ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਭਾਗ - 14 ਏਸੇ ਕਲਮ ਤੱ 1. ਸਿਮਰਨ (ਕਵਿਤਾ) 2. ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ 3. ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ (ਹਿੰਦੀ ਵੀ) 4. ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ -ਇਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 5. ਇਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੁਕਤੀ ਦਾਤਾ 6. ਸੂਬਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ (ਹਿੰਦੀ ਵੀ) 7. ਸੂਬਾ ਰਤਨ ਸਿੰਘ 8. ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ -1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11, 12, 13 ੨ ੪ ੩੩ .% ਸ8££ਟ7£ 70/4/ਭ24/24//-745 ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੇੜਾਂ ਰੀ ਭਾਗ-14 1੧81੧ 21011 6੩੧੧ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠੀ, ਕੰਨੀਂ ਸੁਣੀ ਰੌਚਿਕ ਗੁਰੂ-ਗਾਥਾ (1 ਜਨਵਰੀ 1985 ਤੋ 14 ਜੁਲਾਈ 1985 ਈ:) ਲੀ €% ਵਿਸ਼ਵ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ (ਰਜਿ.) ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ 2011 ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ _: 1100 ਕਾਪੀਆਂ ਕੀਮਤ : 100/- ਰੁਪਏ ਟਾਈਟਲ :- ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ (ਰਜਿ.) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ___ - ਵਿਸ਼ਵ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੰਗਤ (ਰਜਿ), ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ -141126 ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ-141126 ਛਾਪਕ : ਆਰਟਕੇਵ ਪ੍ਰੰਟਰਜ਼, ਲੁਧਿਆਣਾ. 0161-2774236, 5533557 1 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 3 ਜਨਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 8 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 9 ਜਨਵਰੀ 1985. ਬੁੱਧਵਾਰ 12 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 13 ਜਨਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ 15 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 18 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 22 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 25 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 26 ਜਨਵਰੀ, 1985 ਸ਼ਨੀਵਾਰ 28 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 29 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੋਗਲਵਾਰ 30 ਜਨਵਰੀ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ 31 ਜਨਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 2 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 3 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ 4 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 5 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 6 ਫਰਵਰੀ 1985. ਬੁੱਧਵਾਰ 7 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 8 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 9 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 10 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ 11 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 12 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 13 ਫਰਵਰੀ 1985. ਬੁੱਧਵਾਰ 14 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 15 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 16 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 17 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ 18 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 19 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 20 ਫਰਵਰੀ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ 21 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 22 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 23 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 24 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ 25 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 26 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 27 ਫਰਵਰੀ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ 28 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 1 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 2 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 3 ਮਾਰਚ 1985, ਐਤਵਾਰ 4 ਮਾਰਚ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 5 ਮਾਰਚ 1985, ਮੋਗਲਵਾਰ 6 ਮਾਰਚ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ 7 ਮਾਰਚ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 8 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ 9 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 10 ਮਾਰਚ 1985, ਐਤਵਾਰ 11 ਮਾਰਚ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 5 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 6 ਅਪਰੈਲ 1985, ਐਤਵਾਰ 7 ਅਪਰੈਲ 1985, ਐਤਵਾਰ 8 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 9 ਅਪਰੈਲ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 11 ਅਪਰੈਲ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 12 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 79 ਬੋਗਲੰਰ ਫਾਰਮ 83 ਕਰੜੀ ਗੋਡਣ ਡੋਡੀ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ _ 86 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 89 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੈਗਲੌਰ 90 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 90 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 92 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 93 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 94 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 96 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 97 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 98 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੋਗਲੌਰ 99 ਪੁਸਥਾਨ ॥(੫॥॥ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ 102 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 103 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 104 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 106 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 107 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 108 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 113 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 115 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਹੋਲਾ ਆਰੰਭ 118 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 10. ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਹੋਲਾ ਸਮਾਗਮ 143 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਹੋਲਾ ਅੰਤਮ ਦਿਨ __152 ਡਾਲਟਨ ਗੰਜ 162 ਡਾਲਟਨ ਗੰਜ 169 ਬਨਾਰਸ 170 ਬਨਾਰਸ [0 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 179 ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 180 ਦਿੱਲੀਓਂ ਸਫ਼ਰ ਰਾਣੀਆਂ-ਸੈਤ ਨਗਰ 181 4 13 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 14 ਅਪਰੈਲ 1985, ਐਤਵਾਰ 15 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 16 ਅਪਰੈਲ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 17 ਅਪਰੈਲ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ 18 ਅਪਰੈਲ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 19 ਅਪਰੈਲ 1985. ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 21 ਅਪਰੈਲ 1985, ਐਤਵਾਰ 22 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 25 ਅਪਰੈਲ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 26 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 28 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 2 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 3 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 4 ਮਈ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 7 ਮਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 8 ਮਈ 1985, ਬੁਧਵਾਰ 9 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 10 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 11 ਮਈ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 14 ਮਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 16 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 17 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 20 ਮਈ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 21 ਮਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 22 ਮਈ 1985, ਬੁਧਵਾਰ 23 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 24 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 25 ਮਈ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 6 ਜੂਨ 1985, ਬੁਧਵਾਰ 9 ਜੂਨ 1985, ਐਤਵਾਰ 12 ਜੂਨ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਉਰ 181 183 189 192 194 200 205 208 210 211 211 211 212 213 214 215 217 218 219 222 222 223 224 225 ਇੰ 231. 232 238 244 252 253 254 16 ਜੂਨ 1985, ਐਤਵਾਰ 17 ਜੂਨ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਦਾ ਦੌਰਾ 18 ਜੂਨ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 19 ਜੂਨ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ 20 ਜੂਨ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 21 ਜੂਨ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 22 ਜੂਨ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 23 ਜੂਨ 1985, ਐਤਵਾਰ 24 ਜੂਨ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 25 ਜੂਨ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 26 ਜੂਨ 1985, ਬੁਧਵਾਰ 27 ਜੂਨ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 28 ਜੂਨ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 29 ਜੂਨ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 30 ਜੂਨ 1985, ਐਤਵਾਰ 1 ਜੁਲਾਈ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 2 ਜੁਲਾਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 3 ਜੁਲਾਈ 1985, ਬੁਧਵਾਰ 4 ਜੁਲਾਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 5 ਜੁਲਾਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 6 ਜੁਲਾਈ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ 7 ਜੁਲਾਈ 1985, ਐਤਵਾਰ 8 ਜੁਲਾਈ 1985, ਸੋਮਵਾਰ 9 ਜੁਲਾਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ 10 ਜੁਲਾਈ 1985, ਬੁਧਵਾਰ 11 ਜੁਲਾਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ 12 ਜੁਲਾਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ 13 ਜੁਲਾਈ 1985. ਸ਼ਨੀਵਾਰ 14 ਜੁਲਾਈ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਬੋਬਈ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਹੋਲਾ, ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਹੋਲਾ, ਦੂਜਾ ਦਿਨ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਹੋਲੇ ਦਾ ਤੀਜਾ ਦਿਨ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਹੋਲੇ ਦਾ ਅੰਤਮ ਦਿਨ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਇਰੀਂਗਾ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਪ੍ਰਸਥਾਨ - ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਾਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਤੋਂ ਪ੍ਸਥਾਨ ਮੋਸ਼ੀ - ਅਰੂਸ਼ਾ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਅਰੂਸ਼ਾ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਅਰੂਸ਼ਾ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਅਰੂਸ਼ਾ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਅਰੂਸ਼ਾ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਤੋਂ ਬੈਬਈ ੧ 258 261. 262 266 267 272 273 277 282 285 294 296 302 314 322 235 239 342, 345 355 259 266 368 270 272 278 384 3288 391. 1 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੈ ਅੱਜ। ਉਹਨਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਥਿੱਤ ਵਾਰ ਤੇ ਸਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰਾਥਮਕਤਾ ਮਨਾ ਲਈ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਈਆਂ ਤੇ ਵਧਾਈ ਕਾਰਡ ਭੇਜੇ ਭਿਜਵਾਏ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਹਿਰਦੇ-ਸਮਰਾਟ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਜ ਬੈਂਕਾਕ ਦੀਆਂ ਸੋਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਹੈ। ਪਿਆਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਯਾਦ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। 3 ਜਨਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨਚੀ, ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਦੀ ਵਧਾਈ-ਪੱਤਰ ਤੇ ਲਿਖੀ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਲਾਲ ਗੁਲਾਬ ਛਪੇ ਨਵੇਂ ਵਰਸ਼ ਵਧਾਈ ਕਾਰਡ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ: 74ਆਨੇ ਆਪ ਜਾ ੂੰ.ਨੱਲਵੇੱਸ਼ਾਲ ? ਜਨਵਰ? 7985 ਟੀ ਲਹਤਾ ਝਹਾੜਾ ਵਧਾਲਾਦੰਦਾ ਹਾਂ/ਸੱਦੇ ਆਤਸ਼ਾਹ ਜਾੀਤਹਾਨੂੰਸ਼ਦਾ#ਸ਼ ਰੱਖਣ ਜਾ//ਨੱਤਗਰਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ/ਵਚ ਅਨੰਦ.#ਨਲ਼ ਆਣ /ਨਹਾ ਹਾਂ ਜ?/ “ਚੰਗਮਈ ਤਾਂ ਲੰਘਾਂਗ 7੭ ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਗਏ ਤੇ 25.72.54 ਣੂੰ ਟੱਰਾ ਕਰਕਾ ਵਾਪਸ ਆਏ ਹਾਂ/ਸਮੰਟਰ =ੰ ਵਾ ਚਾਰ /ਇਨ ਵੱਰਾ ਕਰਕੇ ਆਏ ਹਾਂ/ ਕਾਵਾਂ ਜਾ ਸੱਚ ਕਰਕੇ ਜਾ/ਣ£), ਤਹਾਣਾ ਲਹਤਾ ਯਾਦ ਆ ਰਹਾ ਹੰ/ ਲਾ ਲਮੱਤਆ ਮਾਂ ਲੰਘ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਓਹ ਤਹਾਡਾ ਕਾ ਤੇ #ਮਰ ਠਾਹੰਦਾ ਹੰ, ਮਾਣੇ ਕਲ ਗਵਾਚ ਜਾਂਦਾ ਹੰ//ਇਸ਼ ਕਰਕ ਜਦੋ ਕਇਸ਼ੱਦੇ ਪਤਸ਼ਾਹਾ ਜਾ ਦਾ ਅਮੰਲਕਾ ਝਚਨ ਜਾਂ ਕੌਈ ਕੱਤਕਾ ਹੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤਾਨੀਂ ਜ੍ਰਨ ਯਾਦਾ ਆ ਲਾਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਓਸ ਤਰਾਂ ਵਾ ਤਾਨੀੱ ਸਾਡੇ ਤਰ ਹ/ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 9 “%#ਜੇ ਵਾਘਨੀਦਾ ਕੱੀਪ੍ਰੰਗਰਾਆਨਗੀਂਝਾਣਆ/ਜਦੇੱ'ਆਓਂਣ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਆ “ਸੱਚੇ ਆਤਸ਼ਾਹਾ ਜਾ ਤੇ #ਤਾ ਜਾ ਤੇ ਬੋਲ ਜਾਖੜ ਦੇਹ ਕਰਕ ਰਾਜਾ ਖਸ਼ ਹਨ /ਨਥਣ ਟਾਂ ਜਾਚ ਨਹਾ. ਗਲਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂਫ਼ ਕਰਨਾ ਜਾ” //ਹੰਟਰ /ਲੰਘ ਰਬਾ ਵਧਾਈ ਪੱਤਰ ਬਿਨਾ ਤਾਰੀਖ ਤੇ ਸਥਾਨ ਲਿਖੇ ਤੋਂ ਆਇਆ। ਵੈਸੇ ਇਹ ਬੈਂਕਾਂਕ ਤੋਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ। 8 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ 6-7 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਤ ਨਗਰ ਰਹਿ ਅੱਜ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਜਾਂਦਿਆਂ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਗਿਆ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਸਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ ਅਤੇ ਸ. ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਥਰਾਜੀਏ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਿਮਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਆਏ ਹੋ। ਉਹਨਾਂ ਜਲ ਪਾਣੀ ਪੁੱਛਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋਇਆ । ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੀ ਕੋਠੀ ਅਜੇ ਅਧੂਰੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਬੀਬੀ ਅਮਰ ਕੌਰ ਢੌਟੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਜੁਆਤਰੇ ਸ. ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਥੇੜ੍ਹ ਵਡਾਣੀਆ ਅਤੇ ਪੁਤਰੀ ਬੀਬੀ ਜਸਪਾਲ ਕੌਰ ਨੇ ਮੇਰਾ ਭਰਪੂਰ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਦੱਸਿਆ: ਸਾਡੀ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਤਕੜੀ ਰਸੌਲੀ ਸੀ ਪੇਟ ਵਿਚ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੀਬੀ ਸੋਧ ਰੱਖ ਲਵੇ। ਪਰ ਬੀਬੀ ਨੇ ਸੋਧ ਨਾ ਰੱਖੀ। ਦੋ ਢਾਈ ਸਾਲ ਆਨਾਕਾਨੀ ਕਰਦਿਆਂ ਲੰਘ ਗਏ। ਏਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਪਰੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਰਸੌਲੀ ਜੜਦਾਰ ਸੀ, ਉਹ ਫੇਰ ਪੁੰਗਰ ਪਈ, ਸਿਹਤ ਢਿਲੀ ਮੱਠੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅੰਤ ਹਾਰ ਕੇ ਬੀਬੀ ਨੇ ਸੋਧ ਰੱਖ ਲਈ। ਹੁਣ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੋਂ ਉਹ ਸੋਧਣ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਲੋਂ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਰਸੌਲੀ ਆਦਿ ਦਾ ਕਿਤੇ ਨਾਂ ਥੇਹ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਵਾਰਤਾ ਇਹਨਾਂ ਆਪਣੀ ਨਾਨੀ ਬੀਬੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਕੰਝਣਪੁਰ ਦੀ ਵੀ ਸੁਣਾਈ। ਸਾਡੇ ਨਾਨੀ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾਲ ਬੜਾ ਪ੍ਰੇਮ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਸੁੱਚਮ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਕਾਰਨ ਵੱਸ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 10 ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਾਲੀ (ਸਰਸਾ) ਵਿਚ ਬੀਬੀ ਇੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਣਾ ਪਿਆ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਾਲੀ ਖੂਹੀ ਜਾਂ ਨਦੀ ਦਾ ਜਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ ਉਹਨੀਂ ਪੈਰੀਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਪਏ। ਬਿਰਧ ਸਰੀਰ, ਪੈਦਲ ਸਫ਼ਰ। ਥਕਾਵਟ ਜ਼ੋਰਾਂ ਤੇ, ਪਿੰਡ ਕਿ ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਰੁਕੇ। ਰਾਤ ਪੈ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਤੇਰੀ ਰਖਾਈ ਹੋਈ ਸੋਧ ਕਾਰਨ ਹੀ ਏਸ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿਚ ਜਫ਼ਰ ਜਾਲਦੀ ਪਈ ਹਾਂ, ਕਿਵੇਂ ਅੱਪੜਾਂ ਸਰਸੇ । ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਭਾਈ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ: ਆ ਮਾਈ, ਮਗਰ ਬੈਠ ਤੈਨੂੰ ਸਰਸੇ ਪੁਚਾਵਾਂ। ਨਾਨੀ ਜੀ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਬੈਠੇ ਤੇ ਅਗਲੇ ਪਲ ਸਰਸੇ। ਉਹ ਭਾਈ ਨੂੰ ਭਾੜਾ ਦੇਣ ਲਈ ਜੇਬਾਂ ਟਟੋਲਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਭਾਈ ਛਪਕ ਛੋਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਾਗੀਰ ਸਿੰਘ-ਜਸਪਾਲ ਕੌਰ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੰਝਣਪੁਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਸ. ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬਲੈਕੀਆ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਵੇਂ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਤਾਲਾਬ ਬਣਵਾ ਕੇ ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਉਤਰਨ ਲੱਗਾ। ਮਾਈ ਜੀ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਰੋਕਿਆ ਕਿ ਮੱਛੀ ਮਾਰਨ ਦਾ ਪਾਪ-ਗੜ੍ਹ ਮੇਰੇ ਬੂਹੇ ਅੱਗੇ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹ ਪਰ ਸ਼ਰੀਕ ਜੱਟ ਕਿਵੇਂ ਰੁਕੇ। ਮਾਈ ਜੀ ਨੇ ਰੋਜ ਮਾਲਾ ਫੇਰਨੀਆਂ ਕਿ ਇਸ ਪਾਪ-ਦੁਆਰ ਦਾ ਮੇਰੇ ਘਰ ਸਾਹਵੇਂ ਪਸਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਬਲੈਕੀਏ ਸਰਦਾਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਭਰਪੂਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਦਾ ਬੂਹਾ ਸਦਾ ਲਈ ਇਸ ਪਾਪਾਚਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। 9 ਜਨਵਰੀ 1985. ਬੁੱਧਵਾਰ ਸਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਜੀ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਬੈਂਕਾਕ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਸੋ ਮੈਂ ਮਾਲੂਮ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ-ਤਬੇਲੇ ਵਿਚ ਜਾ ਮਿਲਿਆ। ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਏਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪ ਮਿੱਟੀ ਪੁਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਟਰੈਕਟਰ ਟਰਾਲੀ ਕੋਲ ਆਪ ਪਤਾਸਿਆਂ ਦਾ ਲਫ਼ਾਫਾ ਲਈ ਖਲੋਤੇ ਸਨ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦੋ-ਤਿੰਨ ਸੇਵਕਾਵਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕੋਲ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਮਹੀਨਾ ਬੈਂਕਾਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ। ਆਪ ਜੀ ਵੀ ਫਿਰ 15.1 ਨੂੰ ਬੈਂਕਾਕ ਲਈ ਹਵਾਈ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨਗੇ। ਗਊਆਂ ਦੇ ਇਸ ਤਬੇਲੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦੀਵਾਰਾਂ ਕਰਕੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 11 ਵੱਖਰਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਬੇਲੇ ਦਾ ਫਾਟਕ ਜੋ ਅੱਗੇ ਸਦਾ ਬੰਦ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਚਾਲੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਫਾਟਕ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਹਦੇ ਅੱਜ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਪਏ। ਦੂਸਰੇ ਭਾਗ ਵਿਚ, ਜਿਹੜਾ ਅੱਗੇ ਪਸ਼ੂ ਤਬੇਲੇ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਬਿਰਧ ਸੱਜਣ ਧੁੱਪੇ ਮੰਜੀਆਂ ਡਾਹੀ ਆਰਾਮ ਫਰਮਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਵੱਡੇ, ਸਮੇਤ ਪਰਵਾਰ, ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੈੱਡ ਕੁਆਰਟਰ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈੱ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਸਕਿਆ। ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਡਰਾਈਵਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਮਿਲ ਸਕਣਗੇ; ਪਰ ਉਹ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਲਾਕਾ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਤੋਂ ਪਰਤੇ ਨਹੀਂ। ਅਤੇ ਮੈਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਸ. ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਮੁਹਾਲੀ, ਫ਼ੇਜ਼ 7, ਮਕਾਨ ਨੰਬਰ 890 ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਮਰਾਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਹਨ, ਕਦੋਂ ਉਹ ਆਉਣ, ਆਦੇਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਆਰੈਭ ਕਰਨ। ਉੱਜ ਹਮਰਾਹੀ ਪਹਾੜੀ-ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮੁੜ-ਵਸੇਬੇ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਮਰਾਹੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਮੰਡੀ ਬਾਰੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਾ ਹੈ ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਬੀਬੀ ਸੰਧੂ ਨੇ ਜੋ ਮੰਡੀ ਦੀ ਡੀ. ਸੀ. ਹੈ, ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੱਤੀ। ਜਾਨ ਮਾਲ ਦੀ ਰਾਖੀ ਉਸ ਨੇ ਖ਼ੂਬ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਹਮਰਾਹੀ ਨੇ ਭੁੰਤਰ ਦੇ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਹੈ, ਦੀ ਵੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਉਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਪੁਆ ਸਕਿਆ ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਆਖਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਤਹਿਦਿਲ' ਪਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। 12 ਜਨਵਰੀ 1985 ,ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੋ ਅਹਿਮ ਚਿੱਠੀਆਂ ਮੇਰੇ ਨਾਮ ਤੇ ਆਈਆਂ। ਇਕ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ, ਇਹ ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ। ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਚਿੱਠੀ ਹੀ ਸੀ, ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਦੂਜੀ ਚਿੱਠੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਸੰਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ। ਇਹਦਾ ਵੀ ਵਧੇਰਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 12 ਹਿੱਸਾ ਸੈਭਾਲਣਯੋਗ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮੇਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। “ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੀਡਜ਼? ਨਾਂ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਛਪੇ ਲੈਟਰ ਫਾਰਮ ਤੇ ਫਾਰਮ ਦਾ ਫੋਨ ਨੰਬਰ 42 810/(॥, ਦਫ਼ਤਰ ਦਾ ਫੋਨ ਨੰ: 351386 ਹੈ। ਬਿੜਦੀ, ਬੋਗਲੌਰ, ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਹੇਠਾਂ 8.1.1985 ਦੀ ਮਿਤੀ ਹੈ। ਚਿੱਠੀ ਬਾ-ਜ਼ਰੀਆ (%੩) ਏਅਰਮੇਲ ਆਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਇਟੈਲਿਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ “ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ” ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਡ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ: “ਆਪ ਜਾ ਦਟਾ//ਆਰਾ ਪੱਤਰ #=ੇ ਆਪ ਜਾਟਆਨਾ ਭੰਜਾੰਂ ਹੋਈ ਫਟ; ਕੜਾ /ਏਨ ਹੌਟ, ਨਮਲ ਗਏ ਸਨ / ਕਵਾੰ ਜਨ ਆਪ ਜਾ ਨੂੰ “ਜੱਠਲਿਯਾਂਦਆਂ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੌ ਨਾਈ #ਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਚੱਜਾਂ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਭਰਰ ਹੱਤਾਰਕਾ ਆ ਜਾ/ਲੈਥਦੇ ਹ. ਓੰਹਾ ਅੰਨਸੌਂਚ ਤਵਾ ਬਾਹਰ ਹੰ/#ੰਠ; ਆਗ ਜਾ ਨੰ ਲੇ ਕੁਝ ਨੇ ਵਾਲ=ੇ /ਲ਼ਖ ਛੱਡਿਆ ਹੈ ਲ? ਸੱਚੇ ਆਤਸ਼ਾਹ /ਕੇਠਆਾ ਕਰਨ; ਓਸਦਾ ਕਾਡ ਅਸ ਹ/ਸਣਾ ਦੇਣ / ਥਾਕਾ/ਆ੫ ਜਾ ਦਆਂਸ਼ਤਾ ਛਾਵਾਂ ਭਲਾ ਤਨਨ/ਇਲੇ'ਸੰਨਵਾਦਾ/ ਆਪ ਜੂੰ ਨਵੱਸ਼ਾਲ ਦਾੰਲਹਤਾ ਲਹਤਾਮਥਾਰਕਾ ਹਵੇ ਸ/ “ਸਗੱਤਗਨ ਜਾਂ 72-7-5 ਫਰਵਨਾ ਨੂੰ ਏਲੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਰਹੇਂ ਹਨ/ਓਮੰਦਾ ਹੀ /ਨਾ ਹੌਲੇ ਤੱਕਾ ਲੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੌਣਗਾ/ ਅਸ ਸ਼ਾਲ ਹੂਰਾਂ ਦੇ ਇਕਾਸ਼ਾਲ ਪਠਾਣ ਝਾਗਾ ਨੂੰ ਭਰ੍‌ਰਾ ਫ਼ਜ਼ਲ ਹੈ/ ਫ਼ਰਵਨਾੰ ਅਲ ਤੱਕਾ ਪੱਕਣ ਸੜ ਹੋ ਜਾਣਗਾ/ ਥਾਕਾਸ਼ਤਾ ਸ਼ਾਹ ਸੰਗਤਾ ਰਾਜਾਸ਼ਸ਼ ਹੈ/?... ਆਪ ਜੀ ਦਾ, ਓਦੀ /ਸਿੰਘ 5.1. 85 ਦੀ ਬੈਂਕਾਕ ਥਾਈਲੈਂਡ ਤੋਂ ਲਿਖੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਸ਼: “ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਵਧਾਈ ਭੇਜ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਤਿਉਹਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹਨ।ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਸੁਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਦਾਤਾ ਹੋਵੇ । “ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਜੋ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਧੈਨਵਾਦ! ਇਤਨੇ ਵੱਡੇ ਸੁਲਝੇ ਹੋਏ ਵਿਦਵਾਨ, ਤਜਰਬੇਕਾਰ 75 ਸਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਲੋ' ਪੱਤਰ ਆਇਆ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਹੋ ਨਹੀਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 13 ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿਖਿਆਦਾਇਕ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਤਨੇ ਪਿਆਰੇ ਸਤਿਕਾਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸੱਜਣ ਮੇਰੇ ਬਚਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਮਨ ਖਿਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। “ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਚਿੱਠੀ ਪੁੱਜ ਗਈ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੇ ਮਾਈ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਸਿਆਮ ਫੇਰੀ ਵਾਸਤੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਅਰਜ਼ ਪਰਵਾਨ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਰੀਬ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਹੋਰ ਸਿਆਮ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਤੇ ਮਾਈ ਜੀ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸ. ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਵੀਜ਼ਾ ਵਰੈਰਾ ਲਗਵਾ ਰੱਖੋ ।ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੋਨ ਤੇ ਹੁਕਮ ਕਰਨਗੇ ਜੀ।... “ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਇਤਨਾ ਨੌੜੇ ਲੈ ਆਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਨਿਤਨੇਮ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਂ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਆਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਾ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੀਏ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡੀਏ । ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਵੀ (5 ਤੋਂ 16 ਸਾਲ ਉਮਰ) ਬਹੁਤ ਗਿਣਤੀ ਵਧੀ ਹੈ। “ਸਿਆਮ ਵਿਚ ਵੀ ਚੀਨਿਆਂ ਨੇ ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਕ ਦਿਨ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ 500 ਬਾਟ (ਥਾਈ ਕਰੈਸੀ) ਮਦਦ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇ ਕੇ ਆਏ ਸਨ । ਚਗਮਾਈ, ਲੈਪਾਂਗ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਆਏ ਹਨ, ਲੇਟ ਸੂਬਾ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਵਾਰੀ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋੜ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਲਾਗੇ ਲਗੇ ਹਨ। “ਇਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖਾਉਣੀ ਅਤੇ ਰਾਗ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਕੈਮ ਵੀ ਜ਼ੋਰਾਂ ਤੇ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ 2-3 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਉਠ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਗਏ ਸੇਵਕ । 4.30 ਤੋਂ 5.30 ਤੱਕ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ, ਦਿਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਜੀ ਨਾਲ ਰਾਗ ਅਭਿਆਸ। 5.30 ਤੋਂ 6.30 ਸ਼ਾਮੀਂ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, 6.30 ਤੋਂ 7.30 ਤੱਕ ਕੀਰਤਨ, 8 ਤੋਂ 10 ਜਾਂ 10.30 ਤਕ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ (ਆਪ ਖੇਡਦੇ ਹਨ) ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 14 ਵਾਲੀਬਾਲ, ਫਿਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ। “ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ 10-11 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਛਕਦੇ ਹਨ ਜੀ।ਸੀ ਮਾਤਾ ਜੀਅਤੇ ਸੀ ਬੇਬੇ ਜੀ ਵਾਪਸ ਇੰਡੀਆ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ।ਸੀ ਮਾਤਾ ਜੀ 15.1.85 ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਵੀ 8.9.1985 ਨੂੰ। “ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਵਾਰ ਆਏ ਸਰੀਰ ਇਹ ਹਨ: 1. ਸੀ ਮਾਤਾ ਜੀ, 2. ਸੀ ਬੇਬੇ ਜੀ, 3. ਸ. ਸੁਰਿਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ, 4.ਸ. ਸੁਰਿਦਰ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣਾ, 5. ਸ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੌੜਕੀਆਂ, 6 ਪੂਰਬਾ ਜੀ, 7-8. ਸੁਰਿਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ, 9. ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਲੁਹਾਰਾਂ ਵਾਲੇ, 10. ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ (ਸੁਰਿਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੈਦਾ ਦਾ ਲਾਂਗਰੀ), 11. ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਗੁੱਡੂ (ਸੈਤ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਲਾਂਗਰੀ), 12. ਬੀਬੀ ਸੋਮਾ ਪਤਨੀ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ, 13. ਸੈਤ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਲੰਮੀ ਦਾੜ੍ਹੀ।... “ਬੈਗਸੈਨ ਦੇ ਵੀ ਦੋ ਵਾਰੀ ਇਕ ਇਕ ਦਿਨ, ਇਕ ਵਾਰੀ 4-5 ਦਿਨ ਚੱਕਰ ਲਗਾ ਆਏ ਹਾਂ। ” ਆਪ ਦਾ ਤਗਾਨੇ//ਸੈਆ ਨਾਮਧਾਰੀ 5.1.85 ਬੈਂਕਾਂਕ ਇਸ ਚਿੱਠੀ ਨਾਲ ਏਨੀ ਕੁ ਗੱਲ ਨਾਲ ਹੋਰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ 7.1.85 ਨੂੰ ਦਸ ਜਣਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਗਰੁੱਪ ਸਿਆਮ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੈਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ: 7. ਉਸ਼ਤਾਦਾ //ਆਨਾ /ਨਸੰਘ /ਦੱਲ? 2. ਝਲਜਾਤਿ /ਨੈਂਘ ਤਾਰ ਗੰਹਿਨਾਈੰ 3. #ੰਹਨ /& (ਨਾਇਕ) #. #਼ਖਦੰਵ /ਨੰ% (ਗਾਇਕ) 5. ਮਾੰ ਸੁਥਾੰਵੰਦਰ /ਨੰਘ /#ਕਾ ਤਲਲਾ ਵਾਦਕਾ 5. ਸੰ ਹਰਸੰਸ਼ /ਨੈੰਘ ਘੱਲ, ਰਾਗੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 15 13 ਜਨਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਖੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ 7 ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਕੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਾ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ। ਮੈਨੂੰ ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਮਿਲੀ: 1 .ਸੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਝੰਗੀ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਲੋਨੀ, ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਬੀਬੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ 2. ਸੀ ਸੱਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਾਰਡਨ ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਯਮਨਾਨਗਰ, ਜਗਾਧਰੀ 3. ਸੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸਲੰਚ, ਸੈਤ ਗੜ੍ਹ ਬੀਬੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਨਿਰੈਜਣ ਸਿੰਘ, ਪਹਾੜ ਰਜ 4. ਸੀ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੀ ਐਸ. ਐਸ. ਮਨਧੀਰ, ਜਨਤਾ ਕਲੋਨੀ ਬੀਬੀ ਅਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਸਰਸਾ, ਐਡੀਟਰ ਸਤਿਜੁਗ 5. ਸੀ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਸ਼ਰਣ ਸਿੰਘ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਾਰਡਨ ਬੀਬੀ ਇੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਲੰਚ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਾਰਡਨ 6. ਸੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਰੈਣ, ਯਮਨਾ ਨਗਰ ਬੀਬੀ ਹਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ, ਐਕਸਟੇਨਸ਼ਨ 7. ਸੀ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਾ ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ ਬੀਬੀ ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੇ 14 ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਵੀ ਪਾਏ ਗਏ। ਵੰਡਵਾ” 5 ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੱਲਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜਾਂ ਵੱਲਆਂ ਵੱਲ 2 ਖਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਨਾ ਆੱਤਗ੍ਰ ਨਾਮ /ਨੈੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸਨ ਨਤਾ 2 ਪਾਠ ਛਾ ਭੰਗਾ ਵਰਤਮਾਨ ਸੱਤਗਠ ਜੀ ਦਾੀ ਭੰਟਾ 3 ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਲਾ ਸੰਤਾ ਨੱਘਾਲ ਨੈੰਘ ਟਗਮਗਾੀਂ ਵਾਆਂ ਵੱਲ ਸੱਖਣਾ ਵੇ/ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵੈਲਫੇਅਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 16 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ. ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਛੰਨੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਥਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ 8. ਸੀ ਕੁਲਵੈਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਸੈਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਹੂਵਾਲ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ-54 ਅਮਰ ਕਾਲੋਨੀ, ਨਾਂਗਲੋਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਸ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ ਦੀ 9. ਸੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਗਹ ਸ. ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਜ ਮੁਕੱਰਰ 9-54 ਅਮਰ ਕਾਲੋਨੀ, ਨਾਂਗਲੋਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੋਟ ੭,5,੭, ਕੋ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਮੈਬਰ, /ਮਤਾ ਤੇ ਪੱਤਰ ਲਗਭਗ 11 ਵਜੇ ਮੈਂ ਅੱਜ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਗਿਆ। ਹੋਲੇ 10. ਸੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ, ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਲਾਟ ਨੰ: 3, ਮਹਾਂਬੀਰ ਐਨਕਲੇਵ, ਨੌੜੇ ਦਾਬੜੀ ਹੋਲਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ 5-6 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਉਗਰਾਹੀ ਕਰਨੀ ਵੀ ਜਾਰੀ 11 . ਬੀਬੀ ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੈ। ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਪਲਾਟ ਨੰ: 3, ਮਹਾਂਬੀਰ ਐਨਕਲੋਵ, ਨੇੜੇ ਦਾਬੜੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਉਗਰਾਹੀ ਦਾ ਆਰੈਭ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 12. ਸੀ ਸ਼ਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਢਾਈ ਮਹੀਨੇ ਪਿਛੋਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮ ਸਿਤਮ ਪਲਾਟ ਨੰ: 3, ਮਹਾਂਬੀਰ ਐਨਕਲੋਵ, ਨੇੜੇ ਦਾਬੜੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਫਹਿਰਿਸਤ ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ 13. ਸੀ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਇਸ ਵਿਚ 29 ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪਲਾਟ ਨੰ: 3, ਮਹਾਂਬੀਰ ਐਨਕਲੋੇਵ, ਨੌੜੇ ਦਾਬੜੀ ਕਤਲ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਆਪੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਫਸਾਦਾਂ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ। ਲਟ 76, 77, 72, 75, /ਏਕਾਂ ਪਰਵਾਰ ਦਾ #ੱਲਨ, ਕੰਵਲ ਆਤਾ ਅਤਰ ਕੱਰ ਓ੪ਰ 52 ਵੰਰਵਾ” ਸ਼ਾਲ ਹੀੰਬਚਾ?/ 1. ਸੀ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੀ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਅਮਰਾਸਰ ਵਾਲੇ 14. ਸੀ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ, ਸ270/3 ਵਿਜੇ ਐਨਕਲੇਵ ਪਾਲਮ, ਨੌੜੇ ਦਾਬੜੀ ਸ%3 ਦ੍ਰਾਰਕਾ ਪੁਰੀ, ਪਾਲਮ, ਦਾਬੜੀ 2. ਸੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਕਲਿਆਨ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 15. ਸੀ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ, ੪2/2 ਮਹਾਂਬੀਰ ਐਨਕਲੇਵ ਪਾਲਮ, ਨੇੜੇ ਦਾਬੜੀ 853 ਦ੍ਰਾਰਕਾ ਪੁਰੀ, ਪਾਲਮ, ਦਾਬੜੀ 3. ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਹੌਰ, 16. ਸੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਧੈਨਾ ਸਿੰਘ ਸ260 ਵਿਜੈ ਐਨਕਲੇਵ, ਪਾਲਮ, ਨੇੜੇ ਦਾਬੜੀ (੭.ਹਾ.੮. ਡਰਾਈਵਰ) 4. ਸੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਜਗਾਧਰੀ ਸ5238, ਦ੍ਰਾਰਕਾ ਪੁਰੀ, ਪਾਲਮ, ਦਾਬੜੀ ਸ£੩ 38 ਮਹਾਂਬੀਰ ਐਨਕਲੇਵ, ਪਾਲਮ, ਨੇੜੇ ਦਾਬੜੀ 17. ਸੀ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਸਪੁੱਤਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ (ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ) ਨਟ /ਇਹ ਚਾਨੇ ਝੱਲਾ ਹਰਲੰਸ ਕੱਰ ਸੋਧਣ ਦੇ ਲਾਆਲਸਨ/ ਸਨ238, ਦ੍ਰਾਰਕਾ ਪੁਰੀ, ਪਾਲਮ, ਦਾਬੜੀ 5. ਸੀ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ 18. ਸੀ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ (ਪਹਾੜਰੀਜ) 23/74 ਨੰਦ ਨਗਰੀ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ 235 ਗਾਂਵੜੀ, ਭਜਨਪੁਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ 6. ਸੀ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੌਦੋਕੇ 19. ਬੀਬੀ ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜ£ 34 ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਪਾਰਕ, ਮੌਤੀ ਨਗਰ ਗ35 ਗਾਂਵੜੀ, ਭਜਨਪੁਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ 7. ਸੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ 20. ਬੀਬੀ ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ-5੬ ਅਮਰ ਕਾਲੋਨੀ, ਨਾਂਗਲੋਈ ਸ35 ਗਾਂਵੜੀ, ਭਜਨਪੁਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 17 ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 18 21. ਸੀ ਇਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ35 ਗਾਂਵੜੀ, ਭਜਨਪੁਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ 22. ਸੀ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗ35 ਗਾਂਵੜੀ, ਭਜਨਪੁਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਨਟ: 78 ਤੱ2੭ ਨੰ“ ਤੱਕ ਕੇ ਪਰਵਾਨ 23 . ਸੀ ਅਮ੍ਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਸ-32 ਗਾਂਵੜੀ, ਭਜਨਪੁਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ 24. ਸੀ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸਚੇਨੀਆਂ 49, ੩3੦੦ ॥ ਅਮਰ ਕਾਲੋਨੀ, ਨਾਂਗਲੋਈ 25. ਸੀ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ (ਭਾਈ ਲਹਿਰਬਾੜੀ, ਭਰਤਪੁਰ) 49, ੩3੦੦ ॥ ਅਮਰ ਕਾਲੋਨੀ, ਨਾਂਗਲੋਈ 26. ਸੀ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਟਵਾਰੀ, 7/6 ਸੇਵਾ ਨਗਰ, ਰੇਲਵੇ ਕਾਲੋਨੀ 27. ਸੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ 50-੩3੦੦੪ 7, ਅਮਰ ਕਾਲੋਨੀ, ਨਾਂਗਲੋਈ 28. ਸੀ....... ਸਿੰਘ ਸਾਲਾ ਸੈਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨਟ” ,/2ਹ ਮੱਤਾਂ 7 ਨਵੰਥਨ; 7584 ਤਾੱ ੭ ਨਵੰਲਨ, 7954 ਤੱਕ ਹੋਣਆਂ/ ਕਰ /ਦੱਤ /#ਨਾਂ /ਵਚਾਨੇ ਨਾ ਹ ਲੱਕ ਕਾਂਗਨਨ (ਆਣ? ਦੇ ਹੀ ਸ਼ਰਥਕਾ ਰਹੇ ਹਨ #ਤਾ /ਇਹਨਾਂ ਦਾ #ਤਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਕੇਈ ਵਾਸਤਾ ਨਗਾੰ/ 15 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 10 ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਬੈਂਕਾਕ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਉਹ ਹੁਣ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੇ ਜਾਣਗੇ, ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਲਗਭਗ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 19 18 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਬੀਬੀ ਬੇਅੰਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਕੱਲ੍ਹ ਸਕੂਲ ਗਿਆ ਸਾਂ ਤਾਂ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਸੀ। ਅੱਜ ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਿਸ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੀ ਸੀ। “ਮੈਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਛੁੱਟੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਇਹ ਛੁੱਟੀ ਕਰਨੀ ਯੋਗ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ।” ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਗਿਆ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਉਹ ਬੀਬੀ ਹਰਬੈਸ ਕੌਰ ਆਪਣੀ ਇਕ ਧੀ ਦੇਵਿੰਦਰ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚ ਚਾਰੇ ਦਾਮਾਦ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਵਲੋਂ ਫੀ ਵਰਦੀਆਂ ਲਈ ਕਪੜਾ ਅਤੇ ਸਵੈਟਰਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਬੀਬੀ ਦੀ ਮੁਟਿਆਰ ਧੀ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰਹੀ, ਉਸਦੀ ਅੱਥਰ ਨਹੀਂ ਸੁਕੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਦਾ ਇਹ ਉਦਾਰ ਸਪੁੱਤਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਥੁੜ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਪੱਲਿਓਂ ਲਗਭਗ 1500/- ਦੇ ਖ਼ਰਚ ਦੇ ਕਪੜੇ ਸਵੈਟਰਾਂ ਦੇ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਤੀਰੇ, ਉਤਸ਼ਾਹ, ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਉਦਾਰਤਾ ਦੀ ਬੀਬੀ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ। ਬੀਬੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਹੋਲੇ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਇਕ ਡਰਾਮਾ ਖਿਡਵਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਂ ਇਹ ਨਾਟਕ ਮੈਂ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਆਂ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹਿੱਤ ਜਤਨ ਕਰੀਏ । ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਸਹਾਇਕ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ (ਜੀਵਨ ਨਗਰ) ਦਿੱਲੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੁਖਬੀਰ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਦੱਸਿਆ: ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਿਨੀ ਆਗਿਆਕਾਰਤਾ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਏਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਕੇਸ ਗਿੱਲੇ ਖੱਦਰ ਦੇ ਪਰਨੇ ਵਿਚ ਵਲ੍ਹੇਟੇ ਸਨ, ਕੁੜਤਾ ਪਹਿਨ, ਓਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਜਾ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਿੱਤੀ, ਅਜੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਉਹਨਾਂ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਆਇਆਂ ਤੇ ਮੈਂ ਹੁਕਮ ਮੰਨਣ ਦੀ ਤਤਪਰਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 20 ਹੁਕਮ ਤੇ ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਰਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇ ਮੈਂ ਕੁੜਤਾ ਵੀ ਨਾ ਪਹਿਨਦਾ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਏਨਾ ਸਮਾਂ ਮੇਰੀ ਇਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨੀ ਪਈ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨੰਗੇ ਪਿੰਡੇ ਗਿਆਂ ਵੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਸੋ ਏਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਹੋ ਹੀ ਗਈ। ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾ ਕੇ, ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂਕਿ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਲਗ ਸਕੇ ਕਿ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਛਕਣ ਛਕਾਣ ਨੂੰ ਕੈਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਕਰੀਮ ਕੱਢਣੀ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਦੁੱਧ ਮਿਲੇ। ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਸ੍ਰੈ-ਨਿਰਭਰ ਹਨ; ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਰੁਪਏ-ਧੈਸੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਦੋ- ਚਾਰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨੀ, ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯਤਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਿਤੇ ਏਨੇ ਕੁ ਪੈਸੇ ਮਿਲਣੇ। ਪੂਰਬਾ ਜੀ ਤੋਂ ਇਕ ਵਾਰ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸੌ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਸਨ, ਉਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਰਤੇ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕਿਹਾ ਹੋਵੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਤੋਂ ਹੁਕਮ ਲੁਆ ਦਿਓ। ਤਦ ਤੋ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰਬੇ ਤੋਂ` ਕਦੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਮੰਗੇ। ਤੁਹਾਡੇ ਫ਼ੋਟੋ ਖ਼ਰਚੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਪੂਰਬੇ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਤੀਂ ਸ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਥਮ ਜੁਮਾਤਰਾ, ਰਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨੂੰ ਰੋਹਤਕ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਵਿਚ ਅੱਜ 17 ਵਿਆਹ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅੱਜ ਬੜੇ ਸੈਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਅੱਜ ਵਿਆਹ ਵੀਰਵਾਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਤਕੜਾ ਮੇਲਾ ਸੀ। ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੱਥਾ 3-4 ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਬੈਂਕਾਕ ਜਾਣ ਦਾ ਮਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 21 22 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਕੱਲ੍ਹ ਮੈਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਰੋਦ, ਘੁੰਮਦੇ ਘੁਮਾਂਦੇ, 40 ਅਸ਼ੋਕ ਰੋਡ, ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਗਏ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ. ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਹੋਲੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਨਾਟਕ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਕੋਲ ਬੈਠੇ “ਰਤਨ? ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਟੀ.ਵੀ. ਵਿਚ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਪਾਸ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ 25 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਵ ਤੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋ ਸਕੇ। ਡੇਢ ਹਫ਼ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਉਹਦਾ ਸਕੂਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ, ਬਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਉੱਤੇ, ਇਕ ਡਰਾਮਾ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਰਸੋਂ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤੇ ਕੈਮ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਲਈ ਜਿਸ ਦੀ ਰੇਡੀਓ, ਟੀ ਵੀ. ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਸੀ। 6.40 ਵਜੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੈਂਬਰ 'ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋਪਾਲੀਟਨ ਕਾਊਂਸਲ” ਆ ਮਿਲੇ। ਉਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ: ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਠੀਕ 6.30 ਵਜੇ ਘਰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪੱਕੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਅਜੇ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਬਾਰੇ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਜਿੰਮੇ ਡਿਊਟੀਆਂ ਸਨ, ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ । ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤਾਲੀਮ ਲਈ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੀਕਾਗਨਈਜ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੱਲ੍ਹ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਲੁੜੀਂਦੇ ਪਾਰਟੀਕੁਲਰਜ਼ ਜਾਂ ਡਾਟਾ ਲੈ ਕੇ ਮਿਡਲ ਜਮਾਤਾਂ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵੇ। ਰਾਤ ਦੇ 7.45 ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦੋ ਨੌਜਵਾਨ ਆਏ, ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੋਖੀ ਕੁਇੱਕ ਟੈਵਲਜ਼ ਅਤੇ ਸ. ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ, ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਹੋਲੇ ਬਾਰੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਆਂ। ਸੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਕੇ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੋਲੇ ਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ । ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਹੋਲੇ ਦੇ ਸੈਬੈਧ ਵਿਚ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਐਂਡ ਪਬਲਿਸਿਟੀ ਇਨਚਾਰਜ ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੋਖੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਨੌਜਵਾਨ ਫੇਰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਇਕਰਾਰ ਕਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 22 25 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਕੌਰ ਦੇ ਉੱਦਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਦਿਨੇ 10 ਤੋਂ 11 ਵਜੇ ਤਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦੇ ਕੇ ਰੈਪਬਲਿਕ ਡੇ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਉਤਸਵ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਤਿਕਾਰ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ। ਨਿੱਕੇ ਬੱਚੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਲ ਸੁਲੱਭ ਹਰਕਤਾਂ ਨਾਲ ਬੜੇ ਭਲੇ ਲਗਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਲੈਗ ਲਹਿਰਾਣ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ, ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਹੋਏ। ਸੈਤ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਕੂਲ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਵਲੋਂ ਬਰਫ਼ੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਨੇ ਮਲੇਰੀਆ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਏਥੇ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਕੂਕਾ ਤਹਿਰੀਕ ਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਾ: ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਲਿਖਤ ਮਜ਼ਮੂਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ। ਫੇਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਐਂਡ ਪ੍ਰਾਪੇਗੰਡਾ ਬ੍ਰਾਂਚ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਕੰਡਕਟ ਕੀਤਾ । ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਭੇਲ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਰੀਕ ਸਨ । ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪੇਗੰਡਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਦਾ ਵਿਵੇਚਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹੈਸਪਾਲ ਘੰਟਾ ਭਰ ਲੋਟ ਆਏ ਸਨ। ਉਹ ਸਭਾ ਇਕ ਘੰਟਾ ਲੋਟ ਜਾਰੀ ਹੋਈ ਤੇ ਘੰਟਾ ਭਰ ਹੀ ਚਲੀ। ਚਾਰ ਵਜੇ ਚੌਂਕ ਬੋਰਡ ਦੇ ਸੂਚਨਾ ਪਟ, 12 ਤੋਂ 15 ਬੱਸ ਰੂਟ ਤੋ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋਲੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ੨. .=੨- ਵਿਚ ਤੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਲਈ ਫ਼ੈਸਲੇ ਹੋਏ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 23 26 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਵੇਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਸੈਗਤ ਸਿਰ ਤੇ ਆਏ ਹੋਲੇ ਬਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਜਾਂ ਵਿਚ ਜੁਟੀ ਹੋਈ ਹੈ ਪਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਚ ਅੱਜ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਬਸੈਤ ਉਤਸਵ ਅਤੇ ਰਿਪਬਲਿਕ ਡੇ ਦੇ ਸੈਬਧ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ-ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਆਰੰਭ ਕਰਕੇ ਸੋਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ, ਸੈਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਸ਼ਾਦੀਪੁਰ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਏ। ਸੈਗਤ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਅਹਿਮ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੁਖ ਪੁਜਾਰੀ ਭਾਈ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੋਨੀ ਵੀ ਇਸ ਬਸੈਤ ਸਮਾਗਮ ਤੇ ਪਧਾਰੇ। ਮੈਂ ਖੁਦ ਮੌਕੇ ਤੇ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਤੇ ਕਿਸ ਉਪਲਕਸ਼ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਪਰ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਆਪ ਨੇ ਇਥੇ ਡਟ ਕੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੰਦੇੜ ਵਿਚ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਨਹੀਂ ਸਮਾਏ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅੱਖੀਂ ਘੱਟਾ ਪਾਣ ਲਈ ਇਕ ਕੌਤਕ ਕੀਤਾ। ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਰਚੀਟੈਕਟ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਮੋਨੀ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਉਹ ਸ਼ਰਧਾ ਭਰਿਆ ਭਾਵਪੂਰਤ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਥਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਕੋ ਗੱਲ ਮੰਦਭਾਗੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕਥਨ ਦੀ ਟੇਪ ਰਿਕਾਰਡ ਕੈਸੇਟ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ। ਉਪਰੈਤ 7 ਵਜੇ ਫਿਰ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ 8 ਵਜੇ ਤੋ 10 ਤਕ ਮਾ: ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਨੇ “ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਦੈਂਤ ਜੀਵਨਾਂ ਨੂੰ ਪਲਟ ਕੇ ਸੰਤ ਸਰੂਪ ਬਣਾ ਦਿਤਾ” ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਈ। ਸੈਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਹੀ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਲੈਗਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਹਰ ਕੋਈ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋ ਕੇ ਪੰਗਤਾਂ 'ਚੋਂ ਉਠਿਆ। 8.30 ਵਜੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਆਰੈਭ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੰਚ ਸੈਚਾਲਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 24 ਹੇਠ ਹੋਇਆ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮੁਗਧ ਕੀਤਾ। ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰ, ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਗਰ, ਸੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਥੀ, ਮਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਸ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ, ਸੀ ਬਰਕਤ ਪੰਜਾਬੀ, ਸੀ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ, ਸ. ਨਿਰੰਜਣ ਸਿੰਘ ਜਿਉਤੀ, ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਦੀਪੁਰ, ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਸਪੁੱਤਰੀਆਂ ਜਿਓਤੀਸਨਾ ਤੇ ਦੀਪਿਕਾ, ਸ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੋਮਲ, ਸ. ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਢੌਡਾ, ਸ. ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਨਜਾਣ, ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ। ਰਾਤੀਂ 11.30 ਤਕ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਉਪਰੈਤ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਕੇ ਸਮਾਗਮ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਏ। ਇਕ ਐਲਾਨ ਹੈਸਪਾਲ ਵਲੋਂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ 5-6 ਫ਼ਰਵਰੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਹੁੰਮ ਹੁਮਾ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਵੇ। 28 ਜਨਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ ਸੈਪਾਦਕ “ਸਫ਼ਰ” ਸਾਡੇ ਘਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸੈਤ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਦੇ ਘਰੋਂ ਹੋ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚੋਂ ਪਰਤ ਰਹੇ ਹਨ: ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ, ਸੈਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਇਜ:, ਸ. ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ, ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਸ. ਮਨਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਟਵਾਰੀ ਪੁੱਤਰ, ਸ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ (ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ) ਸ. ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਰਹਿਬਰ, ਸ. ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਪਟਵਾਰੀ, ਬੀਬੀ ਸੋਮਾ ਸੁਪਤਨੀ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ। ਸ਼ਾਮੀਂ ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਰਚੀਟੈਕਟ ਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਦੇ ਇਚਾਰਜ ਹਨ। ਸੋ ਮੇਰੇ ਫੋਟੋ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਲਾ ਕੇ ਲੁੜੀਂਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 25 29 ਜਨਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੈਂਕਾਕ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਵਿਰੋਧ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਬੀਜ ਪਾ ਆਏ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਬਿਨਾਂ ਜੀਅ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ। ਸ. ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਬਸੈਤ ਪੁਰਬ ਸਮੇਂ 25-26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਮੇਲਾ ਏਥੇ ਰਿਹਾ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਨਾਉਂਸਮੈਂਟ ਨਾਲ ਹੀ ਬੀਤਿਆ। ਹਰ ਗੱਲ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਕਹਿਣਾ: ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਜਿਸ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਧਿਆਂ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿਓ । ਉਧਰੋਂ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿਘ ਚਾਵਲਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਮੁਖ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਰਿਹਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਡੇਰਾ, ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਸਥਾਨ ਤੇ, ਅਰਥਾਤ ਸੇਠ ਸੁਰੈਮ੍ਰਿਤ ਸਿੰਘ ਕੇ ਸੇਠ ਤ੍ਰਿਲੌਕ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਖਰੀਦੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਦੋ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਏਥੇ ਹੀ ਲਗਦੇ ਰਹੇ। ਸੈਗਤ ਏਨੀ ਜੁੜ ਬਹਿੰਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਸਾਰਾ ਵਿਹੜਾ ਤੇ ਲਾਅਨ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਾਪਦੇ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਦੂਜੀ ਫ਼ਰਵਰੀ ਸੇਠ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ (ਦਾੜ੍ਹੀ ਕਾਟਾ-ਗਿਆਨੀ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਦਾ ਭਾਈ) ਦੇ ਬੈਗਲੇ ਦੀਵਾਨ ਹਨ। ਦੋ ਦਿਨ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਉਸਨੂੰ ਨਿਵਾਜਣਗੇ। ਇਹ ਵੀ ਹੁਣ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੋਲੇ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹੋਲੇ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ 27-28-29 ਅਤੇ 30 ਜੂਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਸੈਗਤਾਂ 15 ਜੂਨ ਤੋਂ 15 ਜੁਲਾਈ ਤਕ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਵਿਚ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਹੋਲੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਉਥੇ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਤੇ ਸੂਚਨਾ ਘੱਲੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ 11 ਹਾਕੀ ਵਾਲੇ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਫੀ ਕਰਵਾ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਚਲੋ ਜਾਣਗੇ, ਪਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ 22 ਜੂਨ ਤਕ ਜਦੋਂ ਸਹੂਲਤ ਜਾਪੇ, ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ । ਇਹ ਹੋਲਾ ਅਰੂਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਬੀਰ ਚੋਦ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 26 ਬੁਧ ਰਾਮ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਰੀ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹੈ -ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆਦਿ। ਸਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਅਕਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਬਣ ਕਿਵੇਂ ਆਏ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀ ਸਵਾਮੀ ਦਇਆ ਨੰਦ ਚਿੱਟੀ ਵਾਲੇ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਮੁਖੀ ਚੇਲਾ 'ਸੁਖਦੇਵ ਜੀ” ਜੁ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੈਤ ਮੁਖ ਚੇਲਾ ਮਿਥਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਚਿੱਟੀ ਦੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਦਸਤਾਰਬੋਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਭੋਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣ ਦਿੱਤਾ। ਅਰਦਾਸ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ 10 ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੀ ਧਿੰਡੋਜੋਰੀ ਕਰਵਾ ਕੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਲਗਭਗ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤਾਂ ਸਾਧੂਆਂ ਸੌਤਾਂ ਦੇ ਡੇਰੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਤੇ ਹੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। 30 ਜਨਵਰੀ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਬੈਂਕਾਕ ਤੋਂ ਕਪੜੇ ਸਿਵਾਣ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਅੱਸੂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਮੇਲਾ ਥਾਈਲੈੱਡ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਖੇ ਹੋਏਗਾ। ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਰਾਤੀਂ 8.30 ਵਜੇ ਮੈਂ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਕੇ ਘਰ ਗਿਆ। ਏਥੇ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਵਾਲੇ ਸਤ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਨ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ 3 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਇਕ ਬੱਚੀ ਚਿੱਟੀ ਉੱਨ ਦੀ ਮਾਲਾ ਫੇਰਦੀ ਆਪਣੰ` ਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਉੱਠਦੀ ਬੈਠਦੀ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੱਸਿਆ: ਇਹ ਨਿਤਨੇਮ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਖਦੇਵ ਪਿਤਾ ਸੰਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਦੇ ਸਾਤਵਿਕ ਤੇ ਉਦਾਰ ਸੁਭਾਉ ਨੇ` ਸਾਰੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਸੱਚੇ ਮਨੋ” ਜੋੜ ਰਖਿਆ ਹੈ। ਕੱਲ ਨੂੰ ਬੈਂਕ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦਸਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖ ਮਰਨ ਮਾਰਨ ਦੀ ਵਿਊਂਤਬੈਦੀ ਤੇ ਹੀ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 27 ਦਲ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਾ, ਬੰਦੂਕਧਾਰੀ ਅੱਤਵਾਦੀ, ਗੋਲੀ ਦੇ ਜੋਰ ਨਾਲ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਛਾਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ। ਅੱਜ ਹੀ ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ। 31 ਜਨਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਦੀ ਡਾਕ ਵਿਚ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ, ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਉਡੀਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਇਕ ਲੈਮੀ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਏਥੇ ਸੈਭਾਲਣਯੋਗ ਹਨ। ਚਿੱਠੀ ਜਲੰਧਰ “ਵਰਿਆਮ” ਦੇ ਦਫ਼ਤਰੋਂ 28.3.85 ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ: “ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤਬਲੇ ਵਾਲੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਵਿਚ ਆਖ਼ਰੀ ਸਵਾਸ ਪੂਰੇ ਕਰ ਗਏ ਹਨ । ਸੂਚਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਰਾਗੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ। “ਜਲੈਧਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਚਿੱਟੀ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਜੀ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਵਾਮੀ ਹੀਰਾ ਦਾਸ ਜੀ ਮਾਲੇਰਕੋਂਟਲੇ ਤੋਂ ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋਏ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਨ ਤੇ 125 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਚੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਵਾਲੇ ਮਰਹੂਮ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਮੁਖ ਸੇਵਾਦਾਰ ਇਕ ਨਾਮਧਾਰੀ “ਸੁਖਦੇਵ ਜੀ? ਹੈ। ਭੋਗ ਦੀ ਰਸਮ ਅਤੇ ਮੇਲਾ ਪਿਛਲੀ 20 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤਾਂ ਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਦੀਵਾਨ ਲਾਇਆ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦਵਾਰਾ। ਪਰਸਪਰ ਸ਼ੱਕ ਸੁਭਾਂਤ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕਰਕੇ । ਫ਼ਿਲਹਾਲ ਸਵਾਮੀ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਪਗੜੀ ਨਹੀਂ ਬੈਨ੍ਹਾਈ ਗਈ। ਅਜੇ ਪਿੰਡ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਕਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅੱਗੇ ਵੇਖੋ। ਗੱਲ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਜਾਣੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਰਹਿ ਹੀ ਜਾਵੇ। ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਬੋਲਣ ਦਾ ਵਕਤ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਓਥੇ ਇਕ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਸੈਸਕ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਲੈਧਰ ਦਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਲਮਕਾ ਲਈ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੱ ਬਾਅਦ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ। ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਵੀ ਖਿਸਕਦੇ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਪਰਵਚਨ ਕੀਤੇ ਤੇ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ। ਅਰਦਾਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। “ਇਕ ਗੱਲ ਜੋ ਨਿਰਾਲੀ ਹੋਈ, ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਵਰਿਆਮ ਵਿਚ ਛਪੇ ਦੋ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਿਫ਼ਤ ਕੀਤੀ। ਇਕ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 28 ਦਾ ਲੇਖ ਅਤੇ ਇਕ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰੀਤੀ ਵਾਲਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੇ ਚੁੱਪ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਤਾਂ। ਹਾਂ, ਇਕ ਗੱਲ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਗਰਜ਼ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਰਸਾਲੇ 'ਚੋੱ ਐਡਰੈਸ ਜ਼ਰੂਰ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਖੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਦਾਤ ਦੇ ਗਏ। ਵਰਿਆਮ ਦੇ ਦਸਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਰਗਾ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਸੀ। ਅਗੋਂ ਜੋ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ। “ “ਅਜੀਤ” ਵਿਚ ਦੋਂ ਲੇਖ ਬੇ-ਨਾਮ ਛਪਵਾਏ ਹਨ 17 ਜਨਵਰੀ ਅਤੇ ਬਸੈਤ ਨੂੰ। ਇਕ 'ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ” ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਇਕ ਪੁਰਾਣਾ ਲੇਖ। ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਬਾਬਾ (ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਬੰਨੋਆਣਾ-ਕਵੀ) ਜੀ ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਹੈ। ਜਗ ਬਾਣੀ” ਵਿਚ ਮਾਸਟਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ “ਵਰਿਆਮ” 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਬਸੰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। 'ਜਗ ਬਾਣੀ” ਵਿਚ ਹੀ 17 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ਛਪਿਆ ਹੈ। “ਅਜੀਤ” ਨਾਲੋਂ ਸਿਰਫ ਏਨਾ ਕੁ ਫ਼ਰਕ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਬਾਬੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। “ਆਨੰਦ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਛਪਵਾਉਣ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। “ਮੌਸਮ ਬਹੁਤ ਖਿੜਿਆ ਤੇ ਲਿਸ਼ਕਿਆ ਪੁਸ਼ਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਾਸਤੇ ਵਲਾਇਤ ਜਿਹੀ ਉਮੰਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਘਰੇਲੂ ਹੈ। “ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਬੰਨੋਆਣਾ ਆ ਗਏ ਹਨ। ਤੁਹਾਡਾ ਕਾਰਡ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਫ਼ਤਵਾ ਦੇ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਕਵੀ ਜੀ ਨੇ ਠੀਕ ਫ਼ਤਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।” 2 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਮੈਂ 12 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਕੋਠੀ ਗਿਆ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਮਿਲ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਅੱਜ ਰਾਤੀਂ 11.30 ਵਜੇ ਬੈਂਕਾਕ ਤੋਂ ਪਾਲਮ ਏਅਰ ਪੋਰਟ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ, ਅਤੇ ਰਾਤ ਕੌਠੀ ਰਹਿ ਕੇ ਸਵੇਰੇ 5 ਵਜੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਜਾਣਗੇ, ਫਿਰ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ 4 ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਰਾਤੀਂ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਧਾਰਨਗੇ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਤੀਂ ਸੀ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੈਨੇਜਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 29 ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ (ਬਿਡਾਡੀ) ਬੰਗਲੌਰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਹੀਨੇ ਭਰ ਤੋਂ ਪੇਟ ਵਿਚ ਦਰਦ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਭਿਆਨਕ ਦਰਦ ਕਿ ਉਹਦਾ ਸਰੀਰ ਅੱਧਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੈਂਕਾਕ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਕਹਿ ਸੁਣਾਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੀ ਬੰਗਲੌਰ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰਭਜਨ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਏ। ਏਥੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਬੈਧ ਹੋ ਸਕੇਗਾ। 3 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਕੋਈ 10 ਵਜੇ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਕੌਠੀ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਅੱਜ ਰਾਤੀਂ 11 ਵਜੇ ਪਾਲਮ ਤੇ ਉਤਰਨਗੇ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਉੱਡਣਗੇ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਰਾਤ ਤੱਕ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣਗੇ। ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਛੋਟੇ ਠਾਕਰਾਂ ਦੇ ਸੇਵਕ) ਨੂੰ ਰਾਤੀਂ ਰੀਗਾ ਰਾਮ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੈਤ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਨਕੌੜਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਰਾਤ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਲੈਘ ਗਈ ਹੈ। 4 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਰਾਣੀਆਂ-ਸੈਤ ਨਗਰ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਤੋਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਮੈ ਸਵੇਰੇ ਘਰੋਂ 6.15 ਵਜੇ ਨਿਕਲ ਤੁਰਿਆ ਤੇ ਪੀਰਾਂਗੜ੍ਹੀ ਸਟਾਪਿਜ ਤੋਂ` ਦਿੱਲੀ ਫਾਜ਼ਲਕਾ ਬੱਸ ਲੈ ਕੇ 12.45 ਵਜੇ ਤਕ ਸਰਸੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ 5 ਵਜੇ ਤਕ ਸੈਤ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਹਾੜੀ ਦੀ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਵੇਖੀ। ਹਰੀਆਂ ਕਚੂਰ ਕਣਕਾਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹਨ । ਸਰ੍ਹਵਾਂ ਕਿਤੇ ਫੁੱਲੀਆਂ ਕਿਤੇ ਪੱਕਣ ਦੇ ਨੌੜੇ । ਜੇ ਮੌਸਮ ਠੀਕ ਹੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸਾਲ ਵੀ ਹਰਿਆਣਾ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਕਾਮਰੇਡ ਸਵਰਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 30 ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਅਤੇ ਕਾਮਰੇਡ ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਪਾਣੀਪਤ ਤੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਰਟੀ ਕੌਂਸਲ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਇੱਛਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮੋੜ ਨੂੰ ਇੰਡਸਟਰੀਅਲ ਐਸਟੇਟ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਣ, ਇਹ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਬੜੀ ਸੇਵਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ: ਤੁਸੀਂ ਅਰਜ਼ ਦਸਤ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਓ। ਤੁਹਾਡੀ ਮੰਨੀ ਹੀ ਜਾਵੇਗੀ। 5 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਮਨਸਾ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਹੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚਲੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਦ ਤੋਂ` ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੇਠ ਲਿਆ ਹੈ ਤਦ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਨਜ਼ਾਮ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀਆਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਪੂਰੀਆਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਲੈਬੜਦਾਰ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਹੀ ਤੇ ਲੈ ਕੇ (ਕੇਵਲ 250/- ਖੇਤ ਦਾ ਠੇਕਾ) ਠੇਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦੇ ਜਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਵਾਰ ਇਸ ਠੇਕੇ ਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੁੜਦੇ ਤਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਕਿਉਂ ਭੁਖੇ ਮਰਨ ਜਾਂ ਘੱਟ ਖਾਣ। ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਅਜਿਹੀ ਕੱਸ ਚਾੜ੍ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਹਕ ਪੂਰਾ ਠੇਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਡਿਫਾਲਟਰ ਨਹੀਂ। ਮਨਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ 300/- ਮਹੀਨਾ ਐਕਸਟ੍ਹਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਮੇਰੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ। ਮੈਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਦਿੱਤੀ। ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ ਪੈਨਸ਼ਨ ਅਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸੁਰਗਵਾਸੀ ਮਿਤਰ ਸੈਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਢੌਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਡੇਰੇ ਲਾਏ। ਬੀਬੀ ਅਮਰ ਕੌਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਫ਼ੋਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਤਕ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਭੋਗ ਨਾ ਪਏ। ਸੋ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ 9 ਵਜੇ ਤਕ ਵਾਰ ਲਮਕਾਈ ਗਏ। ਫੇਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ ਅਤੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ । ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 31 ਅੱਜ ਸੈਤ ਨਗਰ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੈਤ ਜਗਤ ਸਿੰਘ 27 ਜਨਵਰੀ, 1985 ਨੂੰ ਰਾਤੀਂ 10.30 ਵਜੇ ਅੱਸੀ ਸਾਲ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। 10 ਕੁ ਦਿਨ ਅੰਤਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਕਲੀਫ਼ ਰਹੀ। ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬੜੇ ਵਿਸ਼ਵਸਤ ਬੋਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਜਵਾਨੀ ਤੋਂ ਬੁਢਾਪੇ ਆਉਣ ਤਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਬਿਤਾਇਆ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੜਕਾ ਸੀ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਦੀ 20 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ ਸੈਤ ਨਗਰ ਵਿਚ । ਤਰੰਂਕੀਆਂ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਹੋਈਆਂ ਗਲੀਆਂ ਉਤੋਂ ਦੀ ਤੁਰਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਗਏ ਤਾਂ ਸੈਤ ਜੀਊਣ ਸਿੰਘ ਕਵੀਸ਼ਰ, ਹਰਵੇਲ ਸਿੰਘ-ਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰ ਕੁ ਨਰ ਨਾਰ ਬੈਠੇ ਮੰਦਰ ਪਾਸ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਬੀਬੀਆਂ ਲੋਹਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਵਰਤਾਵੇ ਲੈਗਰ ਵਰਤਾ ਰਹੇ, ਲੌੜਵੈਦ ਛਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਆਪ ਨਾਮੁਕੰਮਲ ਕੋਠੀ ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਛੱਤੇ ਆਰਾਮ ਫਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸਤਾਦ ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ (88) ਮੌਜੂ ਖੇੜਾ, ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਗੋਲਾ, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ ਸੈਤ ਨਗਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੰਦਰ ਬੂਹੇ ਬੰਦ ਕਰੀ ਬਰਾਜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੌਠੀ ਨੂੰ ਹੇਠੋਂ ਉਪਰੋਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ। ਅੰਦਰਵਾਰੋਂ` ਸੀਮਿੰਟ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਕੁਝ ਬੂਹੇ ਬਾਰੀਆਂ ਮੁਕੰਮਲ ਹਨ। ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਤੇ ਗਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਖੇਤ ਅਤੇ ਨਗਰ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਥੱਲਿਓ' ਪਹਿਰੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕਰਕੇ ਆਏ ਸਾਂ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਡਿਸਟਰਬ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ ਸਿਰਫ਼ ਕੌਠੀ ਅਵਲੌਕਨ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਕ ਵਜਿਆ ਤਾਂ, ਚੰਗੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ , ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਣ ਆਖਿਆ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਡੀ ਨਮਸਕਾਰ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਅਜੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬਿਸਤਰ ਨਾਲ ਵਿਛੀ ਸਫ਼ ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਖਲੇ ਖਲੌਤੇ ਬਚਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਪਿਛੋਂ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਸੋ ਕਾਫ਼ੀ ਬਚਨ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਹੀ ਗੱਲ ਛੇੜੀ: ਐਤਕਾਂ ਆਪ ਨੇ ਬੈਂਕਾਕ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਬੜੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਕੁਝ ਦੱਸਿਆ ਉਸਦਾ ਸੈਖੇਪ ਇਹ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦੀ ਚਿਰ ਅਕਾਂਖਿਆ ਪੂਰੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 32 ਕਰਨੀ ਸੀ ਸੋ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਵਕਫ਼ਾ ਬੈਂਕਾਕ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਸੀ। ਸੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਢਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਸਪਰ ਚਲਦੇ ਤਣਾਉ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ, ਸੈਗਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸੋਚੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੰਦ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। 10 ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਬੱਚੇ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਦੋ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ ਰੌਣਕ ਹੁੰਦੀ। ਜਾਪਦਾ ਕਿ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਕੋਈ ਰੁਕਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਿਰਧ ਜੁਆਨ ਸਿੱਖ ਵੀ ਖੂਬ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ। ਦੀਵਾਨ ਸੇਠ ਸੁਰਮ੍ਰਿਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੇਠ ਤ੍ਰਿਲੌਕ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਖਰੀਦੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਲਗਦੇ । ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੇ ਵਧਣ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਤਾਂ ਹੀ ਹੈ ਜੇ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰੇਮ ਤੇ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਵਧੇ। ਹਾਜ਼ਰੀ ਏਨੀ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬੰਗਲੇ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਲਾਅਨ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਾਪਦੇ। ਅਤੇ ਇਸ ਭਰਪੂਰਤਾ ਵਿਚ ਵੀ ਅਧਿਕਤਾ ਨਵੇਂ ਖੂਨ ਦੀ ਹੁੰਦੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਸੇਠ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸੇਠ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਆਪ ਜੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਨਹੀਂ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਕੋਲ ਬਿਠਾਲਦੇ ਹੋ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰੋਂ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਸਕਰਾਏ:- ਜੇ ਇਹੋ ਗੱਲ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਤਾ ਬੜੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਤੇ ਮਾਣ ਅਨੁਭਵ ਕਰੇਂ। ਮੈਂ ਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਵੀ ਦੇਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਪ੍ਰਸੈਨਤਾ ਵੀ ਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਇਜ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਕਿਵੇਂ ਕਰਾਂ ? ਤਾਂ ਜੈ ਸਿੰਘ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਆਪ ਜੀ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹਰਬੋਸ ਸਿੰਘ (ਗਿਆਨੀ) ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਕਰੋ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ:- ਨਾ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਾਲਾਤ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਕੁਝ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਲੰਮਾ ਰੱਸਾ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਤੁਸੀਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਮਾਲੂਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੋਇ ਅਸੋਕ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦੀ ਗੱਲ ਚੱਲੀ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਹਾ: ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਰਸਪਰ ਮੈਤਰੀ ਵਧਾਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਣਨ ਨਾਲ ਦਵੈਸ਼ ਹੀ ਵਧੇ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਹੀ ਫ਼ੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣੇ ਅਤੇ ਇਤਿਫ਼ਾਕ ਵੀ ਬਣੇ ਤਾਂ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲੈਪਾਂਡ, ਚਿੰਗਮਾਈ ਤੇ ਬੰਗਸੈਨ ਵੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 33 ਪਧਾਰੇ । ਬੈਗਸੈਨ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੌਰਾਨ, ਰਾਹ ਵਿਚਲੇ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਹਾਲ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲੈ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਾਲ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਲਣ ਵਾਸਤੇ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਮ ਬੀਜ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਫੜਿਆ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਗਿੱਲੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ: ਸਾਡਾ ਹੁਣ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਜੀਅ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੰਮ ਦੀ ਪਾਸ਼ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਪਾਈ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬ੍ਰਿਜ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਨ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਤੜਪਦੀਆਂ ਗੋਪੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੰਦ ਭਰਪੂਰ ਰਿਹਾ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੀ ਏਕਤਾ ਸੁਦ੍ਰਿੜ ਹੋਈ। ਸ. ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਅਗੇ ਵਿਰੋਧੀ ਗਰੁਪ ਵਿਚ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਪਾਰਟ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਦੋ ਵੇਲੇ ਦਾ ਅਰਦਾਸੀਆ ਅਤੇ ਹਰ ਗੱਲ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਸ. ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕਰ ਰੱਖੀ ਸੀ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਜਿਸ ਬੈਂਕਾਂਕੀਏ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪ ਨੇ ਕੁਝ ਵੀ ਮਨਾਣਾ ਹੋਵੇ, ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕਰਨਾ। ਮੈਂ ਆਪ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨਾ ਸਕਾਂਗਾ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੇ ਪਈ ਲੂੰਅਦਾਰ ਇਕ ਸਫ਼ੈਦ ਚੱਦਰ ਉਠਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਵਖਾਈ: ਇਹ ਗੁਰਨਾਮ ਕੌਰ (ਅੱਜ ਕਲੂੂ ਭੈ: ਸਾ:) ਨੇ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਚੱਦਰਾਂ (ਗਰਮ) ਬਣਵਾ ਕੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਵੰਡਦੀ ਜਾਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਮੁੱਲੋਂ ਵੇਚਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਸਦਾ ਨਵਾਂ ਤਜਰਬਾ ਹੈ। ਏਡੀ ਰੌਂਏਦਾਰ ਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਚੱਦਰ ਬਣਾਈ। ਚੱਦਰ ਹੱਥ ਲਾਇਆਂ ਵੀ ਏਨੀ ਮੁਲਾਇਮ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਹਿ ਉਠਿਆ: ਇਹ ਤਾਂ ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਘਸਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਪਣੀ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ: ਐਤਕਾਂ ਇਕ ਥਾਈ ਡਾਕਟਰ ਕੌਲ ਗਏ ਤਾਂ ਉਸ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਉਮਰ ਹੈ ? ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਯੂ ਦਾ 64 ਵਾਂ ਸਾਲ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਇਆ: ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਅਜੇ ਜਵਾਨਾਂ ਵਾਂਗੂ ਚਲਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹੋ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਵਾਲੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਇਕਰਾਰ ਪੂਰਤੀ ਤੇ ਆ ਗਈ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਮੈਂ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਖਾਰੇ ਵਾਲੇ (ਸਤ ਨਗਰ, ਸਰਸਾ) ਨਾਲ ਇਕਰਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਖਾਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੇਰਾ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਗੁੱਸਾ ਖਾ ਕੇ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਮੁਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਨਾ ਚਾਹੁਣ; ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਕਰਾਰ ਚੇਤੇ ਸੀ, ਮੈਂ ਫੇਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਬੈਂਕਾਕ ਖੜਨ ਨੂੰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 34 ਤਿਆਰ ਸਾਂ ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪ ਹੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਖਾਰਾ ਢੋਲਕੀ ਦਾ ਵਧੀਆ ਵਾਜੈਤਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੇ ਵਾਰੇ ਦੇ ਜਥੇ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਤੇ ਲੁੜੀਂਦਾ ਅੰਗ ਹੈ। ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ, ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਉਸਦਾ ਬੈਂਕ ਕਰਜ਼ਾ, 30,000/- ਕੋਲੋਂ ਦੇ ਕੇ ਚੁਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਬੜੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਤੇ ਖੈਰੀ ਨੇ। ਇਹ ਵਾਰਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਵਰਤਮਾਨ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਗੂ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਨਿਸਟਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ: ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਹਾਜ਼ ਚਲਾਣ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਗਤੀਮਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ 3-4 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪਦ ਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੰਪਿਊਟਾਈਜ਼ਡ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਚਲਾ ਕੇ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੂਰ ਤੇ ਉੱਚਾ ਉਡਾਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਚੁਸਤ ਦਰੁਸਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੋ ਕੰਮ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ਲਿਆ ਜਾਏ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਹੇਠਲੀ ਪਰਤ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਯਕੀਨ ਦੁਆਏਗਾ। ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦਾ ਆਦਮੀ ਅੰਵਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਨਾਲ ਡੇਢ ਸਾਲ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਭ ਸੈਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਨੌੜਤਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਕ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਚਾਂਹਦੇ ਸਾਂ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲ ਲੈਂਦੇ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਉਸ ਪਾਸ ਸੇਠ ਜੀ, ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂ ਆਪ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ। ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੱਸੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਮਿਲਦੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੱਕ ਨੂੰ ਹਾਂ ਪਰ ਸਾਡੇ ਕਈ ਕੰਮ ਅਟਕੇ ਪਏ ਹਨ । ਉਦੋਂ ਗਿਆਨੀ ਜੈਲ ਸਿੰਘ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਤਾਂ ਇਕ ਮਿਲਣੀ ਸਮੇਂ ਮੈਡਮ ਨੇ ਤੁਰਤ ਕਿਹਾ: ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਫ਼ੋਨ ਕਰਦੀ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਮਿਰਤੂ ਪਿਛੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸੂਚਤ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਰਹਿੰਦੇ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਸਾਡੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸੈਜੈ ਗਾਂਧੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਇਕ ਦੋ ਪੈਂਡਿੰਗ ਪਏ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 35 ਸੰਬੋਧਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਨਾ ਸਮਾਂ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਅਤੇ ਨੌੜਤਾ ਬਖ਼ਸ਼ੀ। ਕੋਈ ਡੇਢ ਵਜੇ ਤਕ ਆਪ ਜੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਬਿਰਧਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਪਧਾਰੇ। ਸਾਡੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੈਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿਹਤ ਕਾਫ਼ੀ ਢਿੱਲੀ ਦੱਸ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੋ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੂਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਪਿਆਸ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਧਾਰੇ। ਅਸੀਂ 3 ਵਜੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਾਸਤੇ ਗਏ। ਸ਼ਾਮਿਆਨੇ-ਸਜਿਆ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੰਡਾਲ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਵਾਸਤੇ ਬੈਠੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਉਚੇ ਸਥਾਨ ਤੋ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸੈਗਤਾਂ ਤੋਂ ਨਮਸਕਾਰਾਂ ਪਰਵਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 3,000 ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਮਾਲਾਂ ਫੜੀ ਭਜਨ ਮਗਨ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਗਿਰਦ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਵੱਡੇ, ਸ. ਜਗਤਾਰ ਮੈਂਬਰ ਸੈਤ ਨਗਰ (ਚੌਰ ਬਰਦਾਰ) ਕਾਕਾ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ (ਦਮਾਲੇਦਾਰ ਦਸਤਾਰਾ), ਮਾ: ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਕਵੀਸ਼ਰ, ਸੈਤ ਚਤਰ ਸਿੰਘ 'ਚੁਪ” ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ, ਸਤ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ, ਸਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ, ਠਾਕੁਰ ਜੀ, ਸਤ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਬਾਜ਼ੀਗਰ (ਉਮਰ 102 ਵਰ੍ਹੇ), ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਕਿਸਾਨ, ਮਸਤਾਨਾ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਐਰੋਪਲੈਨ, ਸੈਤ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸੱਜ ਰਹੇ ਸਨ। 3.45 ਹੋਏ ਤਾਂ 13 ਸਾਧਾਰਨ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਲਗੇ। ਵੰਰਵਾ” 7 ਆਠ ਭਾਈ /ਨਹਾਲ /ਨੰਘ ਲੜਾ ਵਾਲਾ ਨੱਤ 7 ਆਠ ਸੰਤਾ ਨੱਜਣ /ਨਿੰਘ ਛਾਹੱਰਏ ਨੱਤ 7 ਪਾਠ ਬਲਾ ਤੇਜਾ ਕੱਰ ਨਤਾ 2 ਪਾਠ /ਕਾ ਝੱਲਾ ਦੇਨਨਤਾ 7 ਆਠ ਹੌਰ ਝੱਲਾ ਦੇ ਨਿਤ ੭ ਆਠਾਂ ਦੇ ਭੌਗ ਸੰਤਾ ਭਾਰਲਲਸ਼ /ਨੰਘ ਰਾਨਰਾਕਾਵਾੰ ਦਾਤਾ ਦੇ ਨਨ/ਤਾ/ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਪੂਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਹੋਈ। ਰਾਗੀ ਖਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਨਿਤਨੇਮ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖਲੋ ਗਿਆ। ਇਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁੱਤਰੀ ਦਾ ਵਾਜੇ ਗਾਜੇ ਤੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 36 ਧੂਮ ਧਾਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਲੜਕੀ ਜਿਸ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ, ਉਸੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵੇਂ ਸਿਆਣਪ ਕਰ ਲਈ, ਪਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਨ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਡੰਨ ਦਾ ਭਾਗੀ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੀਰਤਨੀਏ ਦੀ ਇਸ ਭਾਰੀ ਅਵੱਗਿਆ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਹੀ ਡੌਨ ਲਾਇਆ। 5000/-, 40 ਦਿਨ ਢਾਈ ਮਾਲਾ ਭਜਨ ਦੀਆਂ ਇਕ ਭਗੌਤੀਆਂ ਦੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮਨ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤਾ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਹੀ ਨਕਦ 5000/- ਲਿਆ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਦਿੱਤਾ। ਸੈਤ ਖ਼ਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਹ ਮਜਬੂਰੀ ਸੀ। ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਤੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰੇ ਉਹ ਘਰ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਕਰ ਬੈਠਾ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਲੋਂ ਝੂਠਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਝੁਰੇਵੇਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ । ਰੈਗ ਕਾਲਾ ਤੇ ਖਿੜੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਨ ਉਤੇ ਉਦਾਸੀ ਛਾਈ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਲੱਗੇ ਡੰਨ ਨਾਲ ਮੁੜ ਤੋਂ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੈਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਨਮੁਖ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਖੜਿਆਂ ਵੇਖ ਸੂਚਤ ਕੀਤਾ: ਖਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘਾ, ਤੇਰੀ ਹਾਲਤ ਤੇ ਤਰਸ ਵੀ ਬੜਾ ਆਉਂਦਾ ਏ ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਆਉਂਦਾ ਏ । ਤੇਰੇ ਵਰਗਾ ਬੰਦਾ ਇੰਜ ਲੋਕਾਚਾਰ ਕਰੇ ? ਖਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਤਰਸ ਵੀ ਸਾਡੇ ਭਲੇ ਹਿਤ ਹੈ ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜੀਅ ਜੁ ਹੋਏ, ਸਾਥੋਂ ਬਦੋਬਦੀ ਅਵੱਗਿਆ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਕਰੋ ਸੁਮੱਤ ਬਖ਼ਸ਼ੋ। ਅਤੇ ਗੱਲ ਮੁੱਕ ਗਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਕੇ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੁਆਇਆ। ਉਹ ਦਮਾਲੇਦਾਰ ਸਫ਼ੈਦ ਦਸਤਾਰ ਨਾਲ ਗਲੇ ਸਫ਼ੈਦ ਉੱਨ ਦੀ ਮਾਲਾ ਪਹਿਨੀਂ ਮੰਚ ਉਤੇ ਦੂਜੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਕਾਕਾ ਚਿੱਟੇ ਦਸਤਾਰੇ ਅਤੇ ਮਾਲਾ ਨਾਲ ਕਿੱਡਾ ਸੁਹਣਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਰੱਜ ਕੇ ਮੁਖ਼ਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਜੇ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੁਣ ਮਨ ਵਿਚ ਰਤੀ ਭਰ ਵੀ ਦੂਜਾ ਭਾਵ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ “ਕਾਕੇ? ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬੋਲਿਆ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਸਦਾ ਹੀ ਦਿਆਲ ਹਨ। ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਕਿਰਪਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਧਨਵਾਦ ਹੈ ਜੁ ਮੁੜਕੇ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਨੇ। ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਸ. ਆਤਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੰਮੂ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਅਜੇ ਸਮਾਂ ਗੜਬੜ ਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਰਾ ਚੰਗੇ ਦਿਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 37 ਆ ਲੈਣ, ਫੇਰ ਜੰਮੂ ਵਿਚ ਸੈਗੀਤ ਜਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੈਮੇਲਨ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਆਤਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੜਾ ਫ਼ਿਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਚੰਦਰਹਾਂਸ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਣਾਇਆ “ਮਾਹਾ ਮਾਹ ਮੁਮਾਰਖੀ?” ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ 5-7 ਮਿੰਟ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦੇ ਮਹਾਤਮ ਤੇ ਲਗਾਏ। ਉਪਰੌਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੀਰਤਨਕਾਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪਾਠ ਮਾਈਕ ਤੇ ਸੁਣਾਇਆ: ਨਲ ਨ ਨੁੜੀ ਆਹ ਨ ਸਝੈ ਭਰਨੀ /ਝਆਪਾੰਂ ਅਹੰ ਅਨੰ”ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਸੈਤ ਹਿੰਡੋਲ ਦਾ ਹੈ ਪਰ ਰਾਗੀ ਸਿੰਘ ਕੇਵਲ ਹਿੰਡੋਲ ਵਿਚ ਗਾਉਣਗੇ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੀ ਸੈਗੀਤ-ਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੁਰ-ਬੱਧਤਾ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਗ ਮਾਲਵੀ ਵਿਚ ਗੰਵਿਆ ਗਿਆ: 72 /ਝੋਧੰ 7 ਕੀ ਗਹੇ ਸ਼ ਹਮ ਸੇ ਨ ਰਾਸ ਕੰ ਲੈਲ ਮਚਾਈੰ/ ਕਾਨ ਭਜਾਵਤਾ ਲੰ#ਰਲਾ/ਤਹ ਅਓਸ਼ਰ ਕੱ ਥਰਨਯ ਨਹਾ ਜਾਈ/ ਤਾਉਨ ਸੰ ਸ਼ਖਦਾਏਕਾ ਆ /ਨੇਤਾ ਸਯਾਮ /ਲਨਾ ਅਬ ਭਈ ਦਾਖਦਾਲਾ/ ਤੀਜਾ ਸ਼ਬਦ ਲਿਆ ਬਹਾਰ ਦਾ: ਦੇਸ ਛਲ ਛਲ ਛਲ / ਏਸ ਮੌਕੇ ਮੈਨੂੰ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ, ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਇਕ ਗ੍ਰੋਹ ਵੱਲ ਤਕਾ ਕੇ ਦੱਸਿਆ: ਜਿਹੜੇ ਐਹ ਲੋਕ ਬੈਠੇ ਦੇਖਦੇ ਹੋ, ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਅੱਜ। ਐਲਨਾਬਾਦ ਬਲਾਕ ਸੋਮਤੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹਨ ਕੱਲ੍ਹ। ਇਹ 12 ਹਿੰਦੂ ਤੇ 4 ਨਾਮਧਾਰੀ, ਆਪਣੇ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਾਣਗੇ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੇਅਰਮੈਨਸ਼ਿਪ ਵਾਸਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਭੱਜ ਨੱਠ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਹ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਏ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ 9 ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ 16 ਵੋਟ ਭੁਗਤਣਗੇ। ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਚੇਅਰਮੈਨਸ਼ਿਪ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਹੱਥ ਦੇਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬੈਠਣਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਤਸੱਲੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਸੱਜਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਿਛਲੇ 34 ਸਾਲਾਂ ਪਿਛੋਂ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 38 ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੋ 100 ਨੌਜਵਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਅਦਾ ਕਰੇਗੀ। 15 ਤੋਂ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਹਵਾਨ ਦੀਵਾਨ ਉਪਰੇਤ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨੋਟ ਕਰਵਾਣ। ਅੱਜ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਤਕੜੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਹੈ। ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਦਿੱਲੀ ਵੀ ਆਇਆ। ਇਕ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਪ੍ਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪੀਲੀ ਫ਼ਿਫ਼ਟੀ, ਚਿੱਟੀ ਟੇਢੀ ਦਸਤਾਰ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਮੰਚ ਉਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਿਕਟ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਟੈਕਟਰ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਭਣਵਈਆ ਹਨ। ਮਹੂ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ। 5.30 ਵਜੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚੰਦ ਸ਼ਬਦ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੈਬੋਧਨ ਕੀਤੇ । ਤੱਤ ਇਹ ਹੈ: -ਵੇਲੇਂ ਸਿਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਇਤਲਾਹ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ। ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਵਿਖੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜਾਂ ਵਾਲੇ ਜੋੜੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁਣ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। -ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 100 ਜੋੜੇ ਅਜਿਹੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਸਮੇਂ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋ ਸਕਣ। ਪਰ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਧਿਆਨ ਰੱਖੇ ਦਾਹੜੀਆਂ ਕਤਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਮਰਯਾਦਾ- ਹੀਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਨ ਕਰਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹਯੋਗ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। -ਮੇਰਾ ਜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚੋਂ 1000 ਜਵਾਨ 15 ਤੋਂ 25 ਸਾਲ ਆਯੂ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਗੜਵੇ, ਪਊਏ, ਆਸਣ, ਮਾਲਾ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਜਾਣ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਸੁਹਣੀ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ। ਸਾਡਾ ਸੋਹਣਾ ਵਿਖਾਵਾ ਅਰਥਾਤ ਪਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਵੇ। ਦੀਵਾਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕਥਾ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਬੁਲਾਈ। ਇਹ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਜਥੇ ਦੀ ਸੀ। ਵਿਚਾਰ ਗੋਚਰਾ ਮਸਲਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਬਿਨਾ ਉਗ੍ਹਾਹੀ ਤੋਂ ਜਥੇ ਨੂੰ ਫੇਰ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ ਜਾਏ। ਪੈ ਲੈ ਕੇ “ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ” ਕਰਵਾਣ ਦੀ ਸੋਚੀ ਗਈ। ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 39 ਤੇ ਮਾ: ਮਨਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਲਿਖੇ ਗਏ ਪਰ ਮੇਰੇ ਜਾਣ ਤਕ 4 ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਜੁੜੇ 50 ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ, ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਸੈਤ ਨਗਰ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਕਾਲਿਜ ਦੀ ਪਰਵਾਨਗੀ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ 7 ਤੋਂ 8 ਵਜੇ ਤਕ ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੰਚ ਸਕੱਤਰੀ ਨਾਲ ਇਕ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਹੋਇਆ। ਮਾ: ਜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਵੀ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰੀ ਸੀ। ਉਪਰੈਤ 8.15 ਵਜੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨਕੌੜਾ ਦਾ ਮਨੋਹਰ ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸਜ ਗਿਆ ਜੋ 10 ਵਜੇ ਤਕ ਰਿਹਾ। ਜਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਰਾਤੀਂ ਪੌਣੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਉਠਿਆ ਤਾਂ ਸਪੀਕਰ ਤੋਂ ਸੰਤ ਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹਾਰਨੀਆਂ ਦੇ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਜਥੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਲਗਦੀ ਸੀ। ਇੰਜ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਦਿਨ ਤੇ` ਰਾਤ ਦੀਵਾਨਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਰਿਹਾ। 6 ਫਰਵਰੀ 1985. ਬੁੱਧਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਅੱਜ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਅੰਤਮ ਦਿਨ ਹੈ। ਮੈਂ ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਰਸਾ, ਬਲਬੀਰ ਸਿਘ-ਜਗੀਰ ਸਿਘ ਵਡਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ 1500 ਸਰੋਤੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਸੁਰੀਲਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਸੁਖ ਮਾਣ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੀਰਤਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਭ ਪਾਸੇ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ। ਵਾਰ ਵਿਚ ਅੱਜ ਸ. ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਵੀ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਘੁੱਲਾ, ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਉੱਚੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਹਵਨ ਵੀ ਹੋਇਆ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚਾਲੇ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਬਸੈਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਿਛੋਂ 7.30 ਤੱਕ ਵਾਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਦੋ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਤਾਂ ਰੋਕੇ ਗਏ ਸਨ ਹੋਲੇ ਤੱਕ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਰਾਤੀਂ 9 ਵਜੇ ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰ ਘਰ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਤਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 40 ਹੈਰਾਨ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਮਾਤਾ ਜੀ, ਹਜ਼ੂਰੀ ਜਥਾ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਮੰਡਲੀ ਸਾਰੇ ਹੀ ਕੋਠੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ। ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਂਗੇ। ਕੱਲ੍ਹ 11.00 ਸਵੇਰੇ ਮੈਂ ਜਿਹਲਮ ਐਕਸਪੈੈਸ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸੀਮਤੀ ਨਾਲ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਵਾਸਤੇ ਚੱਲਣਾ ਹੈ। 7 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਪੁੱਤਰੀ ਜਸਕਿਰਨ ਦੀ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਬੜੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਮੈਂ ਹੀ ਉਸਦਾ ਸਾਥ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸਾਂ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ, ਪਿਉ-ਧੀ, ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਪੁੱਜੇ। ਪਰ ਏਥੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੋ ਏਥੋਂ ਅਸੀਂ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਕੌਠੀ 6 ਵੱਜਣ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਹੇਠਲੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਕਮਰਿਓਂ ਬਾਹਰ ਤਕ ਸੈਗਤ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਲੈਮੇ ਰੁੱਖ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਵਿਛੇ ਆਸਣ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਅਤੇ ਪਿਛੇ ਨਿਜੀ ਸੇਵਕ ਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੀ ਸਨ, ਸੂਬਾ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਸ. ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੈਰੋਬੀਓਂ ਆਣ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਵਾਰ ਦਾ ਭੋਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੈਠਣ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਵਰਿਆਮ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਸਾਨੂੰ ਬਲਜੀਤ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਤੇ ਪਿੰਕੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਈ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਤਾਂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਸੁਰ ਸੈਗੀਤ ਦਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਹੋਵੇ। ਪਿੰਕੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਲ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ ਉਹ ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜਾ ਬੇਸੁਆਦੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਕਲਾਕਾਰੀ ਪੇਸ਼ ਕਰੋਂ ਪਰ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਵਿਚ ਗਾਇਨ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਜਾ ਕਿਹਾ: ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਲਗਾਣੀ। ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (ਦਿੱਲੀ) ਹੁਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਬੜਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਸਾਡੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਪੱਟ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੈਗੀਤ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਪੰ: ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਪਿੰਕੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 41 ਉਥੇ ਘੱਲ ਕੇ ਪਿੰਕੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਬਲਜੀਤ ਹੁਰੀਂ ਜੋ ਪੈਸੇ ਮੱਥਾ ਟਿਕਦੇ ਸਨ ਮੈਨੂੰ ਲਿਆ ਭੇਟਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਿਤੋਂ ਅਕਾਂਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਐਤਕਾਂ ਬੈਂਕਾਕ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜੋ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੰਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਉਹ ਕਹਿਆ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ, ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਗੁਰਦੇਵ-ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾਏ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਬਲਜੀਤ ਪਿੰਕੀ ਹੁਰਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਦੇਵ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਗੱਲ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋ' ਪਹਿਲ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਆਗਿਆ ਲੈਂਦੇ। ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਸੀਟ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ; ਸੋ ਇਹ ਹੁਣ ਸਿੱਧਾ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਅਔਰੈਗਾਬਾਦ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਕੇ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਕੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਔੰਰੰਗਾਬਾਦ ਪਹੁੰਚਣ। ਫਿਰ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬੀਬੀ ਸੁਬ੍ਹਾ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਸੈਪਰਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਬੀਬੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੁੱਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਦੱਸੀ। ਗੁਰਦੇਵ ਦਾ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਨਾ ਜਾ ਸਕਣਾ ਦੱਸ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੈਸੀ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਬਲਵੈਤ ਕੌਰ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿਘ ਨੂੰ ਬੁਲਾਣ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਨੂੰ ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਭੇਜਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਦੇ ਦਾਮਾਦ ਬਲਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅੰਬਰ ਫੂਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸੈਪਰਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਇਕ ਚਿੱਟ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਅੱਜ ਰੇਲ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੱਲ੍ਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਿਲਚਸਪ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸੋ ਮੈਂ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁੜਕੀਓਂ ਤੇ ਲੈਮੇ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ। ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਪਿੰਕੀ-ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਮਾਂ ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਿੰਕੀ, ਬਲਜੀਤ ਤੇ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਬੈਠਾ ਕੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 42 ਕੀਤੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਫੇਰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਨਹੀਂ। ਫਿਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਨਿਕਲੀ ਕਿ ਇਹ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਗੇ। ਜੇ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਹੀ ਜਾਣਗੇ। ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੱਸੀ: ਸਾਡਾ ਲੰਮਾ ਭਵਿੱਖ ਅਨ੍ਹੇਰਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵਧੀਆ ਵਧੀਆ ਕੋਠੀਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ, ਉੱਤਮ ਪਦਾਰਥ ਛਕਦੇ ਘਰ ਦੀ ਕੱਚੀ ਜਾਂ ਅਧੂਰੀ ਕੁੱਲੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸੁਭਾਵਕ ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਾਂ ਕਦੋਂ ਪੈਸੇ ਵਾਲੇ ਬਣਨਾ ਹੈ। ਸੋ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਹੀ ਦੱਸੀ। ਸ. ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਕਾਮੇ ਕਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪੁਆਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਜੀ, ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ ਬੰਗਲੌਰ ਫਾਰਮ (ਨਾਮਧਾਰੀ) ਪੂਰਬਾ ਤੇ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਕੋਲ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 9 ਵਜੇ ਉਸਦੇ ਘਰ ਕਰੋਲ ਬਾਗ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਪਧਾਰੇ, ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਜੀ ਤੇ ਬੀਬਾ ਜੀ ਵੀ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਪ੍ਰਬੈਧ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕੇਵਲ ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਨੂੰ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਪੰਹੁਚਾਣ ਲਈ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਤਿਗੁਰ ਜੀ ਨੇ “ਕਾਕਾ ਜੀ” (ਦੁਹਤਰੇ) ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਲੁਕਣ ਮਿਚਾਈ ਵੀ ਖੇਡੀ। ਵਿਹਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਾਕਾ ਕੋਲ ਆ ਜਾਂਦੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਖੇਡ-ਮੱਲ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂਤਾ ਲੱਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਭਜਨ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟੀ ਮਿਲਦੀ, ਆ ਕੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਜਾਂਦੇ। 10.20 ਹੋਏ ਤਾਂ ਕੋਠੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਾਲ ਵੱਲ ਮੈਂ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਉਤਰਿਆ। ਏਥੇ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ਦੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਪੁਰਸ਼ ਉਪਸਥਿੱਤ ਸਨ। ਦਰਜਨ ਭਰ ਟੇਢੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਵਾਲੇ ਸਰੀਰ ਵੀ ਸਨ। ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਖ਼ਿਮਾ ਮੰਗਣ ਆਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੋਟ ਪਾਏ ਸਨ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੁਨੇਹਾ ਘੱਲ ਛੱਡਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਖੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਗੇ ਜਦ ਤਕ ਅਪਰਾਧ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 43 ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ ਜਾਂਦੀ। ਸੋ, ਸਾਰਾ ਹਾਲ ਖਿਮਾ ਜਾਚਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਹਾਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਏਸੇ ਗਲਤੀ ਵਾਲੇ ਲੌਕ ਖਲੋਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਸਣ ਤੇ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਹੂਵਾਲੀਆ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਅਸੀਂ ਅਪਰਾਧੀ ਹਾਂ, ਗਲਤੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਖਿਮਾ ਕਰੋਂ । ਤੁਹਾਡੇ ਬਿਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਆਸਰਾ ਨਹੀਂ। ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਜਲ ਭਰੀਆਂ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਘਗਿਆਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਆਪ ਤਾਂ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ। ਆ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ। ਇਹਨੂੰ ਕਿਸ ਆਖਿਆ ਮੂੰਹ ਕਾਲਾ ਕਰਨ ਲਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰਤ ਕਿਹਾ: ਪਹਿਲਾਂ ਮੂੰਹ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਆ, ਤੈਨੂੰ ਕਿਸ ਕਿਹੈ ਇਜ ਕਰਨ ਲਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਾਲਤ ਜਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਹੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸ. ਫ਼ੌਜਾ ਸਿੰਘ ਛੰਨੀਆ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਵੋਟ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਪੁੱਤਰ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੋਰ ਟੇਢੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਉਹਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮੇਰੇ ਥਾਂ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚੋ । ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਸੋਚੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਉ' ਲੋੜ ਪਏ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਦੀ। ਸਾਡੀ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਆਖਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਕਰੋ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਠੀਕ । ਸ. ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ (ਸਫ਼ੈਦ ਕੁਰਤਾ ਪਜਾਮਾ, ਚਿੱਟੀ ਬੱਝੀ ਦਾੜੀ, ਸਿਰ ਤੇ ਟੇਢੀ ਚਿੱਟੀ ਪਗੜੀ) “ਆਪ ਜੀ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਐਸੀ ਗੱਲ ਸੁਣੌਗੇ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋਵੇਗਾ।” ਏਨੇ ਕੁ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਮੁੱਕ ਗਈ। ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਬਗ਼ੈਰ ਫ਼ੌਜਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਹਦੇ ਲੜਕੇ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਤੇ ਸਕੱਤਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ, ਸੂਬਾ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਚਾਨਾ (ਦੋਵੇਂ ਨੈਰੋਬੀ) ਅਤੇ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੌਸਪਾਲ ਵੀ ਅੰਦਰ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਪਹੁੰਚ ਦਰਸਾਈ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮਗਰਲੀ, ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਆਦਤ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾਈ। ਪ੍ਰਰਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਹੋ ਕੁਝ ਕਰਿਆ ਕਰੇ ਜਿਸ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਹੋਵੇ। ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉੱਚਾ ਲੈਮਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਵਰਗਾ ਜੁਆਨ ਜਹਾਨ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਉਹੋ ਰੋਲ ਅਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 44 ਕਰੇ ਜੋ ਇਕ ਚੰਗਾ ਆਗੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 100 ਵਧੀਆ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰੇ। ਹੋਲੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ 500 ਜੁਆਨ ਤਿਆਰ ਕਰੇ ਜੋ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਭੱਜ ਭੱਜ ਕੇ। ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਸਿਰ ਨਿਵਾ ਕੇ ਸਤਿਬਚਨ ਕਿਹਾ । ਫਿਰ ਬੀਬੀ ਹਰਬੈਸ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸ. ਅਮਰ ਸਿਘ ਢੋਡਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਤੇ ਸਿਰ ਧਰ ਕੇ ਡੁਸਕਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਵੋਟਾਂ ਪਵਾਉਣ ਦੀ ਵਾਹਵਾ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ ਇੰਦਰਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਕੈਂਡੀਡੇਟ ਦੇ ਕੋਲ ਵੀ ਅਪਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਸਨ। ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਬੀਬੀ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਾਹੂਵਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਟਾਈਟਲਰ ਪਾਸ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਖਿਮਾ ਯਾਚਨਾ ਕਰੇਗੀ। ਸੰਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਰਨੀ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਟਾਈਟਲਰ ਨੂੰ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਹੀ ਸੱਦਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸੁਝਾਉ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਵਿਦਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਜਮਨਾ ਪਾਰ ਦੇ ਉਜੜੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਸ. ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਵਿਨੌਦ ਨਗਰ, ਸ. ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਬਾਬਰਪੁਰ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ, ਸੈਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਬਲਜੀਤ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਕੈਲਾਸ਼ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਉਗੀਦ ਮੰਗੋਲਪੁਰੀ, ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਾਂਧੀ ਨਗਰ ਅਤੇ ਸੈਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਵਿਨੌਦ ਨਗਰ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ। ਇਹਨਾਂ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਡਾ ਵਸੇਬੇ ਦਾ ਪ੍ਬੈਧ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਵਿਕ ਨਹੀਂ ਰਹੀਆਂ। ਜੋ ਥਾਵਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਹੈਸਪਾਲ ਦੇ ਜਿੰਮੇ ਵੀ ਕੁਝ ਗੱਲ ਲੱਗੀ; ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਸੇ ਫੋਨ ਕਾਰਨ ਉੱਠ ਬੈਠੇਂ । ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਗੱਲ ਕਿੱਥੋਂ ਤੁਰੀ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਮੁੱਕੀ। ਮੈਂ ਖੁਦ ਘਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਆਇਆ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾਨ-ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ 5 ਤੋਂ 7? ਵਜੇ ਤੱਕ, ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਲੌਂਗਾ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦਾ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ, ਸ. ਫ਼ੌਜਾ ਸਿੰਘ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਚੇਚਿਆਂ ਆਏ ਅਤੇ ਰਾਗੀਆਂ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਬੈਠਾਏ। ਰਾਗੀ ਜਥਾ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਦਾ ਗੱਡੀ ਤੇ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਨੂੰ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸੋ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ “ਨੱਤਗਡਿਰ #ਗੱਤ ਕਈ ਭਲ ਜਾਇ” /ਪੰੱਨਾ 22024 ਵੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਹਾਲ ਵਿਚ ਬੈਠਿਆਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 45 ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵਾਸੀ ਦਰਸ ਵਿਹੂਣਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੈਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚੰਦ ਸ਼ਬਦ ਸੈਗਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਬੋਧਨ ਕੀਤੇ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ ਦਾ ਸੈਖੇਪ: -ਚੌਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਡਾਕੇ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ। ਆਪਣੇ ਮਨੌਰਥ ਲਈ ਜਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਕੌਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਏਧਰ ਗੁਰੂ ਕੇ ਪਿਆਰੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਸੱਚੇ ਰਸਤੇ ਤੇ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ, ਆਉਣ, ਉਹ ਸਦ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ। - ਨਾਨਾ ਵਾੜ ਸਰਦ ਘਰ ਕੰਹਰ ੪=ੇ #਼ਕੰਨ ਲੇ ਜਮ ਹਾਂਵੈਂ ਪਾਹ੍ਹ ਪਰਮ ਜਾਇ ਨਲੰਨ - ##ੰਦ ਸ਼ਾਗ੍ਰ ਹਂਵੰ ਬਹ ਖਾਰਾ ਗਗਨ ਲ% ਗੁਰ ਘੰਹੇ ਜਾਈ/ ੬4 ਆ ਇਹ ਤੁਕਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਹੀ ਸਫ਼ਲ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਦੋਂ ਸਾਰੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਕੂਕਿਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੀ, ਦੇਸੀ ਰਾਜੇ ਰਜਵਾੜੇ ਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸਰਦਾਰ ਸਾਰੇ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੱਖੀ ਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਤੋ ਉਲਟ ਸਨ। ਪੈਰ ਪੈਰ ਤੇ ਡਰ ਸੀ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਜਾਨ ਜੋਖਮ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ। -ਇਸ ਵੇਲੇ ਮਾਇਆ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਉਤੇ ਇਸ ਨਾਗਣੀ ਦਾ ਅਸਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸੰਸਾਰਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਚਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ ਵੱਲ , ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪਾਸੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਕਲਿਜੁਗ ਦੀ ਇਸ ਘੋਰਤਾ ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਬੜਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਏਕਾ /ਚਾਤਾ ਨਹ /ਏਕਾ /ਛਨ /0ਿਆਗਇਓ# ਕਾਲ ਫਾਸ਼ ਕੇ ਸਾਚ ਨ ਆਗਇਓ/”ਇਹ ਤਾਂ ਇਕ ਛਿਨ ਦਾ ਏਨਾ ਮਹਾਤਮ ਹੈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਲਈ ਕੱਢ ਸਕੀਏ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਲਾਭ ਹੋਵੇ! “ਸਿਆਸਤ ਵਾਲੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣੇਗੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਭੰਡੀ-ਪ੍ਚਾਰ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਣਗੇ। ਏਧਰ ਸਾਧ-ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਿਆਂ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਏਥੋਂ ਤੁਰਦੀ ਹੈ: ਹਓ %ਪਰਾਆੰ ਗੁਨਹਗਾਰ ਹਈਂ ਲੰਮਥ ਮੰਦਾ ਚਰ ਜਾਨ ਜੁਆ7ਨੇ ਹਈ ਪਰ ਘਰ ਲੰਹੰਦਾ (ਪੜਾ 27 ਵਾਰ ੭6) ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 46 -ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਲਾ ਹੋਏ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨਾ ਹੀ ਚਿਰ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਅੱਗੇ ਤੁਸੀਂ ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਕਰਵਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਾਉ, ਉਹ ਭੀ ਛੱਡ ਬੈਠੇ ਹੋ । ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਲਾ ਹੋਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬਾਹਰੋਂ ਵੀ ਸੈਗਤ ਨੇ ਆਉਣਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਏਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਚੰਗਾ ਵਿਖਾਵਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਵਧੀਆ ਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਤੇ ਭਜਨ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਪੈਣ । ਲੌਕਾਂ ਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ। -ਮਹੰਤ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਸਨਖਤਰਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਇਕ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਏਥੇ 6000 ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਰਵਾਰ ਗਿਣੇ ਗਏ ਸਨ । ਹੁਣ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਸੋ 1000 ਵਧੀਆ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਆਸਣ, ਗੜਵਾ, ਪਊਏ, ਮਾਲਾ ਨਾਲ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਨੌਜਵਾਨ ਅੱਗੇ ਆਉਣ। ਜੋ ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬਾਹਰੋਂ ਆਈ ਸੰਗਤ ਦੀਆਂ ਲੱੜਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਹਰੇ ਬੂਟੇ ਅਜੇ ਹੈਨ। -ਧੜਾ ਧੜ ਧਨ ਖ਼ਰਚ ਕਰਕੇ ਲੋਕੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਮੈਂਬਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾਵਾਂ, ਰਾਜ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਸਾਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਧਨ ਖ਼ਰਚ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹੋਲੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਹੱਲਾ ਸਮਾਗਮ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਨ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਜੱਸ ਸੁਣਨਾ ਤੇ ਗਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹੋ ਗੱਲ ਸੁਖਦਾਈ ਹੈ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਦੌੜ ਦੁਖਦਾਈ ਹੈ। -ਕਾਲੋਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਅੱਜ ਮੁਕ ਗਈ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪੂਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰੋਂ ।ਉਗ੍ਰਾਹੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਪੂਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇਂ । ਬੜੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸਾਂ ਮੁੜ ਤੋਂ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਆਪਣੀ ਏਕਤਾ ਦਾ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੌਠੀ ਨੂੰ ਪਧਾਰੇ। 8 ਫਰਵਰੀ 1985. ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਖੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 47 ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਜੀ-ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ-ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਕੋਠੀ ਫੋਨ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸ ਕੇ 9 ਵਜੇ ਪਾਲਮ ਏਅਰ ਪੋਰਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਸੇਠ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ, ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ , ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਢੌਡਾ 19 ਸਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ-ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਘੰਟਾ ਲੇਟ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤਾਂ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚੇ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਰੀਰ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੀ ਪੂਨਮ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਰਭਜਨ-ਸਰਬਜੀਤ ਐੱਡ ਐਸੋਸੀਏਟ, ਅਰਥਾਤ ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੂਬਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੋਸ਼ੀ ਹੁਰਾਂ ਰੋਡ ਕੰਟੈਕਟਰਜ਼ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਛਾਲ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਥਿਸਕੁਟ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸਅਨਤੀ ਜਗਤ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਸੜਕਾਂ, ਰੇਲਾਂ, ਸੁਰੰਗਾਂ ਆਦਿ ਬਣਾਂਦਿਆਂ ਏਨੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਸਤ ਕਮਲੋ' ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰਵਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ 11.2.85 ਨੂੰ ਨੰਦੇੜ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਂ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਕਾਰਜ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਸ ਕਾਰਜ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਣਗੇ । ਨਾਂਦੇੜ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ 15 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਠੇਕੇ ਦਾ ਕੰਮ ਚਾਲੂ ਹੈ ਗੋਦਾਵਰੀ ਉੱਤੇ ਡੈਮ ਦਾ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਆਸਥਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦਾ ਆਰੰਭਕ ਫੀਤਾ ਕੱਟਣਗੇ। ਜਿੱਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਧਾਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਆਦਮੀ, ਪਰਵਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ 19 ਜਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਇਹ ਸਰੀਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ: 2. ਸੀ ਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਜੀ 3. ਸੈਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਨਿਹਾਰੀ 4. ਬੀਬਾ ਸਾਹਿਬ ਕੰਰ ਜੀ 5. ਕਾਕਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਜੀ 6. ਸੈਤ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕ 7. ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ 8. ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 48 9. ਸੂਬਾ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੈਰੋਬੀ 10. ਸੈਤ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਚਾਨਾ ਨੈਰੋਬੀ 11.ਸ. ਐਚ. ਐਸ. ਹੈਸਪਾਲ 12. ਐਸ. ਐਸ. ਮਨਚੈਦਾ 13. ਬੀਬੀ ਚਰਨਜੀਤ ਸਪੁੱਤਰੀ ਹੈਸਪਾਲ 14. ਸੈਤ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ 15. ਬੀਬੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੰਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸੈਤ ਚਰਨ ਸਿੰਘ 16. ਸ. ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ 17. ਬੀਬੀ ਹਰਬੈਸ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸੈਤ ਬਲਵੌਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ 18. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ, (ਲੇਖਕ) 19. ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ, ਸੁਪਤਨੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਤੀਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਦਬ ਅਦਾਬ ਕੀਤਾ। ਬੋਬਈ ਤੋਂ ਆਏ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਦੇ ਬੋਇੰਗ 737 ਚਾਹ ਲ੮1 33.10੩.ਖ਼.ਤੇ ਉਡਾਨ ਭਰੀ। ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਸਫ਼ੈਦ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਹੀ ਸਨ। 119 ਸਵਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਅਸਾਂ 19ਆਂ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਉਡਦਿਆਂ ਹੀ ਸ਼੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੋਲ ਨਿੱਠ ਕੇ ਬੈਠੇ ਸ. ਮਨਚੰਦਾ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਬੈਨੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰੋਅ ਦੀ ਮੇਰੀ ਸੀਟ ਤੇ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬੈਠਾਣ ਦਾ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੈਸਪਾਲ ਸੀ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਜੋ ਗੱਲਬਾਤ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਉਹ ਰਾਤੀਂ 10 ਵਜੇ , ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਉਸ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਬਾਰੇ ਸੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅੱਜ ਇਕ ਕੈਬਨਿਟ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਵਿਅਸਤ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ 10 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ, ਜੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮਿਲਣ ਦਾ ਮਨ ਦੱਸਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਘਰ ਵੀ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਏਥੇ ਮਿਲਣੀ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਹੈਸਪਾਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਕੱਤਰ, ਪੂਰਬਾ ਅਤੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਹੌਸਪਾਲ ਨੇ 11 ਮੱਦਾਂ ਲਿਖ ਕੇ ਇਕ ਕਾਗਜ਼ ਕੋਲ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਕਿ ਗੱਲਬਾਤ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੱਦ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਏ, ਪਰ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 49 ਧਿਰਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਹੀ ਸਨ। ਗੱਲ ਏਥੋਂ ਤੁਰੀ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਬੜਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਨੇ ਯਾਦ ਰੱਖ ਕੇ ਵਕਤ ਕੱਢਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਟਾਈਮ ਮੰਗਿਆਂ ਤਾਂ ਟਾਈਮ ਦੇਣ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਤੁਰਤ ਮਿਲਣਾ ਪੈ ਜਾਏ ? ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ, ਆ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਵੀ ਤਾਂ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਹਥਲੇ ਕੰਮ ਸਮੇਟੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਗੱਲ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਮਾਂ ਐਡਜੈਸਟ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨਾਲ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਖੁੱਲ੍ਹ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਚਾਹੀਏ ਜਾਈਏ ਆਈਏ ਅਤੇ ਘਰ ਮਿਲਣੀਆਂ ਹੀ ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ: ਹੁਣ ਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਘਰ ਤੁਹਾਡਾ ਘਰ ਹੈ, ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਅਸਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸਹੂਲਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਤੁਸਾਂ ਸਵੇਰੇ ਵੀ ਜਲਦੀ ਜਾਗਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਘਰ ਗਿਆਂ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਤੁਸੀਂ ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ ਘਰ ਆਓ। ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹਨ ਪਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਧੜੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਖੁਦ ਹੀ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਹਾਮੀ ਭਰੀ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨਿਸਚਿੰਤ ਰਹਿਣ। ਅੱਗੇ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨਸ਼ਿੱਪ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਆਪੇ ਹੀ ਗੱਲ ਚਲਾਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਰਾਜਸਭਾ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਏ। ਇਸ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਗੱਲ ਚੱਲੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਦੇ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਐਸੇ ਮਾਮਲੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਆਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਖਣ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਇਸ ਪਾਸੇ ਦਿਵਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ। ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕਤਲ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਲੋੜਾਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੁਸਾਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵੀ ਹਾਮੀ ਭਰੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 50 ਜ਼ਰੂਰਤ ਸਮਝੀ ਜਾਏ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਬਾਰੇ ਪੱਕੀ ਕਰ ਦਿਆਂ, ਤੁਹਾਡੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਪਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਏ ਹੋ। ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਮੁਹਤਾਤ ਹੋ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਦੂਕਾਂ ਉਹਨਾਂ ਹੱਥ ਹਨ ਧੈਨਵਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਦੀ ਪੁਖ਼ਤਗੀ ਦੱਸੀ। ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ 8 ਤੋਂ 11 ਮਾਰਚ, 1985 ਤੱਕ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਵੀ ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ, ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਫ਼ਰਵਰੀ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸਮਝ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਸਮਾਂ ਅਗੇਤ ਪਛੇਤ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ, ਹੋਲੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਂਗਾ ਜ਼ਰੂਰ। ਜਦੋਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮਹੀਨਾ ਮਾਰਚ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬੋਲੇ: ਫੇਰ ਤਾਂ ਬੜਾ ਸਮਾਂ ਪਿਆ ਹੈ। ਵਕਤ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਦਿਨ ਵਾਰ ਨੋਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲਾ 1985 ਵਾਸਤੇ ਸਥਾਨ ਰਾਜਾ ਗਾਰਡਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਹੌਲੇ ਮੇਲੇ ਵਾਸਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਵੇ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇਸ ਸੈਬੈਂਧ ਵਿਚ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਆਪ ਕਹਿਣ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮਾ ਲਿਆ। ਚਲਦੇ ਚਲਦੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਛਿੜ ਪਈ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੋਈ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦੀ ਬਾਤ ਚਲਾਈ ਤਾਂ ਰਾਜੀਵ ਜੀ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ। ਸਾਰੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਦੋਸ਼ ਦੱਸ ਕੇ ਏਅਰ ਕਿੰਗ” ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਲੈਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਲਵੇ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਨੇ ਖ਼ਰਚ ਤੋਂ ਸੈਕੋਚ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਇਦ 1.50 ਕਰੋੜ ਰੁਪਈਆ ਇਹਦਾ ਮੁੱਲ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਥਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਸੀ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਜੇ ਉਹ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਪਾਸ ਹੈ, ਲਿਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਊਂ ਵੀ ਜੇ ਨਾ ਖਰੀਦਣਾ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ ਇਤਜ਼ਾਮ ਕਰ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਆਖਿਆ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 51 ਲਈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਿਹਾ: ਦੋ ਸਰਕਲ ਭਾਵੇਂ ਤੁਹਾਡੇ ਹੀ ਹੋਣ, ਆਊਟਰ ਤੀਜੀ ਲਾਈਨ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਨਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ 'ਚੋਂ ਪ੍ਰਥਮ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਅਣਛਿੜੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ। ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਧਨ-ਜਨ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਹਿੱਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ, ਅਖੰਡਤਾ ਤੇ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੋਟ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਗੱਲ ਸੀ ਗਿਆਨੀ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੈੱਡ ਗਰੰਥੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ। ਪਰ ਇਹ ਅਹਿਮ ਮਸਲਾ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਅਣਛਿੜਿਆ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁਝ ਫੁਟਕਲ ਬਚਨ ਹੋਏ, ਜਿਵੇਂ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਧੀਆ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਪ੍ਰੰਸਸਾ, ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਛੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸੇਵਕ) ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਡਾ. ਮੂਸਾ ਰਾਹੀਂ ਕੁਝ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋ ਜਾਣਾ ਆਦਿ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਨ ਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵਧੇ। ਦੀਵਾਨ ਲਗਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਂਗਾਂ ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਸਣ ਵਿਛਾ ਕੇ ਭੇਟਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਬੋਇੰਗ 737 ਆਪਣੀ ਰਫ਼ਤਾਰੇ ਉੱਡਦਾ ਰਿਹਾ। ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਉਦੈ ਪੁਰ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲੀ ਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਅਔਰੰਗਾਬਾਦ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪਰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪੋਰਟ ਤੇ ਜਾ ਉਤਰੇ। 1.45 ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਰਿ ਜਹਾਜ਼ੋਂ ਉਤਰਦਿਆਂ ਹੀ ਪੋਰਟ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਤੱਕ ਆਏ ਸੂਬਾ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਦੋਸ਼ੀ, ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਸ਼ਿਵਦਿਆਲ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਗਲੇ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੋਲ ਹੀ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਮਾਰਗ ਥਾਣੀਂ ਉਹਨਾਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ, ਜੋ ਗੇਟ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਦਰਜਨਾਂ ਲੋਕ ਨਾਮਧਾਰੀ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਜਨਤਾ, ਸੁਆਗਤ ਹਾਰ ਲਈ ਖਲੋਤੇ ਸਨ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਧੁਨ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਸਜਾਈ ਕਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਗੱਡੀਆਂ ਤੁਰ ਪਈਆਂ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 52 ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਪੋਰਟ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਨਾਇਕ ਕਾਲਿਜ ਕਾਲੋਨੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦਾ ਦੋ ਪਲਾਟਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਤਿਆ ਬੈਗਲਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੌਣਕਾਂ ਹਨ । ਗਰਾਊਂਡ ਫਲੌਰ ਤੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਲਈ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਛਕਣ ਅਤੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਸ਼੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਧੁਰ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਗੁਰੂ ਕੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਏਥੇ ਹੀ ਚਾਨਣੀ ਲਾ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫੋਲਡਿੰਗ ਪਾਲਕੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕਹੋ ਚੰਦੋਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਸਥਾਨ । ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਵਗਿਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚ 7? ਡਬਲ ਬੈੱਡਰੂਮ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲੈ ਲਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਸਾਡੀ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਹੈ। ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹਨ । ਸ. ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਮੇਤ ਸੁਪਤਨੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਦੇ, ਬੈਗਲੌਰ ਤੋਂ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸੈਤ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ, ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ, ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਆਦਿ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਸਰੀਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਆਏ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਰਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੈਬਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਠੇਕੇਦਾਰ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ, ਸੈਤ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ, ਸ਼ੀ ਕਿਰਨਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੁਮਨ ਜੈਸੇ ਕੁਝ ਸੱਜਣ ਪਧਾਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੱਲ ਕੀ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸੀ ਰੌਣਕ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ, ਬੋਲਚਾਲ ਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਦਕਾ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪੰਥ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਸੁਣ ਕੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਦੇ ਇਕ ਸੁਪਰਟੈਂਡਿੰਗ ਇੰਜਨੀਅਰ ਸ਼ੀ ਨਰਾਇਣ ਰਾਓ ਜੋਸ਼ੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਦੀ ਅੱਜ ਸ਼ਾਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪੈਣ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇਣ। 3.30 ਵਜੇ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਸਮੇਤ, ਤਿੰਨ ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਮੈਟਾਡੋਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਅੱਗੇ ਸ਼ਹਿਨਾਈਆਂ ਨਾਲ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਆਹ ਹੋ ਹਟਿਆ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਸਜੇ ਹੋਏ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਲੰਘ ਪਰ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਏ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ ਜੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਵ-ਵਿਵਾਹਿਤ ਪੁੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦਾਮਾਦ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 53 ਹਿਤ ਆਏ। ਉਪਰੈਤ ਸਾਰੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਵਾਕਫ਼ੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸ੍ਰੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰਤ ਕੀਤਾ। ਫਲ ਆਦਿ ਮੱਥਾ ਟੇਕੇ। ਛਕਣ-ਛਕਾਣ ਵੱਲੋਂ ਇਧਰੇਂ ਇਨਕਾਰ ਹੋਇਆ। ਕਾਰਨ ਸੀ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਭਜਨ ਨਾ ਪੱਛਿਆ ਹੋਣਾ। ਸੋ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਜੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਵ ਵਿਵਾਹਤ ਵਰ-ਵਧੂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੁਆਰਾ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਤੋਂ ਭਜਨ ਪੁੱਛਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵੀਡੀਓ ਫਿਲਮ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਬੈਧ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬੰਗਲੇ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਤੇ ਪਧਾਰੇ ਜਿੱਥੇ 4 ਤੋਂ 5 ਤੱਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ 5 ਵਜੇ ਤੱਕ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ 70 ਕੁ ਸਰੀਰ ਛੱਤ ਉਤੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 15 ਜਣੇ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਜੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੱਦੇ ਤੇ ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਹੋਰ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੈਤ ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ, ਸ. ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ। ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੈਤ 10 ਕੁ ਮਿੰਟ ਲਈ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਵਾਦਕਾਂ, ਸੀ ਬਾਬੂ ਰਾਓ ਦੀ ਪਾਰਟੀ, ਨੇ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਵਾਦਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਪਰੈਤ ਲਖਨਊ ਦੇ ਇਕ ਗਾਇਕ ਸ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਿਵਰੈਜਨੀ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਗੈਵਿਆ। ਲਾਲ ਟੇਢੀ ਪੱਗ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਕੁੜਤਾ, ਕੁੰਜ ਬੱਧੀ ਦਾੜ੍ਹੀ “ਸਾਹਿਬ ਮੇਰਾ ਮੇਹਰਬਾਨ” ਗਾਉਣ ਨਾਲ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਗਾ ਸਕਦਾ ਏਂ'। ਕੁਝ ਚੱਜ ਦਾ ਸਿਖ। ਗਾਇਕ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਰਾਗੀਆਂ ਵਾਂਗ ਅਕਲਾਸੀਕਲ ਤਰਜ਼ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਰੰਵਿਆ ਸੀ। ਉੱਜ ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਭਰਵੀਂ, ਸੁਰੀਲੀ ਤੇ ਦਮਦਾਰ ਸੀ। ਫਿਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸੁਖਦੇਵ ਮੋਹਣ, ਬਲਜੀਤ ਪਿੰਕੀ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਮੋਹਣ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਜੋੜੀ ਨੇ ਬਸੈਤ ਵਿਚ ਛੋਟਾ #਼ਹਜ਼ ਰੰਗਾ ਛੂਲ ਰਹਾ ਭਗਾੀਨ ਫਲਵਾਗਾੰ ਆਲਾ /ਨਤੁਾ ਭਸ਼ੰਤਾ ਆਇਓ ਸ਼ਥਾੰ ਸੇਲ ਰਹਾ ਕਾਇਲ ਰਾਮਦਾਸ ਸ਼ਜਨ /ਭਨ ਜੀਆਰਾ ਨਗਾੱ ਧਰਤਾ ਗਨ ਆਵ ਚੰਗਾ #ਹ ਲਓ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 54 7.00 ਵਜੇ ਸੈਗੀਤ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਚੰਦੋਏ ਦੀ ਬਾਹੀ ਨੂੰ ਪਕੜ ਕੇ ਖਲੌਤੇ ਸਨ ਕਿ ਬੀੜ ਵਿਚੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਤ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਹੱਥ ਜੋੜ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਖਲੋਂ ਗਿਆ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿਓ, ਬੜੀ ਭੁੱਲ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਘਰ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਬੀੜ ਵੀ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਾਲ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਖਲੋਤਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਡੰਨ ਵਜੋਂ ਇਕ ਕਿੱਲਾ ਬੀੜ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਅਤੇ 40 ਮਾਲਾ ਪੱਕੀਆਂ ਭਜਨ ਦੀਆਂ ਲਾਈਆਂ। ਸਿੱਖ ਨੇ ਬਖੁਸ਼ੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੰਗਲਾ ਰੰਗ ਬਰੈਗੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਨਾਲ ਜਗਮਗਾ ਉੱਠਿਆ। ਬੈਗਲੇ ਦੇ ਵਿਹਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਤੱਕਿਆ ਗਿਆ। ਜਾਲ ਤੁਣਕਿਆ ਗਿਆ ਤੇ 8 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਰਾਤ ਤਕ ਖ਼ੂਬ ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਮੱਚੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸੇਵਕ ਜਥਾ ਕੀਰਤਨਕਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿਖ ਸੈਮਿਲਤ ਸਨ । ਸਮਾਪਤੀ ਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਨਮ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਆਰਾਮ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਦੇ ਆਸਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਬਖਸ਼ੀ ਭੋਜਨ ਵੱਲੋਂ। ਅੱਜ ਏਥੇ ਇਕ ਹਿੰਦੀ ਫੋਲਡਰ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਮੁਖ ਪੇਜ ਤੇ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੈਬੈਧਤ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ ਦਾ ਲੇਖ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਹੋ ਸਕੇ । ਫੋਲਡਰ ਦਾ ਨਾਮ “ਨਾਮਧਾਰੀ” ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਮੁਦਤ ਹੈ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹਿਤ 5000 ਤਕ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਛਪਵਾ ਕੇ ਏਥੇ ਮੰਗਵਾਇਆ ਹੈ, ਵਿਤਰਨ ਲਈ। 9 ਫਰਵਰੀ 1985 , ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਔਰੈਗਾਬਾਦ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਅੱਜ ਦਾ ਮੁਖ ਆਯੋਜਨ ਹੈ ਹਰਭਜਨ-ਸਰਬਜੀਤ ਐਂਡ ਐਸੋਸੀਏਟਸ ਦੇ ਇਕ ਨਵੇਂ ਕਾਰੋਬਾਰ ਪੂਨਮ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ (ਪ੍ਰ: ਲਿ:) ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ । 80 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਇਹ ਫੈਕਟਰੀ ਮਰਾਠਵਾੜਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 55 ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਸ ਨਾਮਧਾਰੀ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਇਕ ਤੁਹਫ਼ਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਸੜਕਾਂ, ਡੈਮ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਸੈਸਥਾ ਨੇ ਖਾਦਿ-ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਘਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਏਅਰੋਡੋਮ ਤੋਂ 3-3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਤੇ ਹੈ। ਪੂਨਮ ਫੈਕਟਰੀ ਚਿਕਲਠਾਣਾ, ਔਰੈਗਾਬਾਦ-431210 ਵਿਚ ਡੇਢ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੈ। 3 ਕਾਰਾਂ, ਇਕ ਮੈਟਾਡੋਰ ਤੇ ਇਕ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਟੂਰਿਸਟ ਬੱਸ “ਸਵੇਰਾ” ਸੈਗਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਪੂਨਮ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਆਫ਼ਿਸ ਵਿਚੋਂ ਉਠ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਦੁਲਹਨ ਵਾਂਗ ਸਜੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਰੈਗੀਨ ਲੜੀਆਂ ਨਾਲ ਜਗਮਗਾਂਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਲੱਖਣੀ ਤੇ ਦਿਲਕਸ਼ ਘੜੀ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ, 150 ਤੱਕ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਸੈਗਤ, ਸਰੋਦ, ਸਿਤਾਰ, 4 ਦਿਲਰੁਬਾਵਾਂ ਤੇ ਤਬਲੇ ਦੀ ਗੂੰਜ ਨਾਲ ਚੁਗਿਰਦਾ ਰਸ-ਵਿਭੋਰ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਹਵਨ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੋਂ ਨਾਂਦੇੜ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੰਗਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੈਤ ਬਾਬਾ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਾਨਸ਼ੀਨ ਬਾਬਾ ਸੀਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹਨ । ਅਸ਼ੋਕਾ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ. ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਪਤਨੀ ਵੀ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ। 7.15 ਵਜੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਵੱਲੋਂ ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਉਪਰੈਤ ਹਲਕਾ ਜਲ-ਪਾਨ। ਪੂਨਮ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਜੋ 9000 ਵਰਗ ਗਜ਼ ਵਿਚ 80 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋਈ ਹੈ, ਲਾਲ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਿਭੂਸ਼ਿਤ ਹੈ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਵੱਲ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਜ 3000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲਾ ਸੁੰਦਰ ਪੰਡਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਵੱਖ ਮੰਚ ਹੈ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 100 ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਲਈ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕੁੜਤੇ-ਪਜਾਮੇ (ਸਫੈਦ) ਤਿਆਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਸੋ ਥਾਂ ਪਰ ਥਾਂ ਮੋਨੋ ਵਿਅਕਤੀ ਚਿੱਟੇ ਸੂਟ ਪਾਈ ਡਿਊਟੀਆਂ ਅਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 9.45 ਵਜੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਠੇਕੇਦਾਰ ਸੂਬਾ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿਰਕਰਦਾ ਫੈਕਟਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕ ਜਥੇ ਨਾਲ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਉਸ ਦੁਆਰ ਤੇ ਆਏ ਜਿੱਥੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 56 ਫੀਤਾ ਕੱਟ ਕੇ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਝਾਲਰਾਂ ਕੇਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਜਾਏ ਇਸ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦਾ ਲਾਲ ਫੀਤਾ ਕੱਟ ਕੇ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਿਧੀਵਤ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ । ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸ, ਫਿਰ ਕੈਂਚੀ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ੀਤਾ-ਕੱਟ ਅਤੇ ਇੰਜ ਅੰਦਰ ਪਰਵੇਸ਼ ਹੋਣ ਤੇ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੰਡਾਰਣ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਬੈਧਤ ਥਾਵਾਂ ਤਕਾ ਕੇ, ਮੁਖ ਬਿਜਲੀਬਟਨ ਦਬਾਣ ਲਈ ਮਰਾਠਾ ਰਸਮ ਨਾਲ ਨਾਰੀਅਲ ਫੋੌੜਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਵੱਟੇ ਨੂੰ ਸੈਧੂਰ ਕੇ, ਨਾਰੀਅਲ ਨੂੰ ਸੈਧੂਰ ਲਗਾ ਕੇ, ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਵੱਟੇ ਤੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਬਾ ਸੀਸਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਿੰਨਾਂ ਵੀ ਇੰਜ ਹੀ ਨਾਰੀਅਲ ਫੋੜਨ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫੈਕਟਰੀ ਚਾਲੂ ਕੀਤੀ। ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਰੀਹਰਸਲ ਦੌਰਾਨ ਜੋ ਬਿਸਕੁਟ ਬਣੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਕਟ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਵਰਕਰਾਂ ਵਿਚ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਏਥੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ, ਨਾਲ ਹੀ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ, ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮੰਡਪ ਵਿਚ ਸ਼ੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਾਂ ਭਰੇ ਚੰਦੋਏ ਹੇਠ ਆਸਣ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਏਥੇ ਅੱਜ 101 ਸਾਧਾਰਨ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਸੈਂਕੜੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਗਏ। ਭੋਗਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰੈਤ 10.30 ਪੂਰਬਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸ। ਮੰਚ ਸਕੱਤਰੀ ਸੂਬਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੋਸ਼ੀ ਨੇ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲੀ, ਅਤੇ ਸ਼ੀ ਨਾਥ ਨੌਰਲਕਰ ਜੋ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਮੰਨੇ ਦੇਨੇ ਸੈਗੀਤਾਚਾਰਯਾ ਹਨ, ਦੀ ਮੰਡਲੀ ਨੇ “ਓਅੰਕਾਰ ਰੂਪਾ ਨਮਸਤੇ ਨਮਸਤੇ” ਦਾ ਮੰਗਲ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ । ਪ੍ਤਿਸ਼ਠਤ ਔਰੰਗਾਬਾਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਤੇ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾਅ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਆਰੰਭਕ ਤਕਰੀਰ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਇਹ ਪੂਨਮ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਈ ਹੈ। ਸੜਕਾਂ, ਡੈਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਰਾਠਵਾੜਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੋ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਉਸਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵੇਰਵਾ ਬਿਆਨਦਿਆਂ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੱਜ 400 ਵਰਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਕੌਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੜਕਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅੰਨ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਬਚਨ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਸਫ਼ਲ ਮਨੋਰਥ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਇਸ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਨਲ ਆਫ਼ੀਸਰ ਸ਼ੀ ਰੇਲਨ ਨੇ ਇਕ ਸੁਦਰ ਕਵਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗੁਣਾਨਵਾਦ ਤੇ ਧਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 57 ਸ਼ੀ ਗਿਆਨੇਂਦਰ ਸ਼ਰਮਾ ਮੰਨੇ-ਦੰਨੇ ਵਿਦਵਾਨ ਹਨ, ਯੁਕਤੀਪੂਰਵਕ ਸੈਖੇਪ ਤਕਰੀਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ। ਤੀਸਰਾ ਨੇਤਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹੀ ਹਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਅਵੱਸ਼ ਹੀ ਸਾਡਾ ਕਲਿਆਣ ਹੋਵੇਗਾ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਸ਼ੀ ਗੋਬਿੰਦ ਭਾਈ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਕਥਨ ਸੀ : ਮਰਾਠਵਾੜੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਨੂੰ ਐਸੀ ਸ਼ੋਭਾ ਤੇ ਸੁਭਾਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਨਮ ਫੈਕਟਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਵਿਚ ਪੂਨਮ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੇਗੀ। ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਏਨਾ ਸਵੱਛ ਤੇ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਕੰਮ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹੀ ਆਇਆ ਹੈ। 3000 ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੈਬੋਧਨ ਕਰਨ ਵਾਲੋਂ ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕ, ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਮਨੋਹਰ ਵਕਤਾ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਬੋਲੇ: ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿੱਸ਼ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਭਾਰਤੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਚੂਲ ਹੈ। ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੇ 1980 ਵਿਚ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਹੈ। 11.35 ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੰਸਪਾਲ ਨੇ ਸੈਖੇਪ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪੰਥ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਵਰਤਮਾਨ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਨਹਿਰੂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਮ ਸਿੱਖ ਨਾਲੋਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਫਰਕ ਕੀ ਹੈ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਦਾ ਕਥਨ ਆਮ ਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਸੀ। 12.10 ਵਜੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਉਪਰੌਤ, ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਥਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੈਖੇਪ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਧੈਨਤਾ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ-ਲੋਵਾ ਅਸੀਂ ਅਖੇ ਪਰ ਵਰਤੋ ਵਿਚ ਸੌਖੇ ਜੀਵਨ ਰਾਹ ਤੇ ਪਏ ਚਲੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਏਸ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗਊ ਗਰੀਬ ਦੀ ਬਹੁੜੀ ਸੁਣੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਕਾਸ਼ ਸਮਾਨ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 58 ਗੀਤਾ, ਤੁਲਸੀਦਾਸ ਆਦਿ ਦੇ ਕਥਨਾਂ ਨੂੰ ਜੇ ਅਸਾਂ ਨਾ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਸਤਿਗੁਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਜਬ ਜਬ ਹੋਤ ਅਰਿਸ਼ਟ ਅਪਾਰਾ। ਤਬ ਤਬ ਦੇਹਿ ਧਰਤ ਅਵਤਾਰਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਭੀਖ ਜਲੰਧਰੀ ਦੀ ਤਾਰੀਖ-ਏ-ਵਾਕਰੀ, ਐਨਸਾਈਕਲੌਪੀਡੀਆ ਬਿ੍‌ਟੈਨਿਕਾ ਆਦਿ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸਹੀ ਵਾਰਸ ਦੱਸਿਆ। ਹਵਨ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਚਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਗਊਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਗੋਂ ਸੈਭਾਲਦੇ ਪਾਲਦੇ ਹਨ । ਰਾਜਸੀ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲਦਿਲੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨਾ ਤੇ ਉਠਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੇ ਸੂਬਾ ਛੋਟਾ ਕਰਕੇ 2.50 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੁਡਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੋ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ, ਮੁਸਲਿਮ ਤੇ ਈਸਾਈਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਹੋਰ ਮੱਤਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਥੇ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਮਤਿ ਨੇ ਕਾਨੇ ਗੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਸਾਂ ਹਾਕੀ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ ਐਥਲੀਟ ਗੁਰਸਿਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲਾਏ ਹਨ ਸਾਡੇ ਸੈਗੀਤਕਾਰ ਬੱਚੇ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਸੈਗੀਤ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਅਰਥਾਤ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਭ ਕਾਸੇ ਤੱ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ 12.30 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਕਿ 11 ਵਜੇ ਤੋਂ ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਖਾਂ ਦਾ ਸਰੋਦ ਵਾਦਨ ਜਾਰੀ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਤਾਦ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਮਸਾਂ ਹੀ ਕਿਤੇ ਹੁਣੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਉਹ ਰਾਤ ਭਰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਮਸਾਂ ਹੀ ਏਥੇ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਨਾਲ ਸ਼ੀ ਅੱਲਾ ਰੱਖਾ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਦੋ ਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਏ ਤੇ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾ ਮੰਚਣ ਤੋਂ` ਪਹਿਲੋਂ ਕੁਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਲਗਭਗ 900 ਮੀਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਗਾਉਣਾ ਵਜਾਉਣਾ ਕੋਈ ਸੁਖਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ, ਔਖੇ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਏਨੇ ਕੁ ਲੋਟ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। 1 ਵਜੇ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਪ੍ਰੀਤੀ ਭੋਜ ਸੀ ਪਰ ਸੈਗੀਤ-ਪ੍ਰੇਮੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 59 ਪਬਲਿਕ ਨੂੰ 12.45 ਸਰੋਦ ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਸਰੋਦ ਵਾਦਕ ਤੇ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਭਰਪੂਰ ਉਮਰ ਦੇ ਜੁਆਨ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੰਚ ਉਤੇ ਆਏ, ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਸੀਂ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਚ ਵੀ ਮਸਾਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਸਰੋਦ ਵਜਾ ਕੇ ਤੁਰ ਪਏ ਅਤੇ ਫੇਰ ਵੀ ਮਸਾਂ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ ਹਾਂ ਜੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਤਾਦ ਨੇ ਸਰੋਦ ਨੂੰ ਗੂਜਰੀ ਟੋਡੀ ਵਿਚ ਸੁਰ ਕਰਕੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿਰ ਨਿਵਾ ਸੈਬੋਧਨ ਕੀਤਾ: ਇਹ ਸਾਡਾ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਭਾਗ ਹੈ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਏਥੇ ਪਧਾਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਰਾਤ ਭਰ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ ਹਾਂ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਚਾਂਹਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸੈਗੀਤ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜਹਾਜ਼ ਜੋ ਇਥੋਂ 2 ਵਜੇ ਚੱਲਣਾ ਸੀ, ਅੱਜ 4 ਵਜੇ ਤੱਕ ਲੇਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਉਪਰਲੀ ਪਾਲ ਦੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਬੱਚੇ ਸੈਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਲਈ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਮੈਂ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿਖਾਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਅੱਜ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਗੂਜਰੀ ਟੋਡੀ ਸੁਣਾਨ ਦਾ ਮੂਡ ਸੀ। ਹੁਣ ਵੀ ਮੈਂ ਉਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਗਰਮੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਟੇਬਲ ਫ਼ੈਨ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਵਾਰਾ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ। ਕਨਾਤਾਂ ਵਾਲੇ ਪਰਦੇ ਲਾਂਭ ਕਰ ਦਿਤੇ । ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ 4500 ਸਰੋਤਾ ਉਸਤਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱੰਗਲਾਂ ਦੀ ਤਰਬ ਅਤੇ ਤਬਲਾ ਛੋਹ ਨੂੰ ਬੜੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਵੇਖ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸੀ ਅਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਮੇਤ ਸਮੂਹ ਸਰੋਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਸੁਣ ਸੁਣ ਬਲਿਹਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਗੂਜਰੀ ਟੋਡੀ ਨੇ ਏਨਾ ਮੁਗਧ ਕੀਤੀ ਰੱਖਿਆ ਕਿ 1.45 ਕਦੋਂ ਹੋ ਗਏ, ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਿਆ। ਹੁਣ ਮਧਿਆਂਤਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੈਗੀਤ ਵਰਗੇ ਹੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਆਨੰਦਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਖ਼ੁਸ਼ਖ਼ਬਰੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ 1980 ਵਰਗਾ ਇਕ ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਵਿਚ ਕਰਨ ਦੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਪਰਵਾਨਗੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਐਂਡ ਐਸੋਸੀਏਟ ਇਕ ਪੂਰੇ ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 60 ਖਾਂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੂਜਾ ਰਾਗ 2.30 ਵਜੇ ਤੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਰੰਗ ਵਜਾਇਆ। ਸਰੋਦ ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਤਾਂ ਟਿਕਵੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿਚ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਭਰਪੂਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਰੰਗ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭੁਲਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਗੌਰ ਵਰਣੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫ਼ਨ ਦੇ ਕਮਾਲ ਨਾਲ ਦੁਪਹਿਰ ਜਾਪਣ ਹੀ ਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਪਰੈਤ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਚੰਦ ਸ਼ਬਦ ਮਨ ਮੱਲਵੇਂ' ਆਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ 5-7 ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਸੁਖ ਅਨੰਦ ਪੁੱਛੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾ ਰੱਖਾ ਜੀ ਬੀਮਾਰ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਇਕ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾਣ ਲਈ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ। ਦੋਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਜੀ ਨੂੰ 25,000/- ਨਾਲ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਛਕ ਛਕਾ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਏਅਰਪੋਰਟ ਨੂੰ ਚੱਲੇ ਤੇ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੰਗਲੇ ਨੂੰ। 4000/- ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਤੱਕ ਦਾ ਤਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਦੂਜੀ ਕਾਰ ਮਿੱਤਰ ਜਨਾਂ ਦੀ ਬਿਨਾ ਖ਼ਰਚ ਲਿਆਂ ਆਈ ਸੀ। ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ 3 ਵਜੇ ਦੇ ਜਾਗੇ ਹੋਏ 3 ਵਜੇ ਤੱਕ ਡੇਰੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ । ਏਧਰ ਮੰਚ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ 4000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੌਕਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀਆਂ ਛੋਲਿਆਂ ਨਾਲ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਕੀਤੀ। ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਭੁੱਖ ਨੇ ਸਤਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਘੜੀ ਸਭ ਪਾਸੇ ਆਨੰਦ ਹੀ ਆਨੰਦ ਸੀ। ਜਾਂ ਮੈਂ 3.15 ਵਜੇ ਬੈਗਲੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਹਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਕ ਦੋ ਸੇਵਕਾਂ ਨਾਲ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਲਈ ਸਮਾਧੀ ਵਿਚ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰੌਣਕ ਹੋ ਗਈ, ਫਿਰ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਦੀ ਬੈਠਕ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡਾਢੀ ਸੀ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਢਾਈ ਘੰਟੇ, ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮਾਰੋਹ ਤੇ ਸੈਗੀਤ, ਦੋ ਘੰਟੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਅਰਥਾਤ ਪੂਰੇ ਦਸ ਘੰਟੇ ਬੈਠਕ ਦੇ। 6 ਵਜੇ ਤਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਸ. ਬਿਅੰਤ ਸਿੰਘ, ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਭਣਵਈਏ ਦੇ ਘਰ, ਸੂਬਾ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਦੋਸ਼ੀ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਤੇ ਚਰਨ ਪਾਏ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ 2100/- ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਇਥੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸੂਬਾ ਜੀ ਦੇ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਜਨ ਦੀ ਦਾਤ ਦਿਵਾਈ। ਮਾਲਕ ਮਕਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 61 ਸ਼ੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੈਦੀਪ। ਇੱਗਦਪੁਰੀ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਜਿਸ ਦਾ ਘਰ ਏਥੇ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੀ, ਸ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਿਵਾਜਿਆ। 6.45 ਤੇ ਸੀ ਚੇਲਾ ਰਾਮ ਪਿਆਰਾ ਲਾਲ ਰੇਲਨ ਦੀ ਅਰਜ਼ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਇਕ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਡੇਰੇ ਪਰਤੇ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਵਿਅਕਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਰਹੇ । ਉਮੀਦ ਹੈ 8 ਤੋਂ 9 ਤੱਕ ਰਾਤੀਂ ਵਾਲੀਬਾਲ ਵੀ ਚੱਲੇਗਾ। 10 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ ਔਰੈਗਾਬਾਦ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੀੜ ਰੋਡ ਵਿਖੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੋ ਸਵੇਰੇ 4.30 ਵਜੇ ਕਾਰਾਂ ਜੀਪਾਂ ਅਤੇ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਬੱਸ ਸ. ਇਕੱਤਰ ਕਰ, 10-15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮਜ਼ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ। ਫਾਰਮ ਹਾਊਸ ਰੈਗ ਬਰੈਗੀਆਂ ਜਗਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਨਲ ਸੁਆਗਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁੱਕੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਪੰਡਾਲ ਨਮੂਦਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਗੂੰਜ ਉਠਿਆ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੈਗੀਤਚਾਰੀਯਾ ਨਾਥ ਨੇਰਲਕਰ, ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਨਾਲ 20-25 ਇਸਤਰੀਆਂ ਪੁਰਸ਼ ਹੋਰ ਵੀ #ੰਸ੍ਿਤ ਵੰਲਾ #ਚ ਨਾਉ ਵੱਡਿਆਂ ਵਾਂਚਾਨ”ਕਰਨ ਆ ਗਏ। 4 ਦਿਲਰੁਬਾ, ਸਾਰੰਗੀ, ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਸਰੋਦ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨੇ ਸੁਰੀਲੇ ਗਲਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਗ ਗਏ। ਪਿੰਕੀ ਦੇ ਤਬਲੇ ਦੀਆਂ ਥਾਪਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਇਕ ਮੌਹਣਾ ਕੰਪਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਛਡਿਆ ਸੀ। ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਖ਼ੁਦ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇਕ ਗਰੁੱਪ ਲੰਗਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਜੁਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ, ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਹਵਨ-ਯੱਗ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਬੈਠਾ ਸੀ। 7.45 ਵਜੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ 150 ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 62 ਕਿਸਾਨੀ ਚੁਗਿਰਦੇ ਵਿਚ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੋਲਾਹਲ ਤੋਂ ਦੂਰ, ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੈਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਛਡਿਆ ਸੀ। ਏਸੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ, ਅਨੇਕਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਜਾਨਣਹਾਰ ਤੇ ਪਰਮ ਸੁਜਾਨ ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸੈਗੀਤ ਦੀ ਮਹਿਮਾ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੈਗੀਤ ਜਗਤ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ , ਇੜਾ, ਪਿੰਗਲਾ, ਸੁਖਮਨਾ ਨਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿੰਨ੍ਹਦਾ ਸੂਰ ਚੱਕਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਏਕਾਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਦੱਸਿਆ। ਅਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲਾ ਉਸ ਪ੍ਰਾਣ ਵਾਯੂ ਦਾ ਸੈਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੀ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ ਦਾ ਸਾਰ। ਏਥੇ ਹੀ ਇਕ 13-14 ਸਾਲ ਦੇ ਬਾਲਕ ਸਸ਼ਾਂਕ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਨਾਥ ਨੇਰਲਕਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ। ਸਸ਼ਾਂਕ ਨੇ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੌਂਹੇਂ ਏਨੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸਵੱਰ ਅਤੇ ਲੈਅ-ਬੱਧਤਾ ਵਿਚ ਰਾਮਕਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਠੁਮਰੀ ਗਾਈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਛੁਹਾਂ ਸੁਰਾਂ ਵਿਚ ਆਨੰਦਤ ਹੋ ਗਏ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ। ਕੋਈ 55-60 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 13-15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨਜ਼ਾਕਤ ਸਲਾਮਤ, ਸ਼ਾਮ ਚੁਰਾਸੀ (ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ) ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਰੀਵੇ ਸਨ। ਛੋਟੇ ਸਲਾਮਤ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਸੁਭਾਵਕ ਉਸਤਾਦੀ ਨਾਲ ਗੰਵਿਆ ਸੀ, ਰਾਤੀਂ ਮਾਲਕੰਸ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰੀ, ਸਵੇਰੇ ਭੈਰਉ ਅਤੇ ਭੈਰਵੀ ਕਿ ਸਰੋਤੇ ਅਸਚਰਜਤਾ ਦੇ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਡੁਬਕੀਆਂ ਲਾਣ ਲਗ ਪਏ। ਏਨੀ ਅਲਪ ਆਯੂ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਸੂਰ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਰਾਗਦਾਰੀ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਮਾਸੂਮ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲੇ ਸਸ਼ਾਂਕ ਨੇ ਜਦੋਂ ਗੀਵਿਆ ਤਾਂ ਕੌਣ ਨਾ ਝੂਮ ਉਠਿਆ। ਬੱਚਾ ਸਹਿਜ ਸਰਲ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਦੇ ਜਤਲਾਏ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਸਰਗਮਾਂ, ਤਾਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਬਹਾਰ ਖਿੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਠੁਮਰੀ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ: #ਗਗਾ ਠੰਨ ਕੇ ਲਾਗੇ ਪਗ ਚੜਨ ਨਘਨ ਨਰਨਜਨਵਾ ਝਲਮਾ ਭੱਠ ਹਾੰ ਮੰਨੇ ਆਣ/ ਅੰਤਰਾ: /ਲਨ ਭਨ ਆਲ %ਧਰ ਪਰ #ਜਨ ਲਾਵਤਾ /ਤਲਕਾ ਲਗਾਏ ਹਨ ਰੰਗ ਕਵਨ ਸਤਾ ਝਡਭਾਗਨ ਤਨ ਮਨ ਹਨ ਓਛਾਵਨ ਕਠਾਏ/ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 63 ਮਹਾਨ ਸੈਭਾਵਨਾ ਭਰੇ ਸਸ਼ਾਂਕ ਜਦੋਂ ਛੋਟਾ ਖ਼ਿਆਲ “ਆਇ ਜਈਓ ਸਾਂਵਰੇ” ਛੋਹਿਆ ਤਾਂ ਸਰੋਤੇ ਕੌਤੂਹਲ ਮੁਗਧ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਵਿਚ ਡੁੱਬਣ- ਤਰਨ ਲੱਗੇ । ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨਖਰੇ ਬਤਲਾਵੇ ਦੇ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੱਦੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ: %#ਗਇ ਲਈਓ ਸ਼ਾਂਵਰ ਲਮਨਾ /ਨੈਨਾਨੇ ਮੰਨਾ ਗਾਈੱ ਅੰਤਰਾ: ਜਮਨਾ /ਨੈਨਾਨੇ ਉੱਦਾੀੰ ਹਵੇਲੀ /ਝਰਲ ਕਾ ਹਾੰ ਡੱ ਨਾਨ ਨਵੇ ਨਾਹਾ ਰੰਗੀਲਾ ਸੈਰਾ ਨਾਇ/ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਦੱਸਿਆ। ਸੈਗੀਤ ਸਮਾਪਤੀ ਤੇ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸੈਗਤਾਂ ਨਾਲ ਜਾ ਕੇ ਮੁਸੱਮੀ ਦੇ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਅਵਲੌਕਨ ਕੀਤਾ। ਦੋ-ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਬੂਟੇ ਬੜੇ ਸਿਹਤਵੰਦ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਬੂਟੇ ਦਿਖਾਏ। ਅਨੇਕਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਛੁਹ ਛੁਹ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਰਮ ਪ੍ਰਸੈਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਬਾਗ਼ਵਾਨੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ । ਬਬਈ, ਲਖਨਊ, ਪਾਰਲੀ ਬੈਜ ਨਾਲ, ਬੀੜ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹਜ਼ੂਰੀ ਜਥਾ ਔਰੈਗਾਬਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਖੇਤ ਖੇਤ ਘੁੰਮਿਆ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਫਾਰਮ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬਰਸੀਮ, ਜੌਂ, ਕਣਕ, ਚਰ੍ਹੀ ਵੀ ਸੋਹਣੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਨ। ਬੀੜ ਰੋਡ ਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਚਮਕਦਾਰ ਹੈਸੀਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚੁਬਾਰੇ ਉੱਤੇ ਜਲਪਾਨ ਕੀਤਾ। ਸਮੁੱਚੀ ਸੈਗਤ ਨੇ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦਾ ਤਿਹਾਵਲ ਅਰਥਾਤ ਰੱਜਵਾਂ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਛਕਿਆ। 10 ਵਜੇ ਤੱਕ ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਹੋ ਗਈ। ਅਸਾਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਨਾਂਦੇੜ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਏਥੇ ਵੀ ਇਕ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸੀ। ਹਰਭਜਨ ਸਰਬਜੀਤ ਐਂਡ ਐਸੋਸੀਏਟਸ ਨੇ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਛਾਪ ਕੇ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੂਨਮ ਫੈਕਟਰੀ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਤੇ ਨਾਂਦੇੜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਸੀ ਅੱਜ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ੭॥ << ਛੋਟੇ ਭਾਈ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਜਾ ਕੇ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 64 ਬੈਗਲੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਨੂੰ 2 ਵੱਜ ਗਏ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਨਾਲ ਸੀ ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ। ਪਰਵਾਰ ਨੇ 3 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਦਾਇਗੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਦਾ ਥਾਲ, ਫਲਾਂ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ, ਬਸਤਰ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮਾਇਆ- ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਉਪਰ ਉਪਰ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਗੁਰੂ ਕੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ। ਨੰਦੇੜ ਨੂੰ 3.15 ਵਜੇ ਦੋ ਕਾਰਾਂ, ਇਕ ਜੀਪ ਅਤੇ 'ਟਵੇਰਾ” ਏ.ਸੀ. ਬੱਸ 260 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਈਆਂ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਾਰਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨਾਲ ਬੱਸ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹੀ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚਲਦਿਆਂ ਹੀ ਸਮੂਹਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਗਈ। ਪਹਿਲੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਮਾਤਾ ਜੀ, ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਬੀਬਾ ਜੀ ਤੇ ਬੀਬੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਜੀ ਆਦਿ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ, ਪਿੱਛੇ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਲੇਖਕ ਵਰਗ, ਸੈਗੀਤਕਾਰ, ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਸੇਵਕ ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ। ਜਦ ਸਮੂਹਕ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਨਿਜੀ ਨਿਤਨੇਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਸਾਡੇ ਸਫਰ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ 'ਜਾਲਨਾ” ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੀਆ ਸਲਾਈ ਤੇ ਤੀਲੀ ਘਸਾਣ ਦਾ ਸੈਕੇਤ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸਿਆ: ਜਾਲਨਾ। ਜਾਲਨਾ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੈਗਤ ਸਮੇਤ ਬੱਸ ਤੋਂ ਉਤਰੇ, ਦੂਜੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵੀ ਰੁਕ ਗਈਆਂ। ਏਥੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰੇਲਨ ਦੀ ਕੁੜਮਾਚਾਰੀ ਸੀ। ਇਕ ਤਕੜੇ ਬਜਾਜ ਪਰਵਾਰ ਵੱਲ ਸੀ ਰੇਲਨ ਦੀ ਲੜਕੀ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਨੇ ਭਜਨ ਪੁੱਛ ਲਿਆ। 15-20 ਮਿੰਟ ਦੇ ਏਸ ਘਰ ਆਰਾਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਹੋਈ। ਹੁਣ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਪਿੱਛੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸਨ। ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਅਮੋਦ-ਪ੍ਰਮੋਦ ਨਾਲ ਲੈਅ-ਤਾਰ ਨਾਲ, ਸੰਬੰਧਿਤ ਚੁਟਕੀਆਂ ਵੀ ਵੱਜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਸਾਡੀ ਦੋਹਾਂ ਜੀਆਂ ਦੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਫੋਟੋਕਸ਼ੀ ਵੀ ਹੋਈ। ਗੱਲ ਕੀ ਨੰਦੇੜ ਤੱਕ ਹਰ ਯਾਤਰੀ ਨੂੰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਪਿਆਰ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਨਿਤਨੇਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਖਬੀਰ ਦੇ ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਸਿਆਨ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ ਯੂ. ਕੇ. ਵਿਚ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਕ੍ਰਿਤੱਗਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪ ਨੇ ਹੀ 3 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨਧੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 65 “ਐਕਸਪੋਰਟਿੰਗ” ਬਾਰੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਫੂਕ ਮਾਰੀ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਨੱਪ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ: ਇਹ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਕਾਹਦਾ ਧਨਵਾਦ! ਸਕੱਤਰ ਤੇ ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਪੂਰਬਾ ਇਕ ਜੀਪ ਦੁਆਰਾ ਸਫਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਡੀਜ਼ਲ ਮੁਕ ਗਿਆ। ਉਹ ਤਦ ਤਕ ਸੜਕ ਤੇ ਰੁਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਏ ਜਦ ਤਕ ਸਾਡੀ ਬੱਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੀ। ਇਸ 'ਚੋਂ ਕੱਢੇ ਡੀਜ਼ਲ ਨਾਲ ਵੀ ਅਗਲਾ ਸਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। 'ਟੋ” ਕਰਕੇ ਜੀਪ ਨੂੰ ਨੰਦੇੜ ਲੈ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਬੀਬਾ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਕੇ ਦਾ ਲਾਡ ਪਿਆਰ ਵੇਖਿਆ। ਬੀਬਾ ਜੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉਤੇ ਕੱਪੜਾ ਦੇ ਕੇ ਕਾਕੇ ਨੇ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੀਬਾ ਜੀ ਬੋਲੇ: “ਨਾ ਕਾਕਾ, ਨਾ, ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗੀ” ਕਾਕਾ ਬੋਲਿਆ: “ਜੇ ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ! ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰਤ ਕਿਹਾ: ਨਾ ਕਾਕਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕਹੀਦਾ!” ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਦੇ ਮਾਂ-ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ ਇਹੋ ਵਿਥਿਆ ਹੈ। ਇਹੋ ਵਾਤਸਲ ਹੈ। ਨਿਕੰਮੀਆਂ ਨਿਚੱਜੀਆਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਪਿਆਰੇ ਮਨਭਾਉਂਦੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੁੱਟਦੇ 11.30 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਗੋਦਾਵਰੀ ਕੰਢੇ ਟੈਂਪਰੇਰੀ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਜਾ ਉਤਰੇ । ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਤ ਦੇ ਹੀ ਸ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ ਹੋਰ ਅਮਲੇ ਫੈਲੇ ਤੇ ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੋ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਸੁਖਦਾਈ ਟਿਕਾਣਾ ਅਤੇ ਵਿਛੇ ਵਿਛਾਏ ਬਿਸਤਰੇ ਮਿਲ ਗਏ । ਸਾਈਟ ਤੇ ਇਸ ਕੈਂਪ ਨੂੰ ਵੀ ਖੂਬ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੀਪਾਂ, ਦੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਸਫ਼ੈਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਸੁਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰੀਚੈ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਭੰਨਿਆ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਣ-ਕਪੜੀਂ ਲੇਫ਼ ਲੈ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਸੁੱਤਾ ਕਿ ਅਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਹੀ ਜਾਗ ਆਈ। ਨਾਲ ਆਈ ਸੈਗਤ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਰੱਜ ਕੇ ਹੀ ਆਰਾਮ ਲਈ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਿਚ ਗਈ। 11 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨੰਦੇੜ, ਗੋਦਾਵਰੀ ਕਿਨਾਰੇ (ਆਂਧਰਾ) ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਬੇਆਰਾਮੀ ਭੋਗਣੀ ਪਈ। ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਵੀ 4 ਵਜੇ ਆਪ ਜੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਸੁਆਗਤ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਬਣਾਏ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 66 ਹੋ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨ ਲਈ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ। 7 ਵਜੇ ਸੁਰੀਲੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਡਾ. ਵਰਮਾ, ਜੋ ਨਾਥ ਨੇਰਲਕਰ ਨਾਲ, ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਮੁਹੱਬਤ ਕਾਰਨ ਏਥੇ ਰਾਤ ਦੇ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ ਇਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਮੰਥਨ ਦੁਆਰਾ ਉਭਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਤਕਰੀਰ ਕੀਤੀ। ਤੱਤ ਇਹ ਹੈ: -ਰਾਮ ਇਕਵਚਨੀ ਸਨ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬਹੁਵਚਨੀ ਸਨ। ਘਰ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹਾਂ, ਬਾਹਰ ਮੈਂ ਰਾਮ ਹਾਂ। -ਗੁਰੂ ਸਿੱਖ ਪਰੈਪਰਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੇਨ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਨਚਿਕੇਤਾ ਪਹਿਲੇ ਸਿਖ ਹਨ। - ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਖ ਹੈ। “ਕਿਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਸਿਖ ਵਿਚੋਂ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਕੱਢਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਵਿਦਵਤਾ, ਜਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਤਾ ਭਰੀ ਤਕਰੀਰ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਆਨੰਦ ਆਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਥੇ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਵਾਸਤੇ ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। -ਏਥੇ ਸਾਈਟ ਤੇ ਇਕ ਸੋਹਣੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਾਲਾ ਦਫ਼ਤਰ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕਮਰੇ ਸਨ। ਲੈਗਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਏਥੇ ਵੀ ਅੱਛੀ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਬੋਧ ਸੀ। ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਉੱਤੇ ਪੂਰੀਆਂ ਅਤੇ ਡੂਨਿਆਂ ਵਿਚ ਛੋਲੇ- ਦਹੀਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਛਕਣ-ਛਕਾਣ ਹੋ ਗਿਆ। -ਗੋਦਾਵਰੀ ਦਾ ਕੰਢਾ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਲੈਂਡ ਸਕੇਪ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਏਥੇ ਬੜਾ ਦਿਲ ਲੱਗਿਆ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਗੋਦਾਵਰੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰੀ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਇਕ ਡੈਮ ਉਸਾਰ ਰਹੇ ਹਨ । 15,00,00,000/= ਦਾ ਠੇਕਾ ਲੈ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਕੇਵਲ 4 ਸਾਲ ਵਿਚ ਮੁਕੰਮਲ ਡੈਮ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਅੱਧਾ ਕਾਰਜ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਡੈਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਏਥੇ ਇਕ ਕੈਂਪ 40,00,000/= ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਜਿਉਂ ਕਾ ਤਿਉਂ ਛੱਡ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਦੇਉ-ਕੱਦ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ “ਘਰਰ ਘਰਰ” ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਗੋਦਾਵਰੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ ਮੇਨ ਪਿੱਲਰ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਹਨ। ਨਦੀ ਦਾ ਵਹਿਣ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਪਿੱਲਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸਪੈਨਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਵੱਡੀਆਂ ਕਰੇਨਾਂ ਪੱਥਰ, ਮਿੱਟੀ ਉਠਾਉਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਟਰੱਕ ਭਰ ਭਰ ਤੋਰੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕ ਕੰਮ ਚਲਾਊ ਪੁਲ ਨਦੀ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਟਰੈਕਟਰ-ਟਰੱਕ ਜਾਣ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 67 ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਾ ਜਾ ਵੇਖਿਆ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ੂਬ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ ਤੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ। 15 ਏਕੜ ਮਿਲੀ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਕੈਂਪ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਵਸੋਂ ਬੜਾ ਦਿਲ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕੌਮ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਅਰਥਾਤ ਸ਼ਿਲਾਨਿਆਸ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਡੈਮ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਨਹਿਰ ਦਾ ਬੇਸ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। 9 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਸ ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਕਈ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਅੱਖ ਸੀ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਾਥੀ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਛੋਟਾ-ਮੋਟਾ ਸਮਝ ਕੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੂਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਵਿਚਾਰਿਆ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਠੇਕੇਦਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਮੁੱਢ ਵਿਚ ਆ ਬੈਠਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬੰਦੇ ਵਿਗਾੜੇਗਾ, ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੜਿੰਗੇ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗਾ। ਅੰਤ, ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਪਰ ਟੈਂਡਰ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੇਟ ਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦੇ ਹਨ: ਉਸ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਰਕਮ ਦੱਸੀ ਕਿ ਇਸ ਰੇਟ ਦਾ ਟੈਂਡਰ ਭਰੋਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੀ ਕੰਟੈਕਟ ਮਿਲੇਗਾ ਅਤੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਕਹਿਣ ਸੀ ਕਿ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੰਟੈਕਟ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੰਟੈਕਟ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਸੋ ਜਦੋਂ 10.15 ਹੋਏ ਤਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਲੌਕ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਕਾਰ ਦੇ ਪਿਛੇ 'ਰਾਈਜ਼ਿੰਗ ਮੇਨ” ਸਕੀਮ ਲਈ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਗਹ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਧੂਰ ਲੱਗੇ ਇਕ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਉਠਾ ਕੇ ਚੂਨੇ ਲੱਗੀ ਜਗਹ ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਆ ਬਾਤਾਂ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਪੱਥਰ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਧੂਰਿਆ ਨਾਰੀਅਲ ਤੁੜਵਾ ਕੇ ਫਿਰ ਇਸ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਹੋਰ ਨਾਰੀਅਲ ਵੀ ਤੁੜਵਾਏ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਜਾਣਿਆਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੈਸੀ ਵਿਧੀ ਮਸ਼ੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਕਾਇਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਰੱਖ ਕੇ ਪੂਰਬਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸ ਹੋਈ ਤੇ ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਨਾਰੀਅਲ ਫੋੜੇ ਗਏ: 1. ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 68 2. ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ 3. ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ 4. ਸੈਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਨਿਹਾਰੀ 5. ਸੈਤ ਬਾਬਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁ: ਲੈਗਰ ਸਾਹਿਬ, ਨੰਦੇੜ 6.,7., 8. ਤਿੰਨ ਡੇਮ ਸਬੋਧਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ੭. ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ, ਇਕ ਚਿੰਤਕ ਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵਕਤਾ 10. ਸੀ ਨਾਥ ਨਰੇਲਕਰ, ਇਕ ਸੈਗੀਤ ਕਲਾ ਪੰਡਿਤ ਇਕ ਗਰੀਬ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 200 ਮੀਟਰ ਪੱਧਰੀ ਤੋਂ 40 ਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਭਾਗ ਜਾਗ ਪਏ ਜਿਥੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨਾਂ ਪਊਏ ਪਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਅਨੌਕਾਂ ਹੋਰ ਸੈਤ ਸਾਧ ਇਸ ਸੁਭਾਗੇ ਅਵਸਰ ਸਮੇਂ ਜੁੜੇ। 11.30 ਵਜੇ ਤੱਕ ਉਸ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਤਕੜਾ ਇਕੱਠ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਚੇਚਿਆਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਏਥੇ ਅਫ਼ਸਰ, ਵਰਕਰ, ਦਿਹਾਤੀ ਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤਾਂ ਦਾ ਤਕੜਾ ਇਕੱਠ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਨੰਦੇੜ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਥੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਤੇ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕੌਈ ਕਹਿੰਦਾ ਕਹਾਉਂਦਾ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਮੁਨਾਸਬ ਰੌਣਕ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮੰਚ ਸਕੱਤਰ ਵਿਦਵਾਨ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਤਵਿਕ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਰੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋਹਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਸਭਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸ਼ੀ ਨਾਥ ਨੇਰਲਕਰ ਜੀ ਤੋਂ ਮੰਗਲਾਚਰਣ- ਸੈਗੀਤ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਇਆ। ਰਾਗ ਟੋਡੀ, ਤਾਲ ਤਿੰਨ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਬੈਦਨਾ ਉਸ ਨੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਬਦ ਹਨ: ਗ੍ਠ ਨਾਲ ਸਭਨ ਕੰ /ਨੋਤ ਮਰ ਮਨ ਲਾੰਵਤ ਜੇ ਚਾਹੇ ਸਚ, ਨਰ, ਨਲ, ਸੰਪਤਾ #ਾੱਗਾ #ੰ..... ਜਾਕਾ ਕਰਾ ਹੋਤ ਸੜ ਕਾਆ/ ਬੜੇ ਸੁਖਦ ਸਾਤਵਿਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਕਰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਤਿਕਾਰ ਬਾਰੇ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ` ਪਹਿਲਾਂ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਇਸ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ: ਸ਼ੀ ਸ਼ਿਦੇ ੩.ਲ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 69 ਸ਼ੀ ਗੋਖਲੇ ੩.ਲ. ਸ਼ੀ ਨਾਥ ਨੌਰਲਕਰ ਸੂਬਾ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੋਸ਼ੀ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਖ਼ੁਦ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵਾਰੀ ਆਈ ਤਕਰੀਰਾਂ ਦੀ। ਸਭ ਤੋਂ` ਪਹਿਲੋਂ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਬੋਲੇ: ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਠਰ੍ਹਮਾ, ਭਗਤੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਦ੍ੜ੍ਹਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ: 'ਰਾਈਜ਼ਿੰਗ ਮੇਨ” ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਉਨਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਗਦਪੁਰੀ ਦਾ ਠੇਕਾ 6 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ, 7 ਸਾਲਾਂ ਪਿਛੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ 6-7 ਕਰੋੜ ਦੀ ਟਰਨ ਓਵਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਈਜ਼ਿੰਗ ਮੇਨ ਦਾ ਟੈਂਡਰ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਦਿਵਾਇਆ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਅਸਾਂ ਮੰਗਿਆ ਤੇ ਮਿਲਿਆ ਨਾ ਹੋਵੇ! ਇੱਕ ਗੱਲ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ: ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੇਕ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦਸਵੰਧ ਅਤੇ ਢਾਈ ਮਾਲਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਫੇਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਸੀਮ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਸਭ ਸ-ਸੀਮ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਵਿਹਾਰੀਆਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਮਹਾਤਮ ਵੀ ਤਪੱਸਵੀਆਂ ਜਿੰਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਲਈ 10 ਫ਼ੀਸਦੀ ਰੱਖ ਕੇ 90 ਫ਼ੀਸਦੀ ਕਮਾਈ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਤੇ ਜਨ ਕਲਿਆਣ ਹਿਤ ਖ਼ਰਚ ਕਰਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ, ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਰੱਖਣ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਛਾਲ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਹੀ ਮੁਅਜਜ਼ਾ ਸੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਮਾਇਆਧਾਰੀ ਦੂਜਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ 90 ਪ੍ਰਸੈਂਟ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿਚ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਉਪਰੋਤ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਦੇ ਐਸ. ਈ. ਨੇ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਵਿਚ ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਬੋਲ ਕੇ ਮਰਾਠੀ ਜਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਚਮਤਕਾਰਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰਭਜਨ ਸਰਬਜੀਤ ਐੱਡ ਐਸੋਸੀਏਟਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਓਟ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਸਦਾ ਹੀ ਉਦਘਾਟਨ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਕੰਪਨੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 70 ਈਮਾਨਦਾਰ, ਮਿਹਨਤੀ ਅਤੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਕਾਰਜ ਕਰ ਕੇ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲ ਸੂਬਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੋਲੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜਿਸ ਪ੍ਰਾਣੀ ਤੇ ਵੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਨ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਰਾਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਮਨੋਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਮਿਸਾਲ ਦਿੱਤੀ, ਇੱਗਦਪੁਰੀ ਵਿਚ ਇਕ ਭਾਈਵਾਲ ਠੇਕੇਦਾਰ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਮਿਰਤੂ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ: ਕੋਟ ਪੈਂਟ ਪਹਿਨਣੇ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਸਾਦਾ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਧਾਰਨ ਕਰ, ਅਤੇ ਦਸਤਾਰ ਸਿੱਧੀ ਸਜਾ, ਤੇਰੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੈਵਾਰਨਗੇ। ਤਦ ਤੋਂ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਵਾਲੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅਪਣਾ ਲਏ। ਲੰਹਾ ਗੱਤਨਰ ਕ/ਨ ਜਾਟੇਆ ਤਟ ਲੰਹਾ ਸ਼ਥ ਗੀਇ/ (ਨਾਂ 30) ਸੂਬਾ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸੈਸਾਰਕ ਸੁਖ ਤਾਂ ਹੈਨ ਹੀ, ਇਹ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸੁਖ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਅਰਜਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਧਿਆਤਮ ਸੁਖ ਦੀ ਹੀ ਦੀਦਾ ਦਾਨਿਸ਼ਤਾ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਾਇਆਵੀ ਜੁਗ ਵਿਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਈ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਰੱਖ ਕੇ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਫੀ ਸਦੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਤੇ ਗਰੀਬ ਗੁਰਬੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਨ ਦੀ ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ ਹੀ ਕਰਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰ ਜੀ ਸਾਡੇ ਤੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਵੀ ਤੋੜ ਨਿਭਾਣ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ । ਹੁਣ ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਵਾਸਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਬੰਨ੍ਹੀ। ਆਪ ਦੇ ਓਜ ਤੇ ਗਿਆਨ ਭਰਪੂਰ ਕਥਨ ਦਾ ਤੱਤ ਸੀ: ਅੱਜ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਖਣ ਦੀ ਗੈਗਾ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਆਪਣੇ ਪਾਵਨ ਚਰਨ ਪਾਏ ਹਨ। ਸੈਗੀਤ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਆ ਟਿਕਿਆ ਅਤੇ ਏਥੋਂ ਸੈਗੀਤ ਨੂੰ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੈਗੀਤ ਕਲਾ ਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਰਚਨਾ ਦੀ ਥਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੌਕ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੀਝਾਵਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਗਤੀ ਦੀ ਜਗਹ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਚੰਗੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੈਤਾਂ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਸੈਗੀਤ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੋਣੇ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੁਖਦਾਤੀ ਧਾਰਾ ਸੈਤਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਚਰਨ ਵੀ ਪਰਸਦੀ ਰਹੀ ਜਿਸ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਸੈਗੀਤ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਗਰਿਮਾ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਉੱਚਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 71 ਮਰਾਠਵਾੜਾ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ 1980 ਵਿਚ ਉਚਕੋਟੀ ਦੇ ਸੈਗੀਤ ਦੀ ਸੈਗਤ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਕੁਝ ਕਲਾਕਾਰ ਨਾਲ ਆਏ ਹਨ ਜੋ ਮੁੜ ਭਾਗੀਰਥੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸੂਰ ਧਾਰਾ ਪਰਵਾਹਤ ਕਰਨਗੇ। ਵਕਤ 12.10 ਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 20 ਮਿੰਟ ਲਾਏ। ਆਪ ਦੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਸਾਰ ਇਹ ਹੈ: ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗੋਦਾਵਰੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਮੇਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਏਥੇ ਤੁਸੀਂ ਦੋਨੋਂ ਸੈਸਕ੍ਿਤੀਆਂ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਹੁੰਦਾ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੇ ਦੂਰ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਜੋ ਫ਼ਰਕ ਉਪਜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹੋ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਗੇ; ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇਕੋਂ ਸ੍ਰੋਤ ਅਤੇ ਇਕੋ ਸੁਰ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮ ਲੀਲ੍ਹਾ ਪ੍ਥਾ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਨਾ ਪਸੈਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਹ ਲੀਲਾਵਾਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਝਾਉ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੁਲਸੀ, ਬਾਲਮੀਕੀ ਰਾਮਾਇਣਾਂ ਦਾ ਵਿਧੀ ਪੂਰਵਕ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਤੇ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤ ਉਤੇ ਕਿਹਾ: ਸੈਗੀਤ ਸਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਪਰੈਪਰਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਉਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨਾਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ: ਸਖੇਪ: ਸ਼ਛ ਏਛ #ਨਹ ਪਰਲੰ ਨਹਾੰ ਲੱਡ #ਹ ਅਭਆਨੁ# ਕਹ ਨਾਨਕ ੭ਨ ਨੇ ਅਨ? ਸੈਂ #ਗੱਤਾ ਭਗਵਾਨ # (ਪੰ 7%26) ਨਿਰਜੀਵ ਨੂੰ ਤਾਂ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਗੱਲ ਏਥੇ ਨਿਰਜੀਵ ਦੀ ਨਹੀਂ । ਪਰਾ ਣਧਾਰੀ ਦੇਹਧਾਰੀ ਹੀ ਸੈਸਾਰ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਆ/ਧਕਾ ਝਫਾਵਤਾ ਆ ਤੇ ਜਨ .#ਹਆ ਰ&ਥਨਨ/ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ 'ਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਰਾਮ ਲੀਲ੍ਹਾ ਤੇ ਸੈਗੀਤ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਸਿਖ ਵੀ ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੇ ਕਲੇਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਹੀ ਪੂਜਣ, ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਅਵਤਾਰ ਹਨ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਇਹ ਸਵੈਯਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਵੇਗਾ: ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 72 ੱਤਜਗਾ ਤੰ ਆਹਟ ਛਲ ਘੱਲ: ਬਾਵਨ ਭਾਇ # ਤਤ ਤੰ #ਣਲ' ਰਆ ਰ&ਥੰਸ ਕਹਹਇਓ” ਦਾਆਪ/ਓ /ਨਸ਼ਨ ਮਰਨ ਕੰਸ /ਕਨਤਾਰਥ ਕਲ ਓੰਗ੍ਰਸ਼ੰਨ ਕਉ ਰਾਜ਼ ਅਭੈ ਭਗਤਹ ਜਨ ਦੀ# ਕਾਲਜ਼ਾਗ ਪ੍ਆਣੁ ਨਾਨਕਾ ਹਰ #ਗਦਾ ਅਮਰ ਕਹਾ/ਇ/ ਸ਼ਾ ਗ੍ਰ ਰਾਲ਼ ਆਝਚਲ਼ ਟਲ ਆਮਦ ੪ਗੰਲ ਛੁਰਮ7ਇਲ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਏਸੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਰਾਮ ਲੀਲ੍ਹਾ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦੀ ਥਾਂ ਆਟਾ ਘੋਲ ਕੇ ਪਿਆਇਆਂ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗ ਜਾਵੇਗਾ ਫਿਰ ਆਟੇ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀ ਤਾਮੀਜ਼ ਉਸਨੂੰ ਆ ਜਾਵੇਗੀ। ਇੰਜ ਹੀ ਨਕਲਾਂ ਨਾਲ ਅਸਲ ਦੇ ਲਾਗੇ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਅੱਜ ਸੈਸਾਰ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕੂਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਅੰਦਰਲੀ ਤਪਸ਼ ਦੂਜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਨਾਮ ਜਪਣ ਨਾਲ ਹੀ ਬੁਝ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ: ਚੰਦਨ ਚੰਫਾ ਨ ਸਰਦਾ ਭੱਤਾ # ਨਾਂ ਟਲ ਘ%/ ਤਲ ਆਵੈ ਨਾਨਕਾ ਸ਼ਪੰਦੜੰ ਹੱਨ ਨ%# ।੫ੱਨਾਂ ੭7੭) ਦੁਨੀਆਂ ਨੇ, ਸਾਰੇ ਗ਼ੈਰ ਪਦਾਰਥ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾ ਕੇ, ਹੁਣ ਪਾਸਾ ਪਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ੋਰ ਪਕੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਉਹ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਤਜਰਬਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਵਲਾਇਤ ਵਿਚ ਕੁੱਤਿਆਂ ਬਿੱਲੀਆਂ ਤੱਕ ਨੂੰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਲੌਕ ਆਪਣੀ ਪਰੈਪਰਾ ਛੱਡ ਹੁਣ ਮਾਸ ਖਾਣ ਵੱਲ ਪਰਵਿਰਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਾਸਿਓਂ ਬਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਰਾਮਾਇਣ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪੜ੍ਹੇ ਨਾ ਪੜ੍ਹੋ, ਸੁਣੇ ਨਾ ਸੁਣੇ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਭਾਵ ਨਾਲ ਸੁਣਨੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਪਾ ਕੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਾਡਾ ਵੀ ਮਹਾਨ ਤੀਰਥ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਸੁਖਦਾਈ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਤਨ ਦੀ ਮੈਲ ਅਤੇ ਤਪਸ਼ ਉਤਰਦੀ ਹੈ; ਪਰ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਤਾਂ ਨਾਮ ਜਪਣ ਨਾਲ ਹੀ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਭਰੀ ਅੱਤ ਪਾਪਾ ਕੀ ਗਾ ਓਹ ਧੋਂਧੰ ਨਾਵੈ ਲੈ ਰੀਆ//? ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 73 ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰੋਂ । ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਭਲੇ ਪਾਸੇ ਲੱਗਣ ਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੇਗੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਕੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੇ ਇਕ ਗੱਲ ਆਖੀ ਹੈ: ਸੰ ਡਰ ਚਰਨ ਰਲ਼ ਤਾਲ ਨ ਸ਼ਗਠ ਹੰ” ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਤੁਸਾਂ ਸੁਣ ਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਘਰ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਧਰਮ ਕਾਰਜਾਂ ਹਿੱਤ ਖ਼ਰਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੋ ਮਾਇਆ ਦਾ ਠੀਕ ਤਿਆਗ ਹੈ। ਮਇਆ ਕਾਂ ਸੰਗ /ਤਆਗਾ ਪਭ ਲੂ ਕੰ ਸ਼ਰਨ ਲਾਗ? ਜਗਤਾ ਸ਼ਕ #ਆਨੁ #/ਲੇਆ ਲੂਠੰ ਸਭਾ ਸ਼ਾਲ ਹੈ//”/ਪੰਨਾਂ 7352) ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤੁਕ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ। ਮਭਇਆਧਾਨਾੀੰਂ ਆੰਤਾ ਅੰਨਾ ੱਲਾ[ਪਨਾ 575) ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਮਾਇਆਧਾਰੀ ਉਹੋਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੀ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਉਹ 10 ਰੁਪਏ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਧ ਨਾਲ ਜੀਵੇ ਮਰੇਗਾ। ਪਰ ਜਿਸਨੇ ਲੱਖਾਂ ਕਮਾ ਕੇ ਵੀ ਕੱਖ ਸਮਾਨ ਸਮਝ ਕੇ ਭਲੇ ਪਾਸੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨੇ ਹਨ, ਮਾੜਿਆਂ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮਾਇਆ ਆਧਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੁਖ ਕਦੇ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਿਲ ਸਕੇਗਾ। ਮਾਇਆ ਤਾਂ ਇਕ ਵਸੀਲਾ ਹੈ, ਮਨੋਰਥ ਨਹੀਂ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੌਰਥ ਹੀ ਮਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਮਾਇਆਮਈ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਹਵਾ ਵਿਚ ਹੀ ਉੱਡਦੇ ਹਨ। ਬਚਨ ਮੰਨਣ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: ਚਿੱਠੀ ਧੂਪ ਦੀਪ ਦੇਣ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਪੂਜਾ ਪ੍ਤਿਸ਼ਠਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਉਹਦੇ ਤੇ ਅਵੱਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਇਸ ਪਸਿੱਤੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਲਗਭਗ 1,500 ਨਰ ਨਾਰ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ ਦਾ ਹਰੇਕ ਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਡਾ. ਵਰਮਾ ਦੀ ਮੰਚ-ਸਕੱਤਰੀ ਨਾਲ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ 1 ਵੱਜਾ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਆਈਟਮ ਸੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਕੀ ਦਾ ਤਬਲਾ-ਵਾਦਨ । ਕੇਵਲ 10 ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਤਾਲ ਦੀਆਂ ਐਸੀਆਂ ਐਸੀਆਂ ਗਤਾਂ ਵਜਾਈਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 74 ਪਿੰਕੀ ਨੇ ਕਿ ਸਰੋਤੇ ਮੁਗਧ ਹੋਂ ਗਏ। ਫਿਰ 30 ਕੁ ਮਿੰਟ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਰੰਗ ਵਜਾਂਦਿਆਂ ਕਮਾਲ ਦਿਖਾਏ। ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੂੰ ਮੰਚ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਨਿਰਵਾਣ ਦੀ ਤਬਲਾ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੋਦ ਤੇ ਬਿਲਾਸਖਾਨੀ ਟੋਡੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਨਮਾਦ ਸਾਰੰਗ 1.50 ਤਕ ਵਜਾਇਆ। ਸਰੋਦ ਵਾਦਨ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਸੀ ਨਾਥ ਨੇਰਲਕਰ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮੀਂ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਦੋ ਵਜ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਿਰੋਪਾਉ ਦੇਣ ਦਾ ਸਮਾਗਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸੂਬਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸੂਬਾ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੈਰੋਬੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਸੈਤ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਚਾਨਾ ਨਾਲ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਅਤੇ ਨਾਂਦੇੜ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕੀਨੀਆ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਮਹਾਨੁਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਰ ਕਮਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿਰੋਪਾਉ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਇਕ ਦੁਸ਼ਾਲਾ ਬਖਸ਼ਿਆ ਗਿਆ। ਇਹੋ ਮਾਣ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਗੀਤਾਚਾਰਯਾ ਸ਼ੀ ਨਾਥ ਨੇਰਲਕਰ ਅਤੇ ਡਾ. ਭਗਵਾਨਦਾਸ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਿਆ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਆਣਪ ਭਰੇ ਕਥਨਾਂ ਨੇ ਹਰੇਕ ਸਰੋਤਾ ਨੂੰ ਆਨੰਦਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਧੰਨਵਾਦ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸ. ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ ਖਲੋ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ, ਕਲਾਕਾਰ, ਨੈਰੋਬੀ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਕਾਂ ਵਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਭਾ ਸਮਾਪਤੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੁਕਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ: ਦੇਹਾ ਸ਼ਜ਼ਣ ਅਸਲਿਤਆ ਓਂ ਹਾਂਵੰ ਸ਼ਹਿ ਨਉ ਸੰਲ# (ਨਾਂ 727 3.45 ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਦੇ ਕੜਵੱਲ ਪੈ ਰਹੇ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚ ਸਭਨਾਂ ਲਈ ਪੂਰੀਆਂ, ਛੋਲੇ, ਦਹੀਂ, ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ ਸਨ। 4 ਵਜੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸੈਬਂਧਤ ਸਜਣਾਂ ਨਾਲ ਵਾਰੈਗਲ ਟਨਲ ਦੇਖਣ ਵਾਸਤੇ ਗਏ, ਜਿਹੜੀ ਹਰਭਜਨ-ਸਰਬਜੀਤ ਐਂਡ ਐਸੋਸੀਏਟਸ ਨੇ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਆਪਣੇ ਠੇਕੇ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 75 ਮੇਲਾ ਵਿਛੜਨ ਲਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਵਾਲੇ ਸਰੀਰ ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਇੱਛਤ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਵਾਸਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। 7 ਵਜੇ ਸਾਨੂੰ ਸੈਤ ਬਾਬਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕ ਬੱਸ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤਕ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਆਣ ਖਲੋਤੀ। 18 ਸਰੀਰ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਪੁੱਜਣਗੇ ਅਤੇ ਅਗੋਂ ਬੰਗਲੌਰ ਵਾਸਤੇ ਰੇਲ ਦੁਆਰਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨਗੇ: 1.ਸੀਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਜੀ 2. ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ 3. ਬੀਬਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ 4. ਬੀਬੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਜੀ 5. ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ 6. ਕਾਕਾ ਜੀ 7. ਸਕੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ 8. ਲਾਂਗਰੀ ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ੭. ਸੈਤ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਨਕੰੜਾ 10. ਸੈਤ ਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਘਲ 11. ਸੀ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭੇ: ਸਾ: 12. ਸੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਭੈ: ਸਾ: 13. ਸੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ 14. ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਕੀ 15. ਸੀ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲਾ 16. ਸ਼ੀ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ 17. ਸ਼ੀਮਤੀ ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਕਵੀ 18. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ 7.15 ਵਜੇ ਸਾਡਾ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਰਬਜੀਤ ਭੇਟ ਦੇ ਲਿਫਾਫੇ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਰਕਮਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਵਾਨਤ ਸਨ। 100/- ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1000/- ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸੀ। ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗੁ: ਸਚਖੰਡ ਨੰਦੇੜ ਵੀ ਰੁਕੇ । ਰਾਤ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਧੈਂਸੇ ਨਗਾਰਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਸੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸੁਖਾਸਣ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। 60 ਕੁ ਸਰੀਰ ਏਸ ਮੌਕੇ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ। ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਡਿਉਢੀਆਂ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਸਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 76 ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਮੋਟਰ ਰੁਕੀ ਸੀ ਓਥੇ ਬਾਬਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਸਾਥੀ ਸਨ। ਸਫ਼ੈਦ ਕੁੜਤੀਆਂ, ਸਿੱਧੇ ਦਸਤਾਰੇ ਸਫ਼ੈਦ ਗਾਤਰੇ, ਛੋਟੀਆਂ ਕਿਰਪਾਨਾਂ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੋ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁ: ਸਾ: ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਹਮਣੇ ਸਚਖੰਡ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋਂ ਵੇਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਨ ਬੱਕਰਾ ਝਟਕਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਰੀ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਸਤਰ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੱਕਰੇ ਦਾ ਮਾਸ ਦੂਜੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਬਾਬਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਥੇ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਵਲਾਂ ਨਾਲ ਮੀਟ ਦਾ ਬਾਲਟਾ ਘੱਲਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਸਸ਼ਤਰ ਪੂਜਾ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਜੀਵ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਚਸਕਾ ਵੀ, ਸਚਖੰਡ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਰੇ ਭੁਕੰਨੇ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨ ਬਜ਼ਾਰਾਂ 'ਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਸਾਡੀ ਬੱਸ ਅੰਧੇਰੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ-ਅਗਲੇ ਸਫ਼ਰ ਲਈ। 12 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਸਫ਼ਰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਆਂਧਰਾ) ਬੈਗਲੰੌਰ (ਕਰਨਾਟਕ) ਭੀੜੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਪਾਸੇ ਮਾਰਦੇ, ਉੱਚੀਆਂ ਨੀਵੀਆਂ ਤੇ ਅਪੱਧਰੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ 3 ਵਜੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਵਿਚ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਸੇਠ ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰਾਂ ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਅਵਨਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਆਣ ਉਤਰੇ। ਇਸ ਘਰ ਫੋਨ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਇਕ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਇਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਰਾਣੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਸੁਪਤਨੀ ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਇਸ ਦੀ ਦਰਾਣੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੱਸ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜੁਟ ਗਏ। ਸੰਗਤਾਂ ਥੱਕੇ-ਟੁੱਟੇ ਤੇ ਉਨੀਂਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਭੋਜਨ ਛਕ ਕੇ 5.30 ਵਜੇ ਬੈਗਲੌਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਫੜਨ ਲਈ ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆ ਗਈਆਂ। ਇਥੋਂ ਬਾਬਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਗੱਡੀ ਵਾਪਸ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭੱਜ ਨੱਠ ਕਰਕੇ 18 ਟਿਕਟਾਂ 48/- ਪਰਤੀ ਟਿਕਟ ਦੇ ਰੇਟ ਨਾਲ ਖ਼ਰੀਦ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 77 ਲਈਆਂ। ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਥੀ-ਟੀਅਰ ਵਿਚ ਸੌਣ ਲਈ ਬਰਥਾਂ ਵੀ ਮਿਲ ਸਕਣ । ਗੱਡੀ 8 ਵਜੇ ਆਈ। ਸਫ਼ਰ ਕਰਨਾ ਸੀ 791 ਕਿਲੋਮੀਟਰ । ਏਥੇ ਫ਼ਰਵਰੀ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੀ ਗਰਮੀ ਤਵੱਕੋ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 10.30 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਅਸੀਂ ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆਣ ਉਤਰੇ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਫ਼ਾਰਮ ਦੇ ਸਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਕਾਕਾ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇਕ ਦੋ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਨੂੰ ਲੈਣ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਕ ਜੀਪ ਅਤੇ ਇਕ ਕਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੋ ਟੈਕਸੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਮਾਨ ਲੱਦ ਲਦਾ ਕੇ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾਏ ਗਏ, ਜੋ ਇਥੋਂ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਮੈਸੂਰ ਰੋਡ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਤੀਂ 12 ਵਜੇ ਤੱਕ ਸੰਗਤਾਂ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਾਹੁਣਚਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਕਰੜੀ ਗੋਡਣ ਡੌਡੀ ਦੇ ਸਾਦਾ, ਸੁਥਰੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬੋਗਲੇ ਦੇ ਆਂਗਣ ਵਿਚ ਆਣ ਉਤਰੀਆਂ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸ. ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕੇ ਬੈਗਲੌਰ ਵਾਲੇ ਘਰੋਂ ਬੈਬਈ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫ਼ੋਨ ਖੜਕਾਂਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਕੁਝ ਪਿੜ ਪੱਲੇ ਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸ. ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਚਰਨਜੀਤ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ। 13 ਫਰਵਰੀ 1985. ਬੁੱਧਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੈਗਲੌਰ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਅੱਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਾਉ ਹੈ। ਫ਼ਾਰਮ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਫ਼ਾਈਆਂ ਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਫਾਰਮ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਬੰਗਲੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਤਰੌਂਕ ਕੇ ਘੱਟਾ-ਮਿੱਟੀ ਜਮਾ ਛੱਡਿਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਨ। ਏਅਰਪੋਰਟ `ਤੇ ਦੋ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਫਾਰਮ ਦੇ ਜੁਆਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਨੀ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਲੀ ਫਲਾਈਟ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਟ ਹੈ, 1040 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਆਵੇਗੀ। ਜਹਾਜ਼ ਬੋਬਈ ਤੋਂ ਹੀ 3 ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਉੱਡੇਗਾ। ਰਾਤੀਂ 7.15 ਵਜੇ ਇਕ ਟੈਕਸੀ ਕਾਰ ਬੈਗਲੇ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਈ। ਇਸ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 78 ਵਿਚੋਂ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਅਤੇ ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੱਲ੍ਹਾ ਉਤਰੇ। ਇਹ ਦਿੱਲੀਓ' ਆਏ ਸਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਛੋਟਿਆਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਗਾਇਕ ਨੂੰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਵਿਆਕਤੀ ਲਈ ਮੁਨਾਸਬ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ। 14 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਨਾਂਦੇੜ ਦੇ ਕਾਰਜ-ਕਰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਜੀ ਸਿੱਧੇ ਬੋਬਈ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ 13.2 ਨੂੰ ਰਾਤ ਦੀ ਫਲਾਈਟ ਤੇ ਆ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਦੇ ਅੰਤ ਉਤੇ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਪਿੰਡ ਕਰੜੀ ਗੋਡਣ ਡੋਡੀ ਵਿਖੇ ਪਧਾਰੇ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਵਲੋਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਤਸੱਲੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ। ਆਪ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ੋਂ ਉਤਰਦਿਆਂ ਸਤਿਕਾਰ ਸੁਆਗਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਬੈਗਲੌਰ ਤੇ ਫਿਰ ਫਾਰਮ ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ਫਾਰਮ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਹੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ, ਜੁਆਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਸੁਣਿਆ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਗਦ ਗਦ ਪ੍ਰਸੈਨ ਹੋਏ। ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲੇ ਨੇ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਇਕ ਕਬਿੱਤ /ਮਤ੍ਰਨ ਕੰ ਪਾਣ ਹੋ"ਪੜ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਤੁਕਾਂਤ ਹੈ ਅਦ੍ੈ ਅਵਤਾਰ ਹੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਲਿਖਤ ਇਕ ਰੁੱਕਾ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਸੀ: “%ਦੂੰ ਆਵਤਾਰ” ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ (ਅੰਮਿ੍‌ਤਸਰੀ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ) ਯਾਦ ਆਇਆ ਹੈ। ਵਿਚਾਰਾ ਬਿਮਾਰ ਪਿਆ ਹੈ (ਦਿੱਲੀ)। ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਕੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ, ਅਰੋਗਤਾ ਬਖਸ਼ਣ । ਇਸ ਵੇਲੇ 60 ਸਰੋਤੇ ਕੀਰਤਨ-ਲਾਭ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਏਡੀ ਦੂਰ (2600 ਕਿਲੋਮੀਟਰ)। ਇਹ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਮੇਲਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਕੰਨੜ ਭਾਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ। ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹੇ ਨਾਲ ਭੋਗ ਪੈਣ ਉਪਰੈਤ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਜੀ ਨਿਜੀ ਸੇਵਕਾਂ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ ਹਾਲ ਦੇ ਪਰਲੇ ਪਾਰ ਲੱਗੇ ਛੋਟੀ ਇਲਾਇਚੀ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ ਦੇ ਬੂਟੇ ਵੇਖਣ ਗਏ, ਮੈਂ ਵੀ ਨਾਲ ਹੋ ਲਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਫਰਮਾਇਆ: ਏਥੇ ਮਾਝਣੀਆਂ (ਥਾਈਲੈਂਡ ਦਾ ਬੂਟਾ), ਦਰਿਆਨ (ਥਾਈਲੈਂਡ) ਅਤੇ ਜੈਫ਼ਲ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 79 ਆਦਿ ਬੂਟੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇ। ਹਾਂ, ਦੇਸੀ ਦਰਿਆਨ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਏਥੋਂ ਕਈ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਵਿਖਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗੂਰ ਵਾੜੀ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਆਪ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਘਾਹ ਤਿਣਾਂ ਦੀ ਬਣੀਆਂ ਸਲਿੱਪਰਾਂ ਸਨ। ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੱਬੇ ਚਰਨ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਨਾਲ ਦੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ਜਰਬ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਨਾਂਦੇੜ ਮੰਚ ਉਤੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਵੀ ਚਰਨ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੀੜਾ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿਉਂ ਕੀ ਤਿਉਂ ਹੈ। ਸੋ ਅੰਗੂਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਚਰਨ ਬਨਾਸਪਤੀ ਚੱਪਲਾਂ ਪਹਿਨ ਕੇ ਹੀ ਪਾਏ। ਅੱਜ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਕੌਣ ਰੀਸ ਕਰੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਪਰਮ ਪ੍ਰਸੈਨ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਵਾ ਸਾਲ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਗੱਡੀਆਂ ਅੰਗੂਰ ਕਲਮਾਂ ਨੇ ਏਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਅਰਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਅਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ- ਇੱਕ ਖੇਤ ਵਿਚ ਟਨ-ਟਨ ਅੰਗੂਰ ਲਹਿਣ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਕਹਿਰੇ ਦੁਕਹਿਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਕੱਜੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ । ਅੰਗੂਰ ਵੀ ਬੇਦਾਣਾ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜਿਸ ਖੇਤ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅੰਗੂਰ ਜਿਵੇਂ ਅੱਗੇ ਹੋ ਹੋ ਬੁਲਾ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਏਸੇ ਸਾਲ ਦੋ ਢਾਈ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਵੱਟਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਸਾਰਾ ਫਾਰਮ ਦਸ ਲੱਖ ਵਿਚ ਵੇਚ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਪੁੱਤਰ ਨੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਏਸੇ ਸਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਪੂਰਬਾ ਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਨਾਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਣਾ ਪਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੂਰਬੇ ਦੀ ਅਰਜ਼ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚ ਹੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਕਿ ਬੰਗਲੌਰ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਦੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਓਨੇ ਦਿਨ ਪਰਵਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਲਵੇ। ਸੋ ਉਹ ਭੈ: ਸਾ: ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਮੈਂ ਇਕ ਦਿਨ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਬੈਗ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਜਥੇ ਦੇ ਖ਼ਰਚਾਂ ਲਈ 30-35 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀਆਂ ਥਹੀਆਂ ਵੇਖ ਲਈਆਂ ਸਨ। 11 .30 ਵਜੇ ਮੈਂ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਉਦਾਸ ਉਦਾਸ ਲੱਗਾ। ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਿਲ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਕਿਹਾ: ਮੇਰੇ ਤੇ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਸਵਾਲ ਸਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੈਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣਾ ਪਵੇ, ਜੋ ਕਿ ਮੇਰਾ ਜੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਤਾਂ ਸਿਰ ਲੁਕਾਣ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ । ਤੁਸਾਂ ਤਾਂ ਕਹਿ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 80 ਆਪਣੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਗਹ ਦੇ ਮਕਾਨ ਉਤੇ ਚਾਨਣੀ ਕਨਾਤ ਲਗਾ ਕੇ ਹੋਲੇ ਦੇ ਪ੍ਾਹੁਣਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈਭਾਲ ਲਓਗੇ, ਪਰ ਮੈਂ ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ, ਸਾਲੋਂ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਪਤਨੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਗੁਰੂ ਘਰੋਂ ਖਰਚੇ ਦੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਏ। ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਦੇਸ-ਪ੍ਰਦੇਸ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਮਾਮੂਲੀ ਚੀਜ਼ ਭਾਵੇਂ ਠੱਗਣ ਠੋਰਨ ਲਈ ਲੈ ਆਂਦੀ ਹੋਵੇ- ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਥੀਂ ਆਈਦਾ ਹੈ। “ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਲੜਕੇ ਨੇ ਸਹਿਜ ਭਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ: ਐਦੂੰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਸੇਠ ਦੇ ਘਰ ਜੈਮ ਪੈਂਦਾ! ਤਦ ਤੋਂ ਮੇਰੀ ਧਰਤੀ ਹਿੱਲ ਗਈ ਹੈ। ਸੋਲਾਂ ਸਾਲ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਇੱਛਾ ਰਹਿਤ ਭਾਵ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਹੀ ਪੁਚਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਆਪਣਾ ਰੈਜੋ-ਗ਼ਮ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ; ਨਾ ਕੋਈ ਮਦਦ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਦੋ ਤਕੜੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਆਪੇ ਹੀ ਮੇਰਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਕਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਚੱਲੀ। “ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਮੈਂ ਕੌਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਿਨਾਂ ਘੜੀ ਵੀ ਨਿਕਲਣੀ ਔਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਤੇ ਭਾਣੀ ਵਰਤੀ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਮੱਦਦਗਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਸੋਲਾਂ ਸਾਲ ਸੁਖ ਪੂਰਵਕ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਬਿਤਾਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੋਚਣ ਤੇ ਕਰਨ ਦਾ ਸਟੈਂਡਰਡ ਵੀ ਉਚੇਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਕੀ ਕਰ ਸਕਾਂਗਾ, ਸੋਚ ਕੇ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। “ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦਿਆਂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਭਾਂਡੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋਗੇ। ਓਧਰ ਵੀ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੇ ਕੱਲੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਬੀ.ਏ. ਪਾਸ ਕਰਵਾਈ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਕੌਮ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ। ਭਰਾ ਮੇਰੇ ਬੀਬੇ ਹਨ, ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਹੌਂਸਲਾ ਦੇਈ ਰੱਖਿਆ; ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨਯੋਗ ਨਾ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੈਨੂੰ ਦੇਣ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਭਾਵੇਂ ਧੱਕਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮਾਰਨਗੇ; ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰਨਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਜਸਪਾਲ ਨੇ ਮੈਥੋਂ ਕਦੇ ਕੁਝ ਪਦਾਰਥਕ ਸੁਖ ਨਹੀਂ ਚਾਹਿਆ। ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 81 ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ-ਲੜਕਾ ਤੇ ਲੜਕੀ-ਹੁਣ ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਖਰਚੇ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਰੜਕਦੀਆਂ ਹਨ ।” ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕੀਤੀਆਂ, ਪਰ ਮੂਲ ਮੁੱਦਾ ਉਹਦੀ ਪਾਦਰਥਕ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵੱਲੋਂ ਨਾ-ਤਸੱਲੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦਾ ਸਦਾ ਹੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਤੁਸੀਂ ਏਨੇ ਅਪੁੱਛੇ ਕਿਵੇਂ ਰਹੇ! ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਸਦਾ ਹਾਂ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ: ਨਾ, ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਹਿਤੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਦਿਲ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ। ਜੇ ਕਹੋਗੇ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਤੁਹਾਡੀ ਫੇਰ ਕਦੇ ਐਸੀ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਨਾ ਦੱਸਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਤਾਂ ਕਰ ਆਇਆ, ਪਰ ਆਪ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਤੇ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕੱਥਕ ਨਿ੍‌ਤਕਾਰ ਸੀ ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਹੀ ਸੈਗੀਤ ਨਾਟ ਅਕਾਡਮੀ ਵਲੋਂ ਪੁਰਸਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਪਰ ਸਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਸੀ ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਨਾਮਧਾਰੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਨਿਤ ਗੁਰੂ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਦਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸਨੇਹ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ 14.2.85 ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਅਰਜ਼ ਕਰ ਭਿਜਵਾਈ ਕਿ ਉਸ ਫੈਕਸ਼ਨ ਸਮੇਂ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਜ਼ਰੂਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ। ਇਸ ਪ੍ਰਥਾਇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ- ਜਥਾ ਜੀਪ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲੌਰ 3.30 ਵਜੇ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਹਰਪਾਲ ਨਿਵਾਸ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਅਨੇਕਾਂ ਫ਼ੋਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਰਵਾਏ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਸ਼ੀ ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਕਿੱਥੇ ਹੈ। ਸ਼ਾਮੀਂ ਅਸੀਂ ਚੋਵਡਾਇਆਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਾਲ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ 8 ਵਜੇ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ, ਕਲਾਕਾਰ ਬੱਚੇ, ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਮੈ' 6 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੀ ਹਾਲ ਵਿਚ ਜਾ ਉਪਸਥਿਤ ਹੋਏ। ਬੰਗਲੌਰ ਦੀ “ਨੂਪੁਰ” ਸੈਸਥਾ ਵਲੋਂ “ਨਿੱਤ ਨਿ੍‌ਤੱਯ” ਨਾਮ ਤੇ 9 ਤੋਂ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤਕ ਦੀ ਇਕ ਕਾਨਫ੍ਰੰਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਉਸਦਾ ਅੰਤਮ ਦਿਨ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਨਿ੍‌ਤ ਸਭਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਨਿ੍‌ਤਕਾਰਾ ਊਸ਼ਾ ਦੱਤਾ ਦਾ ਕਮਾਲ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਜਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 8 ਵਜੇ ਪਧਾਰੇ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਰੋਅ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸੀਟਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 82 ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਸੈਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੈਠੇ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦੂਜੀ ਤੀਜੀ ਰੋਅ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਉਪਰੰਤ ਜਾਂ ਪੰਡਤ ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਦੀ ਨਿਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਪਬਲਿਕ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ: ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਸੈਗੀਤ ਜਗਤ ਵਿਚ ਜਾਣੀ ਮਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹਸਤੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।... ਅਤੇ 9.30 ਤਕ ਨਿਤ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹੋਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਥ ਕਰਨ ਲਈ 80 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਤੈਅ ਕਰਵਾ ਕੇ ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਮੰਗਵਾਈ। ਪਰ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਦੁਆਰਾ ਚਮਕਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਨਾ ਮਿਲਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਨਿ੍‌ਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਦਿਲਰੁਬਾ ਤੇ ਗਜ਼ ਵੀ ਫੇਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਏਥੇ ਇਕ ਅਣਥੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਤੇ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ ਸਿੱਧੀ ਵਲ੍ਹੇਟਵੀਂ ਪੱਗ ਅਤੇ ਲੈਮੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੇ ਸੈਤ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ। ਇਹ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬੋਗਲੇ ਵਿਚ ਲੈਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੱਟੀ ਵੀ ਏਸੇ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਚਾਹਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਸੱਜਣ ਨੇ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਬਣ, ਤੇਲ, ਗੁੜ, ਨਾਰੀਅਲ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ, ਭਾਜਾ, ਦਾਲਾ, ਦੁੱਧ ਚਾਹਟਾ-ਜੋ ਮੰਗੋ, ਅਬੋਲ ਹਾਜ਼ਰ। ਰਾਤ ਦੇ 12 ਵਜੇ ਵੀ ਉਹ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਰਤਨ ਤਕ ਮਾਂਜਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਝਿਜਕ ਨਾ ਥਕਾਵਟ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ 12 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਬੈਗਲੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਵਾਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਢਿੱਡਾਂ ਨੂੰ ਸੈਤ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੀ ਅੰਨ ਆਹਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਾਰਮ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਅਣਥਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਸੰਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ। ਇਹ ਭਜਨਾਨੰਦੀ ਸਾਧੂ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਵੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਕਾਰ, ਜੀਪ ਜਾਂ ਮੈਟਾਡੋਰ ਚਲਾਂਦਾ ਬਿੜਦੀ ਬੈਗਲੌਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਤਹਿ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਵਾ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ। ਸੇਵਾ ਬਿਰਤੀ ਅੰਨਦ ਮੰਗਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 15 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਬੋਗਲੌਰ ਫਾਰਮ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਾਰਜ-ਕਰਮ ਤੈਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੈਗੀਤਕਾਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 83 ਨੌਜਵਾਨ ਰਾਤੀਂ 1.30 ਵਜੇ ਨੀਂਦ ਤਿਆਗ, ਇਸ਼ਨਾਨ-ਪਾਣੀ ਕਰ ਦਿਲਰੁਬਾ, ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਅਤੇ ਤਬਲੇ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਿਆ ਕਰਨਗੇ। ਮੇਰੀ ਦੂਰ ਪਸਿਤੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਵੀ 2 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ। ਬੈਗਲਾ-ਖੇਤਰ ਸਾ ਰੇ, ਗਾ ਮਾ, ਪਾ ਧਾ, ਨੀ ਸਾ; ਸਾ ਨੀ, ਧਾ ਪਾ, ਮਾ ਗਾ, ਰੇ ਸਾ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਨਾਲ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਸੀ। 5 ਤੋਂ 7 ਵਜੇ ਤੱਕ ਨਿਤ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ, ਉਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ 15 ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਨਿਤ ਨਵੇਂ ਰਾਗਾਂ ਨਾਲ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਵਾਦਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ ਦਾ ਗਾਇਨ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਲਈ, ਸ਼ਾਮੀਂ 3 ਵਜੇ ਤੋਂ 4 ਵਜੇ ਤਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੱਧਾ ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਕੀਰਤਨ। ਮੈਂ ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ। ਅੱਜ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਫਾਰਮ ਦਾ ਹੀ ਨਿਰੀਖਿਅਣ ਕੀਤਾ। ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਨ। ਹੋਰ ਨਾਲ ਸਨ ਸੀ ਮਾਤਾ ਜੀ, ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਨਿਹਾਰੀ, ਸੇਵਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਮੂਵੀ ਤੇ ਸਟਿਲ ਕੈਮਰਾ ਲੈ ਕੇ, ਸੈਤ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਫਾਰਮ ਕਰਮਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੁਖੀ, ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮੁਠੱਡਾ, ਸਮੁੱਚਾ ਰਖਵਾਲਾ, ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ, ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ, ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ ਕਵੀ- ਪਤਨੀ, ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੱਲ੍ਹਾ, ਲਾਂਗਰੀ ਧਰਮਪਾਲ ਸਿੰਘ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ, ਫਾਰਮ ਪਿਛਵਾੜੇ ਦੇ ਨਵੇਂ ਬੂਟਿਆਂ ਤੋਂ ਯਾਤਰਾ ਆਰੈਭ ਹੋਈ। ਨਵੇਂ ਬੂਟਿਆ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਜੋਰ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਫਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹੈਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਾਧ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੇ ਸੈਭਾਲ ਆਦਿ ਦੇ ਸਭ ਵੇਰਵੇ ਪੁਛਦੇ ਗਏ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹੰਢਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਤੇ ਖਾਧ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਪੂਰਣ ਵੇਰਵਾ ਯਾਦ ਸੀ। ਨਾਰੀਅਲਾਂ ਵਿਚ ਬੀਜੀ ਮੱਕੀ ਵਿਚ ਦੀ ਲੰਘਦੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਇਮਲੀ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ, ਜੋ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਰੁੱਖ ਬਣੇ ਪਏ ਹਨ, ਜਾ ਨਿਹਾਰਿਆ। ਇਮਲੀ ਤੁੜਵਾ ਕੇ ਉਸਦੀ ਮਿੱਠਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਵਾਣ ਹਿਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੁਛ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਟੁਕੜੇ ਦਿੱਤੇ । ਸਾਨੂੰ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿੱਠੀ ਇਮਲੀ ਦਾ ਸੁਆਦ ਚਖਾਇਆ। ਨਾਰੀਅਲਾਂ ਦੀ 5 ਏਕੜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਦਾ ਅਵਲੌਕਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਛੋਟੇ ਤੇ ਫਾਰਮ ਅੰਦਰਲੇ ਟੈਂਕ ਨਾਲ ਦੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ ਬਣਾਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੋਈ, ਪਰ ਅੰਤ ਉਤੇ ਪਹਿਲੇ ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਝ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਦਾ ਹਰ ਉੱਤਰ “ਜਿਵੇਂ ਆਗਿਆ?” ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ, ਫੇਰ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਪਰਵਾਨ ਕਰਵਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ। ਏਥੋਂ ਨਿਕਲ ਫੁੱਲ ਕਿਆਰੀਆਂ ਵਿਚ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਰਾਇਆ, ਬਾਲਸਨ ਅਤੇ ਗੋਲਤਨ ਗੇਂਦਾ ਆਦਿ ਦੇ ਫੁਲ ਟਹਿਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 84 ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਫੁਲਾਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨੇ ਹਨ, ਜੇ ਇਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਖ਼ੂਬ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਬੀਜ ਭੇਜਣ ਲਈ ਉਗਾਏ ਗਏ 2 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਟਮਾਟਰ ਹਨ। ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ । ਫਿਰ ਅੰਬਾਂ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ, ਤੱਤਾ ਪਰੀ, ਰਸਭਰੀ, ਲੰਗੜਾ, ਸਹਾਰਨਪੁਰੀ, ਦੁਸਹਿਰੀ, ਅਲਫਾਂਸਾ ਆਦਿ 10 ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਅੰਬਾਂ ਦੇ 40 ਖੇਤ । ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਬੂਟੇ ਬੂਰ ਤੇ ਫ਼ਲ ਨਾਲ ਆਫਰੇ ਪਏ ਸਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਗਿਆ ਕੀਤੀ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਏਨਾ ਫਲ ਨਾ ਲਓ ਕਿ ਟਾਹਣੀਆਂ ਟੁਟ ਜਾਣ। ਬੂਰ ਤੇ ਛੋਟੇ ਫਲ ਤੁੜਵਾ ਦਿਓ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਅੰਬ ਰੱਖ ਲਓ, ਤਾਂ ਹੀ ਬੂਟੇ ਠੀਕ ਕੱਦ ਕਰ ਸਕਣਗੇ। ਪਿਓਂਦ ਲਾਏ ਗਏ ਗਮਲੇ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਵੇਖੇ ਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨਾਲ ਬਾਤ ਚਲਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਉਮੀਦ ਵੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅੱਜ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਹਰਟੀਕਲਚਰ ਇਨਸਪੈਕਟਰ (ਬਿਜੌਰਾ, ਹਿ. ਪ੍ਰ.) ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਦਾਮਾਦ ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਆਉਣਗੇ ਰਾਤ ਤਕ । ਕੱਲ੍ਹ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਜਾਰੀ ਫਲ ਦੀ ਤੋੜ, ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਖਾ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਏਧਰੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅੰਗੂਰ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵੱਲ ਪਧਾਰੇ। ਤਾਰਾਂ ਉਤੇ ਸਵਾਰ ਵੇਲਾਂ, ਪੱਤਿਆਂ ਹੇਠ ਲਟਕਦੇ ਅੰਗੂਰ ਗੁੱਛੇ, ਮਨ ਹੁਲਾਸਵੀਂ ਫ਼ਸਲ ਵੇਖ ਠਾਕਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅੰਗੂਰ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖ ਕੇ ਇਕ ਅੰਗੂਰਾਂ ਪਾਸ ਦੀ ਡਿੱਘੀ ਨੂੰ ਦੁਆਲਿਓਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਵਾ, ਘਾਹ ਤੇ ਫੁਲ ਬੂਟੇ ਲਗਵਾ ਇਕ ਮਿੰਨੀ ਪਾਰਕ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਏਥੇ ਇਕ ਬੈਂਚ, ਉੱਪਰ ਸਫ਼ੈਦ ਛਤਰ ਅਤੇ ਦੁਆਲੇ ਨਾਰੀਅਲ ਪੱਤਰਾਂ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਵਾੜ। ਸੜਕ, ਰਸਤੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਕਰਨਾਟਕਾ ਕਲਾ ਦੀ ਸ਼ਗਨਾਂ ਭਰੀ ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਕਰਵਾ ਰੱਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ੌਂਕ ਭਰੀ ਕਲਪਨਾ ਤੇ ਠਾਕਰ ਜੀ ਦਾ ਰੋਮ ਰੋਮ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿੱਕੂ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਹੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਨਾਲਦਿਆਂ ਆਪਣਿਆਂ ਡੇਰਿਆਂ ਦਾ ਰਾਹ ਲਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 85 ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਤੋਂ ਉਪਰੈਤ ਫਿਰ ਅੰਬਾਂ ਵੱਲ ਫੇਰਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਢੋਰ ਅਨ੍ਹੈਰਾ ਹੋਣ ਤਕ ਫਾਰਮ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕਾਂ ਵਿਚ ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਪਿੱਛੋਂ 7? .30 ਤਕ ਆਰਾਮ ਲਈ ਬੈਗਲੋ ਨੂੰ ...। ਅੱਜ ਰਾਤ ਦੀ ਗੱਡੀ ਕੇ-ਕੇ. ਐਕਸਪੈਂਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਆਦਿ ਵਿਚੋਂ 30 ਸਰੀਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਹਿਤ ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਬੰਗਲੌਰ ਗਏ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਤੀਂ 11.30 ਵਜੇ ਹੀ ਫਾਰਮ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਵੀ ਸੀ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਨੇ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਹੇਠ ਦੂਜੇ ਫਾਰਮ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਰਾਹੁਣਿਆਂ ਲਈ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਲੈਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੈਧ ਕਰਵਾ ਰਖਿਆ ਸੀ। ਸੈਗਤਾਂ ਲੰਗਰ ਛਕ ਕੇ ਚਾਓ-ਚਾਈਂ ਆਰਾਮ ਹਿਤ ਜਾ ਪਈਆਂ। 16 ਫਰਵਰੀ 1985 , ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਕਰੜੀ ਗੋਡਣ ਡੋਡੀ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਪਿੱਛੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰ ਤੇ ਜਿਸਦਾ 75,000/- ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਾਕੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬੈਂਕ ਨੇ ਜਾਂ ਫਾਈਨੈਂਸਰਾਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਬੋਗਲੌਰ ਪਧਾਰੇ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅਤੇ ਠਾਕਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਫਲਾਈਟ ਤੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਿਤਾ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦੇਣ ਹਿਤ ਗਏ ਹਨ । ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਕਰਵਾਣੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਬਬਈ ਵਿਚ ਘੋੜੇ ਵੇਚਣ ਗਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਠਾਕਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬੰਗਲੌਰ ਡਾ. ਦੱਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣਾ ਹੈ। ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਐਚ. ਆਈ. ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ ਤਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਰਾਤੀਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਵਾਰ ਸਤ ਨਗਰ (ਹਰਿਆਣਾ) ਦੇ ਨੰਬਰ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। 40 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਠਾਕਰ ਜੀ ਦਾ ਫਾਰਮ ਵਿਖਾਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ 'ਚੋਂ 30 ਆਏ ਹਨ। ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ ਇਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਇਸ ਵਾਰ ਦਮਦਮਾ ਬਾਜ਼ੀ ਲੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਮਦਮੇ ਤੋਂ 11 ਸਰੀਰ, ਸੀ ਜਗਜੀਤ ਨਗਰ ਦੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 86 ॥ 4 ਜਣੇ, ਨਕੰੜੇ ਤੋਂ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲ, ਕਰੀਵਾਲੇ ਦੇ ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ/ ਜਾਗੀਰ ਸਿੰਘ ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਆਦਿ 5 ਜਣੇ 17-ਓ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ, ਇਕ ਜੈਲਧਰੋਂ, ਇਕ ਦਿੱਲੀਓਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਰਾਤੀਂ ਆਇਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਠਾਮ: 1. ਉਸਤਾਦ ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ (80) ਮੌਜੂ ਖੇੜਾ 2. ਉਸਤਾਦ ਪੁੱਤਰੀ ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ 3. ਸੈਤ ਸੈਤ ਸਿੰਘ (76) ਦਮਦਮਾ 4. ਸੈਤ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ (70) ਖੂਨਣਾ, ਦਮਦਮਾ 5. ਸੈਤ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ (70) ਦਮਦਮਾ 6. ਸੈਤ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ (25) ਦਮਦਮਾ 7. ਸੈਤ ਬਲੀ ਸਿੰਘ (47), ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਭਾਈ 8. ਸ਼ੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅੰਬਾ 9.ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ (74) ਕਰੀਵਾਲਾ 10. ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (65) ਨਕੰੜਾ 11 . ਸ਼ੀ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ (25) ਕੱਕੜ 12. ਸ਼ੀ ਆਗਿਆ ਸਿੰਘ (24) ਜਲੈਧਰ 13. ਸੈਤ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ (50) ਦਮਦਮਾ 14.ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ (30) 17-ਓ 15. ਸ. ਜਾਗੀਰ ਸਿੰਘ (32) 17-ਓ 16. ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ (35) ਮੋਹਾਲੀ 17. ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ (35) ਮੋਹਾਲੀ 18. ਸ. ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ (30) ਸਪੁੱਤਰ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ 19. ਸ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ (28) ਸੈਤੋਖ ਪੁਰ 20. ਸ. ਅਜੈਬ ਸਿੰਘ (28) ਸੀ ਜਗਜੀਤ ਨਗਰ 21 .ਸ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ (40) ਸੇਤੋਖਪੁਰ 22.ਸ. ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ, ਰੋਸ਼ਨਾਰਾ ਰੋਡ 23. ਬੀਬੀ ਪੂਰੋਂ, ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ 24. ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਜਗਜੀਤ ਨਗਰ 25. ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਪੰਚ ਅੰਬਰਸਰੀਆਂ ਦਾ ਖੂਹ 26. ਸ. ਬੈਤਾ ਸਿੰਘ ਖੂਹ ਅੰਬਰਸਰੀਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 87 27. ਸ. ਜੁਰਿਦਰ ਸਿੰਘ (30) ਦਮਦਮਾ 28. ਸ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ (34) ਦਮਦਮਾ 29. ਸ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ (34) ਦਮਦਮਾ 30. ਸੁਖਦੇਵ ਸੁਆਮੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ 31. ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ 32. ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਧੀਰਾ 33. ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ 34. ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਜੀ 35. ਸਪੁੱਤਰੀ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ 36. ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਚਿਆਰਾ (ਸੇਵਕ) 37. ਸੈਤ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ (ਸਾਬਕਾ ਸੇਵਕ) ਅੱਜ ਅੰਗੂਰ ਉਦਘਾਟਨ ਹੋਇਆ। ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਪਿਛੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਿਆਦਤ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਜੁੜੀ ਤੇ 3 ਏਕੜ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਟਕੇ ਗੁੱਛਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਦੀ ਉੱਚੀ ਸੜਕ ਲਗਭਗ 40 ਸਰੀਰਾਂ ਨਾਲ ਝਮਝਮਾ ਉੱਠੀ। ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਨੂੰ ਕੌਲ ਰੱਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਰਦਾਸੇ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ` ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਪਹਿਲਾ ਗੁੱਛਾ ਕਟਵਾਇਆ। ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਵਿਚ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਿਆ। ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ, ਬਾਈ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮੁਠੱਡਾ ਤੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸੈਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਬਰ ਆਈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਸੈਗਤ ਬੜੀ ਪ੍ਰਸੈਨ ਸੀ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਗੁੱਛੇ ਤੋੜਨ-ਕੱਟਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛਿਆਂ, ਜੋ ਫ਼ਾਨੂਸਾਂ ਵਾਂਗ ਲਟਕਦੇ ਤੇ ਜਗਮਗਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਹੇਠ ਖਲੋ ਕੇ, ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਸਭ ਨੂੰ ਕੋਲ ਖਲਿਹਾਰ ਕੇ ਅੰਗੂਰ ਲਗਾਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਸੈਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ। ਗਹਿਰੇ ਟੋਏ, ਪਾਈ ਗਈ ਖਾਦ, ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪਰੂਨਿੰਗ ਬਾਰੇ ਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਵੇਰਵਾ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ। ਖ਼ਰਚ ਵਜੋਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੁੱਢ ਵਿਚ ਜਾਲੇ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਵੇਲ-ਕਲਮਾਂ ਆਦਿ ਤੇ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਖਰਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 40,000/- ਆਵੇਗਾ, ਫੇਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਤੀਜਾ ਹਿੱਸਾ ਖਰਚ ਦਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੇਖ ਲਓ ਪਹਿਲਾ ਝਾੜ ਹੀ 75 ਤੋਂ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਝਾੜ ਦੇਵੇਗਾ। ਪਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 88 ਇਸ ਉੱਤੇ 5-6 ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਡਿਊਟੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਲਗਰ ਨਾ ਫੁੱਟ ਸਕੇ। ਮੁੱਢਲੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਜੋ ਧਰਤੀਓ' ਤਾਰ-ਜਾਲ ਤਕ ਅਪੜਦਾ ਹੈ “ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ” ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਜੋ ਦੋ ਸ਼ਾਖਾਂ ਬਾਹਾਂ ਵਾਂਗ ਦੁਤਰਫ਼ੀਂ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸੈਕੰਡਰੀ” ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਫੋਟਾਂ ਨੂੰ “ਨਰਸਰੀ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਤੀਬ ਤੋ ਵਾਧੂ ਕੋਈ ਸ਼ਾਖ ਪੱਤਾ ਨਹੀਂ ਫੁੱਟਣ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ। ਇੱਛਾ ਤੋਂ ਵਾਧੂ ਅੱਖ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਅਕਤੂਬਰ, 84 ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਗੱਡੀਆਂ ਸਨ। ਫ਼ਰਵਰੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਕਟਾਈ ਕਰਕੇ ਜਾਲਾਂ ਉੱਤੇ ਰਹੇ ਹੋ। ਸਵਾ ਸਾਲ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ 3 ਏਕੜ 'ਚੋਂ 2.50 ਲੱਖ ਦੀ ਫ਼ਸਲ। ਅੰਗੂਰ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੌਰਨਾ ਦੇ ਕੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਬਾਰਕ ਹਸਤ ਕਮਲਾਂ ਨਾਲ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਬੈਠਾ ਕੇ ਵੰਡੇ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਆਗਿਆ ਕਰਕੇ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗੂਰ ਦਿਵਾਏ। ਇਹ ਸਭ ਕਰਦਿਆਂ ਸੂਰਜ ਡੁਬ ਰਿਆ। ਪਰ ਅਜੇ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡਣਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਕੁਝ ਸੱਜਣ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਰਾਤੀਂ ਗੱਡੀ ਲੇ ਗਏ ਹਨ । 17 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਅੱਜ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟੂਰ ਤੇ ਆਏ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਫਾਰਮ ਆਪ ਨਾਲ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸਦਿਆਂ ਵਿਖਾਇਆ। 8 ਕਿਸਮ ਦੇ ਫੁੱਲ, 4 ਕਿਸਮ ਦੇ ਰਾਜਮਾਂਹ, ਅਤੇ 2 ਕਿਸਮ ਦੇ ਟਮਾਟਰਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਐਕਸਪੋਰਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੀਕੂਆਂ ਵਿਚ ਦੀ ਲੰਘਦਿਆਂ 10 ਕਿਸਮ ਦੇ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਉਤੇ ਵੀ ਕੋਲ ਜਾ-ਜਾ ਵਾਕਫ਼ੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੰਤ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਜੀਪ ਵਿਚ ਬੈਠਾਲ ਕੇ ਰੀਨੇ, ਅੰਬ, ਅੰਗੂਰ ਅਤੇ ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫੇਰਿਆ ਅਤੇ 'ਕੱਲੇ 'ਕੱਲੇਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਵੇਰੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤਾਂ ਬੈਬਈ ਜਾਣ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਬੈਗਲੌਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 89 ਗਏ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਚਹੁੰਆਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਬੈਗਲੌਰ ਵਿਚ ਵੇਖਣਯੋਗ ਥਾਵਾਂ ਵੇਖੀਆਂ। ਧਰਮਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲਾਂਗਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਐਸ. ਪੀ. ਸ਼ੀ ਕਲਿਆਣ ਸੈੱਟੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਭਜਨ ਪੁੱਛ ਕੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। 18 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਸਪੈਸ਼ਲਿਸਟ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਬੰਗਲੌਰ ਤੋ' ਬੁਲਾ ਕੇ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੁਲਾਏ ਗਏ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਤੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗੂਰਾਂ ਬਾਰੇ ਲੈਕਚਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿਵਾਏ ਗਏ। ਅੰਗੂਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਗਰੁੱਪ ਅਜ ਫਿਰ ਬੈਗਲੌਰ ਗਿਆ। ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੱਕੜ ਨੇ 33 ਜਣਿਆਂ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਟਿਕਟ ਬੁਕ ਕਰਵਾਣੇ ਹਨ। 19 ਫਰਵਰੀ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੈਗਲੌਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਲੌਰ ਪਧਾਰੇ। ਅੱਜ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਸੰਗਤ ਨੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਕੀਰਤਨ ਸੁਨਾਉਣ ਲਈ ਘੁੱਲਾ ਨਾਲ ਸੀ। ਬੰਗਲੌਰ ਤੋਂ ਆਪ ਜੀ 8 ਵਜੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਤੇ ਫਾਰਮ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਸੂਰ, ਬ੍ਰੰਦਾਬਨ ਗਾਰਡਨ ਆਦਿ ਦੀ ਸੈਰ ਲਈ 1800/- ਦਿਹਾੜੀ ਦੇ ਕਰਾਏ ਤੇ ਇਕ ਵੀਡੀਓ ਕੋਚ (ਬੱਸ) ਮੰਗਵਾਈ ਗਈ। ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ. ਬੱਲ ਨੇ ਆਗ੍ਰਹਿ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਵੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਤਾਂ ਸੁਆਦ ਆਵੇਗਾ। ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਬੇਨਤੀ ਮੰਨ ਕੇ ਨਾਲ ਹੋ ਲਏ ਤੇ ਮਸਾਂ ਕਿਤੇ ਰਾਤੀਂ 11 ਵਜੇ ਪਰਤੇ । ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਨਿਹਾਰੀ ਨਾਲ ਬੈਠਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਿਆ। ਰੀਕਾਰਡ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 90 ਤਾਂਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇ ਚਰਿਤਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਉਣ । ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸੂਬਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੈਰੋਬੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਰਕਮ ਕੇਵਲ ਹੈਸਪਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮੇਟੀ, ਉਪਰਲੇ ਸਰਕਲ ਦੇ ਇਕ ਦੋ ਹੋਰ ਬੰਦਿਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚੁਕਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਰਤੂ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਦੇਣਦਾਰ ਮੁੱਕਰ ਗਏ ਹਨ । ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਕੜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚੱਲੀ ਸੀ; ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਤੇ ਵੀ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਸੰਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਵੱਡੇ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ, ਉਹਦਾ ਭਜਨ ਪਾਠ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਰਕੇ ਪੜ੍ਹਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਛੋਟੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੜੇ ਸਪਸ਼ਟ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ: ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏਨਾ ਵੱਡਾ ਧਨ-ਭੰਡਾਰ ਹੱਥ ਲਗਦਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਭਜਨ ਪਾਠ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਮਹਾਂ ਚਲਾਕ ਬੈਦਾ ਹੈ ਤੇ ਝੂਠਾ ਵੀ ਪੁੱਜ ਕੇ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਵੱਡੇ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਆਰਥਕ ਸੈਕਟ ਮਨਚੰਦੇ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ। ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਬੈਂਕਾਕ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਬੱਚਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤਾਂਕਿ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨੈਲਟੀ ਅਮਰੀਕਨ ਬਣ ਸਕੇ । ਓਦੋਂ ਉਸ ਦੋ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਖਰੀਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਜਣੇਪਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪਾਂ ਵਿਚ ਘਾਟਾ ਵਿਖਾ ਕੇ ਦੇਸ ਆ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਕਲੂ ਮਨਚੰਦਾ, ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮਿਲਵਾਕੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਫਿਰਦਾ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਦੇ ਪੜੁੱਲ ਬੰਨ੍ਹਦਾ ਹੈ। 100 ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਦੱਸਦਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਚਰਚਾ ਚਲਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਪੂਰਾ ਅਮਰੀਕੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਹਦੇ ਭੱਚੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਮਿਲਵਾਕੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਦੇ ਘਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਨੇ ਜਗਹ ਤੇ ਖਾਣਪੀਣ ਦਾ ਰਾਸ਼ਨ ਤਾਂ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ 80 ਦੇ ਕਰੀਬ ਤਾਂ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਹੈਨ ਹੀ। ਇਹੋਂ ਸੱਜਣ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਚੌਥੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੈਸ ਕਰਵਾਣੀ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 91 ਇਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਹੁਤੀ ਹੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਤੱ ਪਰਵਾਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸੈਗਤ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਪਦਾਰਥਕ ਤਾਕਤ ਮਨਚੰਦਾ ਪਾਸ ਹੈ, ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈਸਪਾਲ ਕੌਲ ਹੈ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ, ਪਰਸੋਂ ਤੋਂ, ਫਾਰਮ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਵਰਨੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਦੋ ਘੰਟੇ ਡਿਊਟੀ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਏਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੇ ਜੂਠੇ ਬਰਤਨ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। 20 ਫਰਵਰੀ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੰਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਤਾਦ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਹੀ ਹਾਰਟ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਕਿਹਾ: ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇਸੀ ਇਲਾਜ ਨੂੰ ਪਸੈਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾ ਕੇ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਡਾ. ਮੂਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਦੱਸੋ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਤੇ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਮੁਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲ ਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿਚ ਬਿਠਾਲ ਸਾਰੀ ਬਾਗ਼ਵਾਨੀ ਵਿਚ ਚੱਕਰ ਲਵਾਏ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਘਰ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਮੋਟ ਚਾਲਕ ਇਕ ਛੋਟੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਚਲਣ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਟੈਂਕ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਿਸਦਾ ਬਾਹਰੋਂ ਕੰਟਰੋਲ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਵਡਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਛੋਹੀ ਹੀ ਰੁਕ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਦਮਦਮੇ ਦੇ ਅਤੇ ਸੀ ਜਗਜੀਤ ਨਗਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਅੱਜ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਦਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਇਤਜ਼ਾਮਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਤ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਅੱਜ ਹਿਮਾਂਚਲ ਪਰਦੇਸ਼ 'ਚੋਂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਏ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਖ਼ਾਸ ਸਿਖ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਵਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 92 ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਕਾਰ ਤੇ ਜੀਪ ਲਗਾਤਾਰ ਘੂਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਬੈਗਲੇ ਤੋਂ ਫਾਰਮ, ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਬੈਗਲੌਰ ਜਾਂ ਬਿੜਦੀ। ਜਦੋਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ, ਗੱਡੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਸੈਕੋਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਵੇਲੇ ਕੁਵੇਲੇ ਟ੍ਰੈਕਟਰ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸਰੀ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ, ਸੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਸਰੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਡਰਾਈਵਰੀ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਤੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਣ ਲੱਗਿਆਂ, 8 ਵਜੇ, ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨਾਲ ਫ਼ੋਨ ਵਾਰਤਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆਂ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਫਰਲ ਫਰਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸਨ: ਅਸਾਂ ਅੰਗੂਰ ਅੱਜ ਵੇਚ ਦਿੱਤੇ ਹਨ 8/= ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋਂ । 10, 000/= ਐਡਵਾਂਸ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਧ ਮਾਰਚ ਤਕ ਵੇਲਾਂ ਵਿਹਲੀਆਂ ਕਰ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਸਾਲਾਹ ਦਿਤੀ ਕਿ ਰਕਮ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਨੱਕੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਫੇਰ ਕਿਹਾ: ਸਾਡੀ ਇਕ ਪਾਰਟੀ ਹਸਰਗੱਟੇ ਕੱਲ੍ਹ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਆਪ ਨੇ ਕਿਤੇ ਜਾਣਾ ਨਾ। ਸਾਡੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਗੂਰ ਫਾਰਮ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਵਖਾਉਣੀ। ਡਾਕਟਰ ਨੌ ਹਾਮੀ ਭਰੀ। ਇਕ ਟਰੱਕ ਕੇਲੇ ਦੇ ਮੁੱਢਾਂ ਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ 4 ਏਕੜ ਵਿਚ ਕੇਲੇ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। 21 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਕੱਲ੍ਹ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੇ। ਟਿਕਟਾਂ ਓ. ਕੇ. ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੋਰ ਦੇ ਕੇ ਦਮਦਮੇ ਦੇ ਤ੍ਰੈ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੇ ਇਕ ਜਵਾਨ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਹੂਟਾ ਦਿਵਾਣਾ ਸੀ। ਪਰ ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਤਾਂ ਕਲ੍ਹ ਟਰੇਨ ਤੇ ਹੀ ਚਲਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ 11 ਜਣੇ ਹੋਰ ਵੀ (ਨਾਮਧਾਰੀ) ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਰ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਤ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ-ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਖੂਨਣਾ ਕੱਲ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਤ ਆਏ। ਅੱਜ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ 17-ਓ ਵਾਲਿਆਂ ਸਮੇਤ ਵਡਾਣੀਏ ਤੇ ਬੱਲ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਹਸਰ ਗੱਟਾ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਜੀਪ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 93 ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸੇਠ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਡਾਲਟਨ ਰੀਜ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸੈਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਮੌਕੇ ਏਥੇ ਆ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਸੈਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਫਾਰਮ ਵਿਖੇ ਜ਼ਰੂਰ ਲੈ ਕੇ ਪੁੱਜਾਂ। ਸੋ ਡਾਲਟਨ ਗੈਜ ਤੋਂ ਰੇਲ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲੌਰ ਪਹੁੰਚ ਮਗਰੋਂ ਟੈਕਸੀ ਲੈ ਕੇ ਏਥੇ ਆ ਪਹੁੰਚੇ ਹਾਂ। ਸਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਾਕੀ ਸਭ ਸੈਗਤ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ 27 .2.85 ਦੀ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪੈੈਸ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਨ। 22 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ 5 ਵਜੇ ਜੀ.ਟੀ. ਐਕਸਪੁਂਸ ਫੜਕੇ ਵਾਇਆ ਮਦਰਾਸ, ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ, ਬੀਬੀ ਪੂਰੋ, ਸੈਤ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਅਤੇ ਸੈਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਚਿਆਰਾ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ ਜੋ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਸਹਿਪਾਠੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ 'ਸਤਿਜੁਗ' ਦਾ ਸੈਪਾਦਕ ਬਣਾ ਕੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਪਾਸ ਘੱਲਣ ਲਈ ਅੱਜ ਅਮਿਤ ਛਕਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਕਛਹਿਰੇ ਪਹਿਨਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਉੱਦਮ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹੈ। ਪੰਛੀ ਨੇ ਲੈਮਾ ਸਮਾਂ ਸਸਤਿਜੁਗ” ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸੈਪਾਦਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਏਨਾ ਨਾਮ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪੰਛੀ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਪੰਛੀ ਸੈਸਕਾਰਾਂ ਅਧੀਨ ਤਾਂ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਥੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿਚ ਗੁਸਿਆ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਅੱਜ ਕੁਝ ਹੈ, ਕਲ੍ਹ ਕੁਝ ਹੋਵੇਗਾ। ਤਾਂ ਵੀ ਉਸਨੇ ਕਛਹਿਰੇ ਪਹਿਨਣੇ , ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਾ ਅਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ 'ਸਤਿਜੁਗ” ਦੀ ਸੈਪਾਦਕੀ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ 'ਸਤਿਜੁਗ” ਸੈਪਾਦਕ ਸੈਤ ਆਤਮਾ ਸਿਘ ਸਨਖ਼ਤਰਾ ਉਮਰੋਂ 80 ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਅਸਵਸਥ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਛੁੱਟੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਬੈਗਲੌਰ ਭਰਮਣ ਨਿਕਲੇ। ਸਾਡੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ 27.2.85 ਲਈ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 94 ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਫਾਰਮ ਤੇ ਹੀ ਭਾਉਂਦਿਆਂ ਰਹਿਣ ਨਾਲੋਂ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਤੇ ਨਿਕਲਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਜੀਪ ਦੁਆਰਾ ਥਿੜਦੀ ਤਕ ਚੱਲੇ ਸਾਂ ਕਿ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਇਕ ਕਾਰ ਵੇਖੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸ. ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਜਾਂਦੇ ਵੇਖੇ। ਸ. ਸਿੱਧੂ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਸੌਦਾਗਰ ਹੈ। ਰਾਤ ਦਾ ਸੋਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਪੁਤਰੀ ਸਮੇਤ ਫਾਰਮ ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ਐਸੀ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਪਰਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਨਿਕਟੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬੈਗਲੌਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਬਿੜਦੀ ਤੋਂ ਬੱਸ ਫੜ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਬੰਗਲੌਰ ਵੱਡੇ ਅੱਡੇ ਤੋਂ 5.45 ਵਜੇ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਬਸ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ 3.50 ਰੁਪਏ ਵਿਚ 7 ਵਜੇ ਤਕ ਅਗਾਗੇੜੀ ਕ੍ਾਸਿੰਗ ਤੇ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਏਥੋਂ ਢਾਈ ਫਰਲਾਂਗ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਕਰੜੀ ਗੋਡਣ ਡੋਡੀ ਬੰਗਲਾ ਹੈ ਜੋ ਫਾਰਮ ਉਰਗਾਹਾਲੀ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਹੈ। ਅੱਜ ਰਾਤੀਂ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਮਨਸਥਿੱਤੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ। ਮੈਨੂੰ ਚੈਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਏਡਾ ਕੀਮਤੀ ਬੰਦਾ ਮੈ ਵਿਸਵਿਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਆਚ ਜਾਣ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ਼ੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਇਸ ਦੁਬਿਧਾ ਦਾ ਕੁਝ ਆਭਾਸ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਚੌਤੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ 10-10 ਕਿਲੇ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ, ਹਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਛੋਟਿਆਂ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਇਕ ਏਕੜ ਅੰਗੂਰ ਲਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨੀ ਮਿਲਦੀ ਰਹੇ। ਮੇਰਾ ਮਨੋਰਥ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਪਾਸ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕ ਦੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ, ਪ੍ਰਬੋਧ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਕਰਨੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੁਆਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨੇ ਹਨ, ਕੋਠੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਹਨ। ਸੋਚਦੇ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੇਵਕਾਂ, ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸੁੱਖ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 95 23 ਫਰਵਰੀ 1985 , ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੈਗਲੌਰ ਅੱਜ ਦਿਨੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਮੈਟਾਡੋਰ ਬੋਗਲੇ ਦੀ ਸਿਹਨ ਵਿਚ ਖਲੋਤੀ ਸੀ। ਪਿਆਜ਼ੀ ਜਿਹੇ ਰੰਗ ਦੀ ਇਹ ਮੈਟਾਡੋਰ ਗੱਡੀ, ਨਵੀਂ ਹੀ ਕਢਾ ਕੇ ਬੈਬਈ ਦੇ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਮਨਫੂਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੜਕਾ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਸੁਪਤਨੀ ਬਬਲੂ ਨਾਲ, ਸ. ਤੇਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਸੁਪਤਨੀ ਰਣਜੀਤ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸੰਤੂਰਵਾਦਕ ਸਤ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਫਾਰਮ ਵਾਸਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 1,14,000/- ਦੀ ਖਰੀਦੀ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 1,18,000/- ਖ਼ਰਚ ਆ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਸੱਜਣ ਰਾਤੀਂ 7.30 ਵਜੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਡੀ ਵੀ ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਬੰਗਲੇ, ਬੰਗਲੇ ਤੋਂ ਬੰਗਲੌਰ ਜਾਣ ਆਉਣ ਲਗ ਪਈ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਸੈਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠਾਲ ਸਾਰਾ ਫਾਰਮ ਵਿਖਾਇਆ, ਸਮਝਾਇਆ। ਅਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ, ਗਿਨਿੰਗ ਤੇ ਰਾਈਸ ਮਿਲਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਮੈਨੂੰ ਹੋਏ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ. ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸਾਂ ਤਾਂ ਫਾਰਮ ਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਪਰ ਹੁਣ ਵੇਖੋ ਫਾਰਮ ਕਿੰਨਾ ਜੀ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਮੁੱਲ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹਿਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਸਿੱਧੂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਹਿ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਇੱਛਾ ਵੱਲ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਡੇ ਕਾਕੇ (ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ) ਨੂੰ ਸੈਭਾਲ ਦਿਓ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੀ ਤਸੱਲੀ ਹੈ ਕਿ ਇਲਾਕਾ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਂਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ, ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਦੀ ਧਰਤੀ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਫਾਰਮ ਹੁਣ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਸ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਸ਼ਾਮੀਂ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਲਦਿਆਂ ਸਕੱਤਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਖੱਬੀ ਚੀਚੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟ ਗਈ, ਜੋੜ 'ਚੋਂ ਹੱਡੀ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 96 24 ਫਰਵਰੀ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਸੋਤ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲਾ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਬੈਗਲੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਪਧਾਰੇ ਤੇ ਜਦੋਂ 9 ਵਜੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮਾਹਰ ਬੜੇ ਪਿਆਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਡਾਕਟਰ ਦੱਤਾ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਦੱਤਾ ਦੀ ਇਹ ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ ਕਿ ਹਲਵੇ ਅਤੇ ਹਦਵਾਣੇ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸਬਜ਼ੀ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਲੇ ਕਿਲੋ, ਡੇਢ ਡੇਢ ਕਿਲੋ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਵਿਚ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਖਰੀਦ ਸਕੇ। ਇਹ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਸ ਨਾਲ ਚਾਹੁਣ ਮਿਕਸ ਕਰਕੇ ਨਵੇਂ ਬੀਜ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਵੇਂ ਸੁਆਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਡਾ. ਦੱਤਾ ਨੂੰ ਫਾਰਮ ਤੇ ਲੈ ਗਏ ; ਪਰ ਸਾਡਾ ਚਹੁੰਆਂ ਦਾ ਗਰੁੱਪ ਅਤੇ ਬੈਬਈ ਵਾਲੇ ਜੋੜੇ ਤੇ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਸੀਂ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮਹਿਲ, ਕਿਲੇ ਤੇ ਮਕਬਰੇ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਫਿਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬ੍ਰੰਦਾਬਨ ਦਾ ਡਾਨਸਿੰਗ ਫਾਊਂਟੇਨ ਅਰਥਾਤ ਨੱਚਦੇ ਫੁਹਾਰੇ ਦਾ ਕਮਾਲ ਵੇਖਣ ਲਈ ਚੱਲ ਨਿਕਲੇ। ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਨਵੀਂ ਆਈ ਮੈਟਾਡੋਰ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਵਾਰ ਤਾ ਬਿਪਤਾ ਪੈਣੇਂ ਮਸਾਂ ਹੀ ਬਚੇ ਜਦੋਂ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਮੈਟਾਡੋਰ ਚਲਾਂਦਾ ਇਕ ਮੋੜ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਇਕ ਸਾਈਕਲ ਚਾਲਕ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਆ ਵੱਜਾ। ਉਹਦਾ ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਚੱਕਾ ਤਾਂ ਦੂਹਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹ ਬਚ ਗਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਸੁਖੀ ਸੁਖਾਂਦੇ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਪੈਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ। ਸੀਰੈਗਾਪਟਨਮ ਦਾ ਮੰਦਰ ਸਾਡੇ ਵੇਖਣ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਬੈਦ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭਰਪੂਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਆਫ਼ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਰੀਸਰਚ ਇਨਸਟੀਚਿਊਟ ਐਂਡ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਜਨਾਬ ਮੀਰ ਮਹਿਮੂਦ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਨੇਹ ਕੀਤਾ। ਏਥੋਂ ਦੀ ਮਸਜਦ ਦੇ ਇਮਾਮ ਜਨਾਬ ਸੱਯਦ ਅੱਬਾਸ, ਅਤੇ ਐਸਟੇਟ ਅਫ਼ਸਰ ਐਨ. ਐਫ਼. ਅਬਦੁੱਰ ਰਹਮਾਨ ਨੇ ਸਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ। ਜਨਾਬ ਮੀਰ ਮਹਮੂਦ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਫਰਿਸ਼ਤਾ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਬੜੀ ਮੋਹਕ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਮੁਸਲਿਮ ਏਕਤਾ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: ਤੁਹਾਡੇ ਨੂਰੀ ਮੁਖੜੇ ਵੇਖ ਕੇ ਰੂਹ ਨੂੰ ਤਸਕੀਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਲਾ ਤਾਲਾ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੰਗੀ ਖੁਰਾਕ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 97 ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਸੂਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੱਸੀ। ਏਥੋਂ ਅਸੀਂ ਦਰੀਆ ਦੌਲਤ ਮਹੱਲ, ਮੈਸੂਰ ਵਿਚ ਰਾਜ ਮਹਲ ਅਤੇ ਬਿਰੰਦਾਬਨ ਗਾਰਡਨ ਵੇਖ ਕੇ ਰਾਤੀਂ 11 ਵਜੇ ਫਾਰਮ ਦੇ ਬੈਗਲੇ ਵਿਚ ਪੁੱਜੇ। ਸੈਤ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਛਕਾਇਆ। ਅੱਜ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਗਏ। 25 ਫਰਵਰੀ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੰਗਲੌਰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੈਸੀ ਵੇਖੇ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਰਾਣੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਕਿਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਹੀ ਆਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛੇ ਤਾਂ ਸੀ ਮਾਨ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੈਸਪਾਲ ਤੇ ਮਨਚੰਦਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਬਚਨਾਂ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਬੰਗਲੌਰ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਹੀ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਸਹੁਰਾ- ਜੁਆਈ ਅੱਜ ਹੀ ਵਾਪਸ ਹੋ ਗਏ। ਸਾਡਾ ਚਹੁੰਆਂ ਦਾ ਗਰੁੱਪ ਕਰਨਾਟਕਾ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬੋਹੜ, ਬਨਿਆਨਾ ਟ੍ਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਆਇਆ। ਇਹ ਬੋਹੜ ਬੈਗਲੌਰ-ਮੈਸੂਰ ਰੋਡ ਤੇ ਬੰਗਲੌਰ ਤੋਂ 20 ਕਿ ਮੀ. ਤੇ ਉਥੋਂ 6.4 ਕਿਮੀ. ਲਹਿੰਦੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਮੂਲ ਤਣੇ ਵਿਹੀਨ ਬੋਹੜ ਦਾਹੜੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੀ ਢਾਈ ਏਕੜ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ (15) ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮੁਠੱਡੇ ਤੋਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰਵਾਈ। ਬੱਚੇ ਨੇ ਸ਼ੁੱਧ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਅਰਦਾਸ ਸੀ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ (ਗਾਇਕ) ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਦਿਨ, ਪੁਰਾਣੇ ਸੇਵਕ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਕੇ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਯਾਦ ਕੀਤੇ । ਮਾਲੂਮ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਫਾਰਮ ਤੇ ਵਿੱਕੋਂਲਿੱਤਰੇ ਖਲੋਤੇ ਇਮਲੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 98 ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਤੋਂ 7000/- ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇਹ ਰਕਮ 4000/- ਸੀ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਾਰਮ ਤੇ ਅੱਜ ਇਕ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਸਤਿਜੁਗ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਕਿ ਸਤਿਜੁਗ ਦੀ ਦੇਖਣਯੋਗ ਹਾਲਤ ਬਣੇ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਪੰਛੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਵੇਗਾ । ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਤੋ ਬਚ ਕੇ ਸਤਿਜੁਗ ਦੀ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 26 ਫਰਵਰੀ 1985 , ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ, ਬੈਗਲੌਰ ਸਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ, ਸੈਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਤੇ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ, ਚਾਰੇ ਸੋਧੀ ਸਿੰਘ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਜੀਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਊਟੀ ਤਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਆਉਣ। ਊਟੀ ਲਗਭਗ 275 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ ਸਰਦ ਮੁਕਾਮ ਹੈ। ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਹਾੜੀ ਦਰਸ਼ਨੀਯ ਸਥਲ । ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਰ ਆਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਹਦੇ ਯੋਗ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ 2500 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਪਾਸ ਮੇਲਾ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜੋੜੇ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਕਰੀਬ ਹਨ। ਸਵੇਰੇ 5 ਵਜੇ ਹੀ ਇਹ ਲੈਮੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਪਏ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ ਸੈਤ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਇਜਿਨੀਅਰ ਸਨ। ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਲੁਕਾ ਕੇ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਇਕ ਵਾਰ ਉਹ 11 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ (ਸਾਬਕਾ ਸੇਵਕ) ਨੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਬਹਾਨੇ ਵਜੋਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ: ਉਹੋ, ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾ, ਮੈਂ ਅੱਜ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਭਾਣੇ 4 ਵੱਜ ਗਏ ਹਨ ਸਵੇਰ ਦੇ। ਅੱਜ 9 ਵਜੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਸੇਵਕ ਜਨ ਮੇਰੇ ਸਮੇਤ ਬਨਿਆਨਾ ਟ੍ਰੀ ਵੇਖਣ ਪੁੱਜੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਥੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ ਇਸ ਦਿਲਚਸਪ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬੋਹੜ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਆਪ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ: ਅੱਛਾ, ਇਹ ਏਨਾ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਕੈਮਰੇ, ਮੂਵੀ ਆਦਿ ਲੈ ਕੇ ਅਸੀਂ ਦੋ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਬਨਿਆਨਾ ਟੀ ਪਾਸ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰਤ ਸੈਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਧੈੜਾਂ 99 ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੋਹੜ ਦਾ ਏਰੀਆ ਮਾਪਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜੋ ਪੂਰਾ ਢਾਈ ਏਕੜ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਸੌ ਦੋ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਬੋਹੜ ਉੱਜ ਤਾਂ ਚਹੁੰ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਸੈਗਮ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੂਲ ਤਨਾ ਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰਾ ਰੁਖ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਖਲੋਤਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋਰ ਵਧਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ 'ਤੇ ਇਕ ਤਕੜਾ ਬੰਦਰ ਪਰਵਾਰ ਵੀ ਨਿਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਵੇਖ ਕੁਝ ਛਕਣ ਛਕਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਆਏ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਮਾਵਾਂ ਨੇ ਬੱਚੇ ਪਿੰਡੇ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਜੀ, ਬੀਬਾ ਜੀ, ਬੀਬੀ ਜੀ ਆਦਿ ਲਈ ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਮੂਵੀ ਲੈ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਸੈਭਾਲ ਲਈਆਂ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਬੰਦਰ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸੈਭਾਲਣ ਲਈ ਕੈਮਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਬੋਹੜ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ ਪਰ ਕਲਕੱਤੇ ਦਾ ਵਟ ਵਿਕਸ਼ ਇਸ ਤੱ ਵੀ ਵਡੇਰਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੇਵਕ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ 28.2.85 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਲਈ ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨਗੇ। ਓਥੇ ਬੀਬੀ ਜਗਜੀਤ ਕੌਰ-ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਬੜੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਅਰਜ਼ਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਲਈ। ਇਸ ਵਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਲੀ ਹੋਣਗੇ, ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਾਰ ਤਾਂ ਬੋਹੜ-ਤੱਕਣੀ ਉਪਰੈਤ ਵਾਪਸ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਟਾਡੋਰ ਡੀਜ਼ਲ ਲੈਣ ਲਈ ਬੰਗਲੌਰ ਨੂੰ ਚਲੀ ਗਈ, ਅਸੀਂ 4 ਜਣੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਪੈਦਲ ਬਿੜਦੀ ਵੱਲ ਚਲ ਪਏ। ਚਹੁੰ ਕਿਲੋਮੀਟਰਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੀ ਮੈਟਾਡੋਰ ਮਿਲ ਪਈ। ਅੱਜ ਸਾਡੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਵੀ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪੈਂਸ ਲਈ 27.2.85 ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੰਤ ਸ਼ਾਮੀਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਬਿੜਦੀ ਪਾਸ ਦੇ ਵਲੀ ਗੁੱਡਾ ਟੈਂਕ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਰੋਵਰ ਜਿਸ ਵਿਚ 27 ਫੁੱਟ ਗਹਿਰਾ ਪਾਣੀ ਜਮ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਨਹਿਰ ਨੀਵੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਟੈਂਕ ਵਿਚ 15 ਫੁੱਟ ਗਹਿਰਾਈ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੈ। ਬਰਸਾਤਾਂ ਸਮੇਂ ਜਲ ਰਾਸ਼ੀ ਭਰਪੂਰਤਾ ਨਾਲ ਇਕੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਸਾਰਾ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਏਥੇ ਅਨੇਕ ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 100 ਫੋਟੋ ਲੈਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਅਬੋਲ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਭਜਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਏਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਟੋਕਰੀ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਉਪਰੈਤ ਸਾਡੇ ਸਭਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਹੋਂ ਲੈਘਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਰਾਹੀ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਗੂਰ ਗੁੱਛੇ ਬਖਸ਼ੇ ਗਏ। ਇਥੇ ਇਕ ਮੁੜ੍ਰੈਲ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਥੇ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਜੈਸੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਲੂ ਏਥੇ ਭਾਉ 44 ਰੁਪਏ ਦਾ 10 ਕਿਲੋ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ 4 ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਕ ਕਿਲੋ । ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਉਪਰੰਤ ਹੀ ਅਸੀਂ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਪਰਤੇ । 27 ਫਰਵਰੀ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ, ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਾਥ ਮਾਣਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੱਕੜ ਦੁਆਰਾ ਕੱਲ੍ਹ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਤੋਂ ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ ਅਤੇ ਇਲਾਇਚੀਆਂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਮੰਗਵਾ ਰੱਖੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਉਹ ਪੌਦੇ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰ ਕਮਲਾਂ ਨਾਲ ਫਾਰਮ ਹਾਊਸ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਲਾਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ, ਹੋਰਨਾਂ ਤੋਂ । 11 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੀ 17 ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਬੱਸਾਂ ਤੇ, ਕੁਝ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਬੈਗਲੌਰ ਲਈ ਚੱਲੇ । ਸਾਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਟੈਕਸੀ ਤੇ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਮਿਲਿਆ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣਾ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆਇਆਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਸੀਟ ਕਨਫਰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਢਾਈ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਬੇਅਰਾਮੀ ਸੁਧਾ ਨਰਕ ਭੋਗਣਾ ਲਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮੀਂ 4.15 ਵਜੇ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਚਲੀ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਹੰਗਾਮਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ ਸ਼ਰਾਬੀ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਇਕ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਆ ਬੈਠਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਟਿਕਟ ਬਾਰੇ ਪੁਛਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ “ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਪ ਦੀ ਗੱਡੀ ਹੈ” ਕਹਿ ਬੈਠਾ। ਇਸ ਤੇ ਬਹੁਤ ਭਲੇਮਾਣਸ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗਾਇਕ ਨੂੰ ਏਨਾ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਕਿ ਘਸੁੰਨ-ਮੁੱਕੀ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਤਾਂ ਰੋਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਾਂ ਪਰ ਪਿੰਕੀ ਤੋਂ ਨਾ ਰਿਹਾ ਗਿਆ। ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਕਿ ਬਲਾ ਟਲ ਗਈ, ਸੁਆਲ ਪ੍ਰਾਂਤੀਅਤਾ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਹਿੰਦੂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 101 ਇਸ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੈ। ਇਹ ਬੈਗਲੌਰ ਵਿਚ “ਅੱਲਾ ਕੀ ਰਾਹ ਪੇ ਚਲੋ” ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਕੇ ਪਰਤ ਰਹੇ ਹਨ । ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ (ਗਾਇਕ) ਨੇ ਪ੍ਰਬੈਧਕ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਇਕ ਬਰਥ ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਚੌਕਸੀ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਆਪਣੇ ਜਿੰਮੇ ਰੱਖਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਰਤਾ ਭਰ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਲਾਂਗਰੀ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਬੰਧਤ ਬਾਬੂਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਰਥਾਂ ਕਨਫਰਮ ਕਰਵਾ ਲਈਆਂ। ਸਾਡੀਆਂ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦਬੜੂੰ -ਘੁੰਸੜੂ ਕਰ ਕੇ ਸਰ ਗਈਆਂ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਲੁੜੀਂਦਾ ਆਰਾਮ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਦੋ ਰਾਤਾਂ ਤੇ ਇਕ ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸੀ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ 'ਚੋਂ ਹੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਨਾਗਪੁਰ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਘਰੀਂ ਫ਼ੋਨ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, 20-25 ਸਰੀਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਪੁਚਾਇਆ ਜਾਏ। ਜਿਸ ਸੱਜਣ ਨਾਲ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਘਸੁੰਨ ਮੁੱਕੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਤਾਂ ਬੋਲ ਵੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕੀ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਕੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਦਹਿਲ ਗਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖ ਛੱਡਣਗੇ ਨਹੀਂ। ਵਿਚਾਰਾ ਫੇਰ ਤਾਂ ਬਾਰ ਬਾਰ ਕਹੇ: ਮੈਂ ਡਿੱਬਾ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲੂੰਗਾ। ਮੁਝੇ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੇਂ। ਮੈਨੇ ਸੁਣ ਲੀਆ ਹੈ, ਆਪ ਨੇ ਮੁਝੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਕਰ ਮਾਰ ਡਾਲਨਾ ਹੈ। ਆਪ ਲੋਗੋ ਨੇ ਤੋਂ ਹਮਾਰੀ ਮਾਂ ਕੋ ਵੀ ਮਾਰ ਡਾਲਾ, ਜੋ ਆਪ ਪਰ ਇਤਨਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਤੀ ਥੀ। ਆਪ ਮੁਝੇ ਦਿੱਲੀ ਤਕ ਛੋੜੇਂਗੇ ਨਹੀਂ। “ਮਾਂ ਕੌ ਮਾਰ ਡਾਲਨੇ” ਦੀ ਗੱਲ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਬਾਰੇ ਸੀ। ਅਸਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦੁਆਇਆ ਕਿ ਉਹ ਰਤੀ ਭਰ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਏਗਾ। 28 ਫਰਵਰੀ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੇ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਾਮੀਂ ਸਮੂਹਿਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਅਨ੍ਹੇਰੇ ਚੀਰਦੀ, ਛੋਟੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਛੱਡਦੀ, ਪ੍ਰਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਬੰਦੀਆਂ ਲੰਘਦੀ ਸਵੇਰੇ 7.30 ਵਜੇ ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆ ਰੁਕੀ। ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 102 ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਫਾਰਮ ਤੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ-ਪਰ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਹੀ, ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਗੱਡੀ ਰੁਕਦਿਆਂ ਹੀ ਸੇਠ ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਸ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇਸਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਰਾਣੀ ਹੁਰੀਂ ਦੁੱਧ, ਫਲ, ਦਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ, ਸਬਜ਼ੀ ਆਦਿ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨਾਲ ਲੈਗਰ ਛਕਿਆ ਗਿਆ। ਬਲਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨਾਗਪੁਰ ਵੀ ਜਾ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ। ਨਾਗਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਬੀਬੀਆਂ ਲੈਗਰ ਲੈ ਆਈਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਲੈਗਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਾ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤਾਲਮੇਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸੋ ਜੋ ਕੁਝ ਜੁੜਿਆ ਬਣਿਆ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਲੈ ਆਈਆਂ। ਅਸਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋ ਕੇ ਭੋਜਨ ਛਕਿਆ। 1 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਹੇ ਗਈ। ਅਸੀਂ 9.30 ਵਜੇ ਸਵੇਰੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆਣ ਉਤਰੇ। ਤੁਰਤ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਹੋਰੀ ਇਕ ਜਵਾਨ ਜਥੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਪਏ ਤੇ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਹਥੋਂ ਹੱਥੀ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਥਾਓਂ ਥਾਈਂ ਸਭ ਨੂੰ ਪੁਚਾਇਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ: ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਤੁਸਾਂ ਇਹ ਸਾਡਾ ਫ਼ਿਕਰ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ? ਸਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਸੁਖਦੇਵ ਜੀ ਬੋਲੇ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਥਾ ਕੇ. ਕੇ. ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਤੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੈਭਾਲ ਲਓ। ਸ਼ਾਮੀਂ 5 ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਰੋਦ ਆਣ ਪਹੁੰਚਾ: ਚਲੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵੱਲ ਝਾਤ ਪੁਆਈਏ । ਅਸੀਂ ਕੋਈ 6 ਕੁ ਵਜੇ ਚੌਕ ਰਾਜਾ ਗਾਰਡਨ ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜੇ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਨੇਮਾ ਦਾ ਪਿਛਵਾੜਾ ਸੜਕ ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਤਕ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬੁਹਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਜੋ ਮਿਊਂਸਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਵਲੀ ਹੋਈ ਸੀ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਫਗੜ ਰੋਡ ਵਾਲੋ ਪਾਸੇ ਨਾਲ ਟੀਨਾਂ ਦੇ ਵਧੀਆ ਸ਼ੈੱਡ ਬਣਾ ਦਿਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਏਥੇ ਲੈਗਰ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਪਾਠੀ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਥ ਹੱਟੀ ਇੰਚਾਰਜ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਪਾਸੇ 2000 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਾਣ ਲਈ ਇੱਟਾਂ ਲਗਾ ਕੇ ਛੋਟੀਆਂ ਥੜ੍ਹੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਏਥੇ ਅਸਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵੇਖੀ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 103 ਜੀ ਸੋਬੋਧਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਹੌਸਪਾਲ, ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਿੱਲੀ ਮੁਖੀ ਕੌਲ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਮਸ਼ਵਰੇ ਤੇ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੰਗਰ ਵਿਚ ਇਕ ਖੂਹੀ ਪੁੱਟ ਕੇ, ਪੱਕੀ ਕਰਕੇ ਦੁਆਲੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਥਾਂ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਂਗਰੀਆਂ ਲਈ ਚੀਤਾ ਛੱਡਣ, ਜੰਗਲ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲੋਹਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਵਲਟੋਂਹੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ। ਸੰਤ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਮਿਲੇ । ਉਹਨਾਂ ਦਸਿਆ ਕਿ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੀ ਬਾਊਂਡਰੀ ਦੇ ਬਾਹਰ, ਨਜ਼ਫ਼ਗੜ ਰੋਡ ਵਲ ਹੀ 50 ਟੱਟੀਆਂ ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੰ ਗੁਸਲਖਾਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਤੋ ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ, ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਤੱ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੰਬੂਆਂ ਤੰਬੋਟੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਨਗਰ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਡੇਰਿਆਂ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਾਂਘੇ ਤੋਂ ਪਾਰ ਸ. ਰਾਜਾ ਸਿੰਘ-ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਇਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਚੌੜੇ ਪੰਡਾਲ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਦੁਆਲਾ ਸ. ਰਾਜਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਟੀਨ ਚੱਦਰਾਂ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ 60 ਜੁਆਨਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਦੇਣ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲਿਆਣ, ਛਕਾਣ ਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ। ਏਥੇ ਇਕ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵੇਖ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੇ ਭੌਂਚੱਕੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਇਹ ਕੌਣ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਨਾਥ ਜੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ: ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾ ਰੱਖਾ ਜੀ ਬੀਮਾਰ ਪਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਮਿਤ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਏਥੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਮੈਂ ਉਸੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਏਥੇ ਕਰਵਾਣ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਏਥੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਜਾਰੀ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਲੈਗਰ ਵੀ ਏਥੇ ਹੀ ਚਾਲੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 2 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਹੀ ਕਿਸੇ ਮੌਕੇ ਕਲਕੱਤਿਓਂ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 104 ਗਏ ਸਨ । ਸੋ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪੁੱਤਰੀ ਜਸਕਿਰਨ ਨਾਲ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਮੋਹਣ, ਸੁਖਦੇਵ, ਪਿੰਕੀ, ਘੁੱਲਾ ਆਦਿ ਕਲਾਕਾਰ ਕੀਰਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 6.45 ਵਜੇ ਭੋਗ ਪਿਆ। ਪੂਰਬਾ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ 15 ਤੋਂ 25 ਸਾਲ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫਹਿਰਿਸਤਾਂ ਬਣਾ ਕੇ, ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਲੌਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਦੇਣ। ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਵਾਸਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਭੀ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਸੀ: -ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਧ-ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਪਿਰਤ ਪਾਉਣ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਅਮੌੜ ਹੋਣ ਦੀ ਰੁਚੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਲਤ ਸਹੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਾਡੇ ਲਾਡ ਜਾਂ ਬੇਧਿਆਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਗਲਤ ਪਾਸੇ ਧਕੇਲਦੀ ਹੀ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। -ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨਾਂ ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਕਥਕ ਨੂੰ ਸੈਗੀਤ ਨਾਟ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਆਯੋਜਨ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।ਉਥੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਸ. ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦਾ ਆਈ.ਏ.ਐਸ. ਅਫ਼ਸਰ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਉਥੇ ਖਾਣਾਂ ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਦੁੱਖ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਵਾਜਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੰਤੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪਹੁੰਚ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਤੰਤੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਹੈ, ਵਾਜੇ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਛੁੱਟੀ ਹੈ। ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਜੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਸਾਡੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਕੈਸਿਟ ਦਿੱਤੀ। -ਸਾਡੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਅੱਛੇ ਕੀਰਤਨਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਮਾਪੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਤਾਂ ਥਾਈਲੈਂਡ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਆਦਿ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਬੜਾ ਵਧੀਆ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਣਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਰੂਹ ਦੀ ਤਸਕੀਨ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। -ਮੈਨੂੰ ਹੋਲੇ ਤੱਕ ਦੱਸੋ, ਕੌਣ ਕੌਣ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰਾਂ ਭਰਵਾਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਰਵਾਰਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 105 ਵਿਚ ਸੈਗੀਤ ਦਾ ਬੀਜ ਲਗਾਇਆ ਜਾਏ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਕੋਠੀ ਗਏ ਤੋ ਫੇਰ ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ। 3 ਮਾਰਚ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮੈਂ ਕਰੀਬ 2 ਵਜੇ ਅੱਜ ਹੋਲਾ-ਸਥਾਨ ਤੇ ਗਿਆ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ, ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਤਿਆਰੀ-ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈ ਰਹੇ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਵਿਅਸਤ ਹੋਰ ਸਰੀਰ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਪਏ। ਸੈਤ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਜੀ-ਸੈਤ ਹਰਬੋਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੁਹਾਰਾਂ ਵਾਲੇ, ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ- ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਾਹੂਵਾਲ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸੰਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ, ਸ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ, ਸੈਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਹੂਵਾਲ ਤੇ ਉਹਦੇ ਲੜਕੇ, ਸੈਤ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਹਦੇ ਲੜਕੇ, ਸੈਤ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਝਾਂਗੀ, ਸੈਤ ਤਿਰਲੋਕ ਸਿੰਘ- ਸਤ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ, ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੋਸੀਜ਼, ਤੰਬੂ ਤੰਬੋਟੀਆਂ ਤੇ ਪੰਡਾਲ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸੈਗਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਸਮੇ' ਵਿਛਾਈ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨਵਾਂ ਖੱਦਰ ਲਿਆ ਕੇ ਵਿਛਾਣ ਦਾ ਜਿੰਮਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਸ. ਜੈਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ, ਸ. ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਪੁਰਾ ਆਦਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੇ ਜੁਟੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਕਾਣੀ, ਸ. ਪਾਲਾ ਸਿੰਘ ਛੰਨੀਆ, ਸੈਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਢੌਡਾ ਤੇ ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਵੱਡੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ। ਬੀਬੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਜਥਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਵਾਸਤੇ ਬੈਠਣ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਪੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਸੂਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੜੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਕਰਨੀ ਪਈ ਹੈ ਮਿਊਂਸਪਲ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੀ ਜਗਹ ਹੋਲੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਸਤੇ ਲੈਣ ਲਈ। ਦੂਰ ਦਰਾਜ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੋਖੀ ਵੀ ਸੇਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਸ. ਰਾਜਾ ਸਿੰਘ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਹੋਰੀਂ ਪੰਡਾਲ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਤੇ ਹਨ। ਲੌਢੇ ਪਹਿਰ 2 ਤੋਂ 4 ਤੱਕ ਐਫ਼-30 ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਵਿਖੇ ਸੈਤ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੈਸਨ ਹਰੀ ਨਗਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਾਈ ਸ. ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 106 (45) ਨਮਿਤ ਭੌਗ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੈਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਮਨੋਹਰ ਵਿਖਿਆਨ ਨਾਲ ਮ੍ਰਿਤੂ ਦੇ ਮਸਲੇ 'ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਗਈ। ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪਬਲਿਕ ਪਹੁੰਚੀ। ਸ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਿੱਤ, ਸ. ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਹੌਸਪਾਲ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਵਕਤਾ ਸਨ। 4 ਮਾਰਚ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਜਦੋਂ' ਮੈਂ ਹੋਲਾ ਸਥਾਨ ਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪੇਰੀਡੇ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਵੀ ਲਿਆ। ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਕੁਝ ਚੌਂਕਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਬੋਰਡ ਲਗਾ ਕੇ ਹੋਲੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਐਡਵਰਟਾਈਜ਼ਮੈਂਟ ਵੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਟਿੱਕਰ ਬੱਸਾਂ, ਕਾਰਾਂ, ਸਕੂਟਰਾਂ ਤੇ ਲੱਗੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਹੋਲਾ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ” ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾਮ ਹੋਲੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਥਾਨ ਵਿਚ ਲੰਗਰ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਤੀ ਚਾਦਰਾਂ ਲਗਾ ਕੇ, ਲੈਗਰ ਪਕਾਣ ਵਾਲੀ ਜਗਹ ਵੱਖਰੀ ਤੇ ਛਕਾਣ ਵਾਲੀ ਵੱਖਰੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਲੈਗਰ ਭਾਗ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਾਥ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾ ਰੱਖਾ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਭਜਨ ਵਰਨੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਮ, ਸੈਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਪਾਠੀਆਂ ਦਾ ਤਕੜਾ ਗਰੁੱਪ ਸੁੱਖਣਾਂ, ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨਮਿਤ ਹੋਲੇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੱਕ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ। ਟੈਂਟ ਲਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਕ ਟਰੱਕ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋ ਸਫ਼ਾਂ ਦਾ ਮੰਗਵਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਪੰਡਾਲ ਦੀ ਛੱਤ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਕੌਠੀ ਗਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਸੇਠ ਤਿਰਲੌਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਛੋਟੇ ਲੜਕੇ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਸਟੱਡ ਫਾਰਮਿੰਗ ਦੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨਾਲ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਸਮੇਂ ਬੈਬਈ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 107 ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਪ-ਟੂ-ਡੇਟ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਰਕਮ ਇਕੱਠੀ ਕਰਕੇ ਇਕ ਘੋੜੀ 2.50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦੀ ਗਈ ਪਰ ਉਸਦਾ ਬੱਚਾ ਬੈਬਈ ਵਿਚ ਕੇਵਲ 35.000/- ਦਾ ਵਿਕ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਵੀ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਸੈਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਘੋੜੀ ਦਾ ਤਾਂ ਅੱਘ ਹੀ ਮਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਵਿਕਰੀ ਹੈ। ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ 5 ਘੋੜੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਘੋੜੀ 90, 000/- ਦੀ ਖਰੀਦੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਇਕ ਬੱਚੇ ਨੇ 2, 50,000/- ਰੇਸ ਵਿਚ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ। “ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਬੱਚਾ ਡੇਢ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਵੇਚਣ ਦੀ ਸੈਭਾਵਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ” ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ 9 ਲੱਖ ਰੁਪਈਆ ਘੋੜਿਆਂ ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ 14 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਮੁੱਲ ਹੁਣ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਕੋ ਸਾਲ ਦੀ ਟਰਨ ਓਵਰ ਹੈ। ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ : ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ 50 ਏਕੜ ਖ਼ਰੀਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੁੱਗਣੇ ਮੁੱਲ ਤੋਂ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 8000 ਡਾਲਰ ਦੀ। ਇਹ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸੈਭਾਲ ਲਈ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਸੁੰਮਾਂ ਤੇ ਇਹਦੀ ਮਿੱਟੀ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਬਰਫਾਂ ਢਲਣ ਉਪਰੰਤ ਨਵੀਂ ਜਗਹ ਢੂੰਡੀ ਜਾਏਗੀ। ਚਾਵਲਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਲਈ ਇਕ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਊਂਤ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਨਅਤ ਬਾਰੇ ਅੱਜ ਤਕ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੌਈ ਰਸਾਲਾ ਨਹੀਂ ਛਪਦਾ। 70੧੮ ॥੧੭। ਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਵਿਚ ਹੈ। ਹਿੰਦ ਦੇ 350 ਸਟੱਡ ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਹੋਰ ਸੈਬੈਧਤ ਲੋਕ ਉਸਦੇ ਖਰੀਦਾਰ ਹੋਣਗੇ। 5 ਮਾਰਚ 1985, ਮੋਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਰਵਾਰ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਹੋਲਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਅਰਥਾਤ 'ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ” ਵਿਚ ਸੇਵਾ-ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਿਅਣ ਕਰਦੇ ਮਿਲੇ। ਅੱਜ ਲੈਗਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਤਰੀ ਪਾਸੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 108 ਦਾਲਿਆਂ ਦੁੱਧਾਂ ਲਈ ਚੱਕਰ ਚੁੱਲ੍ਹ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ । ਲੌਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਏਸੇ ਪਾਸੇ ਨਵੀਂ ਛਤੰੜ ਵੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਡੇਰੇ ਲੁਆਣ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦਾ ਖੇਮਾ ਗਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੇਜ਼ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਆਦਮੀ ਹੋਰ ਵੀ ਬੈਠ ਉਠ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਟੈਲੀਫੋਨ ਲਗ ਗਿਆ, ਸੈਤ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਹੈਲੋ ! ਹੈਲੋ! ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮਿਉਂਸਪਲ ਕੌਂਸਲਰ ਤੇ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਏਥੇ ਨਜ਼ਰ ਪਏ ਹਨ । ਸ੍ਰੀ ਜੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਮੁਤਜ਼ਿਮਾਂ 'ਚੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਸ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਡੇਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਤਕ 40 ਤੰਬੋਟੀਆਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਸਫ਼ੈਦ ਸ਼ਾਮਿਆਨਾ ਤਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ. ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਜਲੀ ਵਾਲਾ ਵੀ ਅੱਜ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ। 10.30 ਵਜੇ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਮਹਾਪੌਰ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਥੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ “ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ” ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਇਆ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਰੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। 4.15 ਵਜੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਮੇਰੇ ਘਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ -ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਮੈਂ 5.15 ਵਜੇ ਤਕ ਕੋਠੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਕੌਠੀ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਦਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਬੋਦ ਤੇ ਪਹਿਰੇ ਤੇ ਸੇਵਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਅੰਦਰ ਲੰਘਿਆ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਟੈਰੇਸ ਤੇ ਇਕ ਫੋਲਡਿੰਗ ਪਲਾਸਟਿਕ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਆਰਾਮ ਫਰਮਾ ਸਨ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ 'ਚੋਂ ਪਿੰਕੀ ਦਾ ਤਬਲਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲਰੁਬਾ ਤੇ ਨਗਮਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਮਾਤਰਾਂ ਗਿਣਦੇ ਤਾਲ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਨਮਸਕਾਰ ਪਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਵਿਹਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਖ਼ੂਬ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਸ. ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੇਠੂ ਨੰਗਲ ਅਤੇ ਸੈਤ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ ਦੀਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲ ਸੰਬੋਧਤ ਚਿੱਠੀਆਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਸੈਨ ਹੋਏ। ਏਥੇ ਬੈਠਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਭਜਨ ਰੂਪ ਬਣਿਆ ਬੈਠਾ ਜੁਆਨ ਮੇਰੇ ਲਈ ਨਾਵਾਕਫ਼ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਰਵਾਈ। ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਡਾਕਟਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 109 ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ (32) ਹੈ ਚੱਕ ਬਾਣੀਆਂ ਪਿੰਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰੀਗਾ ਨਗਰ ਦਾ। ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਏਨਾ ਸਾਦਾ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਸਰਲ ਕਿ ਕੋਈ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਹ ਐਮ.ਬੀ.ਬੀ ਐਸ. ਡਾਕਟਰ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜੀਅ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਅਣਪਛਾਤਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਰਾ ਭਾਵਨਾ ਵੇਖੋ, ਡਾਕਟਰ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਲੋਹ ਮੂਹਰੇ ਝੋਕੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਨਿਰਮਾਣ ਭਾਵ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਡਾ. ਮੂਸਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨੈਚਰੋਪੈਥੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਵਾਉਣੀ ਸੀ। ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। 5.30 ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਡਰਾਈਵਰ, ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਵੀ ਕੌਲ ਆ ਬੈਠੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਉੱਚਾ ਲੈਮਾ, ਛੀਂਟਕੇ ਬਦਨ ਵਾਲਾ, ਸਲੋਨੇ ਰੰਗਾ ਜਵਾਨ ਵੀ ਆ ਬੈਠਾ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਵਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਜਿਆ ਧਜਿਆ ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ (32) ਵੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਓਪਰਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫੇਰ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਦੱਸਿਆ: ਇਹ ਸਰਸੇ ਤੋਂ ਇਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਏਸੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਕੌਰਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੇ ਸੈਤ ਕੰਧਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਹੈ, ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੜਕਾ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ। ਬਿਲਕੁਲ ਪਿਤਾ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਦੀ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਬੜੀ ਚੜ੍ਹਤ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਉਹਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹਿਰ ਤੋਂ ਭਜਾਇਆ ਸੀ। ਫੁੰਮਣ ਸਿੰਘ ਢੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਕਿਰਪਾਨ ਤੱਕ ਜਾ ਵੱਜੀ। ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਵਕੀਲ ਇੰਨਾ ਚੁੱਪ ਕੀਤਾ ਤੇ ਗਹਿਰ ਰੀਭੀਰ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਇਸ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਣ ਤੇ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਦੂਰ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਚੇਚਿਆਂ ਪਿੰਡੋਂ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਆ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਹੋਲਾ ਵੇਖੇ। ਬਚਨ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮੌਕੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ : ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੁਝ ਘਟੀਆ ਗੱਲਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਖਿੱਧ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾੜੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿਆਣਾ ਮਨੁੱਖ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਭਾਣਹਾ ਲੰਗਾੰ ਛਾਡਿ #ਵਗਟਣ ਚਲ#ਆ#”ਸਾਡਾ ਆਦਰਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 6.15 ਦਾ ਵਕਤ ਸੀ ਕਿ ਡਾ. ਮੂਸਾ (33) ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਆਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ: ਹੁਣ ਇਕ ਹੋਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਟੁਹਣਾ ਛੁਹਣਾ ਹੈ ਤੇ ਸੁੱਚਮ ਭਿੱਟ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 110 ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਣੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਜ਼ਰ ਪਏ ਉਹ ਸੁੱਚੇ ਬਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਨ । ਸੀਸ ਤੇ ਟਸਰੀ ਦਸਤਾਰ । ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ: ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਸੋਧ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਛੁਹਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਤੇ ਵੇਖ ਕੇ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਤਸੱਲੀ ਕਰ ਲਈ। ਡਾ. ਮੂਸਾ ਨੂੰ ਮੁੱਢ ਵਿਚ ਹੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਤੇਰੀ ਛੁਹ ਤੋਂ` ਪਿਛੋਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ। ਜੇ ਲੋੜ ਸਮਝੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਨਬਜ਼ ਵੇਖੋ, ਪੇਟ ਛੂਹੋ। ਪਰ ਜੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਚੋ। ਉਸ ਨਾਲ ਲੈਮਾ ਚਿਰ ਚੱਲਣਾ ਹੈ। ਸੋ ਦੱਸਣਾ ਹੀ ਠੀਕ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਸਾਊ ਤੇ ਸਿਆਣਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਪਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਡਾ. ਮੂਸਾ ਹੱਥ ਦੋਬਾਰਾ ਧੋ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਛੁੰਹਦਾ ਹੈ। ਡਾ. ਮੂਸਾ ਮੁਸਕਰਾਂਦਾ, ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਗਿਲਦਾ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਸੇਠ ਧਰਮ ਸਿੰਘ, ਸੇਠ ਸੁਰਅਐਮ੍ਰਿਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਭਾਈ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਇਆ। ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਕੌਲ ਬਿਠਾਇਆ। ਉਹ ਪਿਛਲੀ ਅੱਠ ਤਾਰੀਖ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ। ਉਂਜ ਉਹ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਦਾ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਭਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਵਿਚ ਰਿਹਾ। 7.00 ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਸੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਾਰੰਗੀ ਨਿਵਾਜ਼ ਤੇ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਪੈ ਗਈ। ਬੈਠਣ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਮੈਂ ਨਾਲ ਸਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ “ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਨ ਦੇ 13 ਘੰਟੇ ਸਾਰੰਗੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰੇ। ਜੇ ਖ਼ਰਚ ਮੈਂ ਹੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਚਾਹਵਾਂਗਾ ਕਿ ਇਹ ਭੈ: ਸਾ: ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਰਹੇ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇ' ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਕਦੋਂ ਕਦੋਂ ਵਜਾਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਚੈਕ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂ। ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਇਕ ਪੱਤਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ਜੀ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੁਰਜੀਤ ਤਾਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਹੈ, ਪਰ ਮੰਡੀ ਵਾਲੇ ਅਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਨਹੀਂ ਕੰਮ ਦੇ। ਘੱਟ ਵੱਧ ਹੀ ਕਿਤੇ ਸ਼ਕਲ ਵਿਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਪੰ: ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਪਦਮ ਸੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਸਾਰੰਗੀ ਵਜਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਮੰਗਿਆ ਸੀ। ਪੰ: ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ਜੀ ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਦੈਪੁਰ ਆਪਣੇ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਮਸਰੂਫ਼ ਹਨ। ਹੋਲੇ ਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤੰਗੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਬਾਰੇ, ਹੋਲੇ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਹੌਸਪਾਲ ਜ਼ਿੰਮੇ ਲੱਗੇਗਾ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 111 ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬੰਬਈ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਘਰ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਮਿਲ ਜਾਇਆ ਕਰੇ। ਏਥੋਂ ਉੱਠਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਧਰਮ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਅਰਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਆ। ਅਰਜ਼ ਇਕਾਂਤ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਅੱਜ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਆ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ । ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਪੂਰਬਾ ਪਤਨੀ, ਬਲਦੇਵ ਪਤਨੀ ਤੇ ਗੁਰਤੇਜ ਪਤਨੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਆ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਸੈਗਤ ਹੋਰ ਵੀ ਜੁੜ ਗਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਨਮਸਕਾਰ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਾਰੇ ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਹੀ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਲ ਮੈਨੇਜਰ ਭਾਰਤ ਹੈਵੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲਜ਼ ਗੁਰੂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਇਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ 11 ਵਜੇ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰੀਹਰਸਲ ਵੇਖਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਪੂਰਬੇ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਣਦਾਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਨਿਪਟਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਲੁਧਿਆਣਾ-ਦਿੱਲੀ ਹਵਾਈ ਟਿਕਟ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਜੇ ਮੇਰੀ ਦੇਣਦਾਰੀ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਲੀ ਆਇਆ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਮੇਰੀ (ਕਵੀ ਜੀ ਦੀ) ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਪੂਰਬੇ ਤੋਂ' ਪੈਸੇ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 3-4 ਵੀਡੀਓ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੋਈ 20-25 ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਖਰਚਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਏਡੀ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਤੋਂ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਹੋ ਜਾਏ ਤਾਂ ਹਰਜ਼ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ । ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਰਾਗੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਸੈਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੂਰਵਕ ਅਤੇ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਕੀਰਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਕੋਲ ਆ ਆ ਕੇ ਬੈਠੀ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਰੋਕਦੇ ਨਹੀਂ। ਚੀਜ਼ ਸੋਹਣੀ ਬਣੇ ਤਾਂ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ, ਰੋਲ ਘਚੋਲੇ ਵਾਲਾ ਕੀਤਰਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਉਂਜ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ। ਚਲੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਕੀ ਬਣਦਾ ਹੈ! ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸੈਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਛੋਟੇ ਅੰਗੂਰ-ਪੈਕੇਟ ਭੇਜੇ ਸਨ। 20 ਪੈਕਟ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬੈਗਲੌਰ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਤਾਦ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਖਾਂ, ਸੀ ਰਾਜਨ ਸਾਜਨ, ਪੰ: ਬਿਰਜੂ ਮਹਾਰਾਜ, ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਆਦਿ ਗੁਣੀ ਜਨਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 112 6 ਮਾਰਚ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 11 ਵਜੇ ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਗਿਆ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਸਰੀਰੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਲਗਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਲੇ ਚਾਰਟਰ, ਫੋਟੋ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਆਦਿ ਵਿਖਾਈਆਂ। ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਿਹਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਣ ਵਿਚ ਨਿਜੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ। ਸਾਰੀਆਂ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਜੁਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰੀਹਰਸਲ ਮੈਂ ਵੇਖਣੀ ਸੀ; ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਵੇਂ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਮੰਚ ਸੈਚਾਲਨ ਵੀ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ 8 ਆਈਟਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸੁਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ 9.3.85 ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਮਾ ਮਿਲਣਾ ਸੀ। ਏਥੋਂ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਵਿਚ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। 100 ਤੌਬੋਟੀਆਂ, 15 ਤੰਬੂ ਲਗ ਕੇ ਡੇਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਜੌਮ ਗਿਆ ਸੀ। ਤੰਬੂਆਂ ਤੌਬੋਟੀਆਂ ਵਿਚ ਵਸੋਂ ਵੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸਤਿ ਸੀ ਅਕਾਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਉਧਰ ਵੇਖਿਆ ਸੈਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭੈ: ਸਾ: ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਤਸ਼ਰੀਫ਼ ਲਿਆਏ ਹੋਏ ਸਨ । ਬੀਬੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਤਕੜੇ ਗਰੁੱਪ ਵੱਲ ਡਿੱਠਾ ਤਾਂ ਦਰਜਨਾਂ ਭੈਣਾਂ ਦਾ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ (ਸਰਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਆਗਮਨ ਹੋ ਚੁਕਾ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਗੁਰਚਰਨ ਕੌਰ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਹੇਠ ਇਹ ਲੈਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਪੰਡਾਲ ਦਾ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਭਾਗ ਉਪਰ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਤੋ ਦੋਹਾਂ ਸਾਈਡਾਂ ਤੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਆਨੇ ਫਬ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੈਤ ਰਾਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: 15 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਮੰਚ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਜੁਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਵਾਲੀ ਸਾਈਡ ਵੱਲ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਆਨਾ ਹਾਲ ਤਿਆਰ ਸੀ ਇਸ ਵਿਚ ਚਿਤਰ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਗਣੀ ਹੈ। 'ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ” ਵਿਚ ਖ਼ੂਬ ਗਹਿਮਾ-ਗਹਿਮ ਹੈ। ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਉਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਗੇਟ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਨਮੇ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਰਸਤਾ ਅੱਗੋਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 113 3 ਵਜੇ ਤੋਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਰੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਸਮੇਤ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹੁਣੇ (3.40 ਵਜੇ) ਵਿਚੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਸਰੀਰ ਵਜੋਂ ਅਤੀ ਨਿਮਾਣੇ ਨਿਤਾਣੇ ਸੈਤ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਬੀਰ (80) ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਗਏ। ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸੈਤ ਕਬੀਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅੱਧਾ ਮਕਾਨ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਗ) ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਸੈਤ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੈਤ ਹਜ਼ੂਰ ਸਿੰਘ ਨਮਿਤ ਭੋਗ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਸੈਤ 27.2.85 ਨੂੰ (78) ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਹੋਂ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਰਾ ਹਾਲ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸ਼ਲੌਕ ਸੁਣੇ। ਕੇਵਲ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰੰਮ ਤੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੰਨ ਕੇ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਇਕ ਭੋਗ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਇਕਬਾਲ ਕੌਰ ਨਮਿਤ ਵੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। 4.10 ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰ ਬੰਨ੍ਹਾਈ। ਕੀਰਤਨ ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਉਪਰੈਤ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖ ਸੇਵਕਾਂ ਸਮੇਤ ਸੈਤ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਰੋੜਸ (80) ਨੂੰ, ਸੈਤ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਖਾਰੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ ਬਾਜੂ ਉਤੇ ਡਿਗ ਪਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਗਲਮੇਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਿਰਧ ਸਿੱਖ ਨੇ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੈਮਾ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜ਼ਰਾ ਝੁਕ ਕੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਜੇਬ 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੁਝ ਰੁਪਏ ਵੀ ਮੱਥਾ ਟੇਕੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸੈਤ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਨਿਵਾਜਿਆ, ਜਾ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਫੇਰ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਦੇ ਐਫ-30 ਵਿਚ ਸੈਤ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਡੱਡੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੋਤਰਿਆਂ ਦਾ ਘਰ ਜਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤਾ। 2 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ. ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ (45) ਦਾ ਭੋਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਸ. ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 'ਜੈ ਸਨ” ਵਾਲਿਆਂ ਬੇਨਤੀ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਘਰ “ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ। ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਸੁਪਤਨੀ ਦੇ ਘਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਨਿਕਲ ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਤੇ ਪੈ ਕੇ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਪਹੁੰਚੇ। 5.45 ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਕੋਠੀ ਵਿਖੇ ਆਏ। ਏਥੇ ਹੇਠਲੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਮਿਸ਼ਰਾ ਬੈਧੂਆਂ, ਰਾਜਨ-ਸਾਜਨ ਹੁਰਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ 10 ਕੁ ਮਿੰਟ ਲਈ ਇਕਾਂਤ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਜ ਬਨਾਰਸ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 114 6 ਕੁ ਵਜੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ-ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਆ ਗਏ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਰੱਖ ਦੁਆਰ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਪਿੰਕੀ, ਮਹਿਲ ਹੁਰਾਂ ਦੀ ਪੈ੍‌ਕਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋ ਹੌਸਪਾਲ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆ ਗਏ ਤੇ ਹਾਸ-ਪਰਿਹਾਸ ਹੋਣ ਉਪਰੈਤ ਇਹ ਤਾਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ, ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਤੇ ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ 8.30 ਵਜੇ ਰਾਤ ਤਕ, ਗਤਾਂ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਐਸਾ ਅਦਭੁੱਤ ਜੋੜ ਬਣਿਆ ਕਿ ਆਨੰਦ ਭਰਪੂਰ ਹੋਂ ਗਏ । ਪਿੰਕੀ ਅਤੇ ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਜੀ ਨੇ ਦੁੰਹ ਤਬਲਿਆਂ ਦੇ ਭਾ ਦੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਪਿੰਕੀ ਨੂੰ ਤਬਲੇ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦਿੱਤੀ। ਖ਼ੂਬ ਭਿੜੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਏਸੇ ਮਹੀਨੇ 22 ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਕਮਾਨੀ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਿਤ ਸਮੇਂ ਪਿੰਕੀ ਤਬਲਾ ਵਜਾਏ। 7 ਮਾਰਚ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਲੇ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਤਿਆਰੀਆਂ ਹਨ। ਰਾਜਾ ਗਾਰਡਨ, ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿਆ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਘੇਰ ਕੇ ਤੇ ਝਾੜ-ਝੌਖਾੜ ਹੂੰਝ-ਬੁਹਾਰ ਕੇ, ਡੀ.ਡੀ.ਟੀ. ਦਾ ਅਤੇ ਕਲੀ ਦਾ ਧੂੜਾ ਸੁੱਟ ਕੇ, ਸੋਹਣੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਨਾਲ ਲੈਗਰ ਲਈ ਵਰਾਂਡੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ, ਖੂਹੀ ਤੇ ਮਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਲਈ ਬੈਠਣ ਵਾਸਤੇ ਸਥਾਨ ਸੁਨਿਸਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਤੰਬੂ, ਕਨਾਤਾਂ, ਸਾਏਬਾਨ, ਪੰਡਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਹੈ ਸੈਗਤ ਨੂੰ । ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਸੁਸੱਜਿਤ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। 'ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ” ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਲੰਘਦਿਆਂ ਹੀ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਸਕੂਟਰਾਂ, ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲਾਂ ਤੇ ਸਾਈਕਲਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਕਾਰਾਂ ਗੇਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੀ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਵੇਂ ਥਾਂ ਤੇ ਪਾਰਕ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਅੰਦਰ ਪਰਵੇਸ਼ ਹੋਇਆਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵੱਡਾ ਪੰਡਾਲ ਚਿਤਰ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਪ੍ਬੈਧਕ, ਦਫ਼ਤਰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ, ਪਬਲਿਸਿਟੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 115 ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਫ਼ਤ ਦਵਾਦਾਰੂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਲੈਗਰ ਨੂੰ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਰਾਹੋਂ ਦੂਰ, ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ; ਕਿਤਾਬਾਂ, ਕਪੜਿਆਂ, ਤਸਵੀਰਾਂ, ਸਾਬਣ, ਚਾਹਟੇ ਅਤੇ ਹਲਵਾਈ ਦੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਾਹੋਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ 115 ਤੰਬੂ, ਤੰਬੋਟੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਧਾ ਰਾਹ ਜਿੱਥੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਏਥੇ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੋਧ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਜੋੜੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਕੇ ਵਿਛੇ ਹੋਏ ਸਾਫ਼ ਟਾਟਾਂ ਤੇ ਚਲਦੇ ਸੁੰਦਰ, ਆਕਰਸ਼ਕ ਆਇਤਾਕਾਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋ ਜਿਸਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਉੱਪਰ ਉੱਠੀ ਹੋਈ ਕੱਪੜਾ ਛੱਤ ਮੁਨਾਸਬ ਹਵਾ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਝਾਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸੁੰਦਰ ਰੈਗਦਾਰ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜਾਂ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਬੈਨਰ ਗੁਰੂ ਵਾਕ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਐਨ ਸਾਹਵੇਂ ਵਿਚਾਲਿਓ' ਖ਼ਮਦਾਰ ਮੰਚ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਆਸਣ ਵਾਸਤੇ ਉੱਪਰ ਉਠਿਆ ਸਦਾ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਚੰਦੋਆ ਛਤਰ ਹੈ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਪੜੇ ਨਾਲ ਛਤਰੀ ਨੁਮਾ। ਜਿਸ ਦੀ ਚੋਟੀ ਵਿਚ ਬੇਅਰਿੰਗ ਫਿੱਟ ਹੈ, ਤੇ ਛੋਟੀ ਛੋਟੀ ਲੜੀਦਾਰ ਝਾਲਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਾਰ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਬਲਬ ਜਗਮਗਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਕੋ ਖਮਦਾਰ ਸਤੰਭ ਤੇ ਖਲੌਤਾ ਇਹ ਛਤਰ ਆਸਣ ਦੁਆਲੇ ਇਕ ਖ਼ੁਦਾਈ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਲਕੜੀ ਦਾ ਨਿਖੇੜੂ ਚੌਕੋਨ ਘੇਰਾ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ, ਵਿਛੇ ਹੋਏ ਲਾਲ ਕਪੜੇ ਤੇ ਸੱਜਿਓਂ ਬੀਬੀਆਂ ਅਤੇ ਖੱਬਿਓਂ ਪੁਰਸ਼ ਆਉਣਗੇ। ਸੁਸੱਜਿਤ ਮੰਚ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ, ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਇਕ ਫੁੱਟ ਡੂੰਘਾਈ ਤਕ ਨੀਵੇਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚੋਂ ਲੈਘ ਕੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਮਸਕਾਰ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਮੰਚ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਰਦੇ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ 'ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਦਿੱਲੀ, 1985. ਹੇਠਾਂ ੨੦੪੧", ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਬੈਨਰ ਹੈ। ਮੰਚ ਦੇ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ “ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ” ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਗਲੀਚੇ ਵਿਛੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਗਰੁੱਪਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਕੰਮ ਸੈਭਾਲਦੇ ਫਿਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਡਿਊਟੀਆਂ ਸਮਝਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਡਿਪਟੀ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਭਾਰਤ ਹੈਵੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲਜ਼ ਲਿਮਟਿਡ ਆਪ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ, ਧਿ੍‌ਸੀਪਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੈ ੨ `ਚ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 116 ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲਿਸਟ ਦੋਵੇਂ ਇੰਜਨੀਅਰ ਲੜਕੇ ਪਰਮ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਤੇਜਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਨੇਕਾਂ ਬੈਨਰ ਲਿਖ ਕੇ ਲਿਆਏ ਹੋਏ ਤਜਵੀਜ਼ ਨਾਲ ਸਜਾ-ਫਬਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਛੋਟੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ, ਜੋ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚਿਤਰ ਪ੍ਰ ਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ, ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਰਚੀਟੈਕਟ ਦੀ ਮੁਖ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਧੀਨ ਸਤ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ-ਮਾਸਟਰ ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ ਤੇਪਲਾ ਆਦਿ ਦੇ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਸਜਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਵੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਤੰਬੂ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਲ ਪਾਣੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸੁੰਦਰ ਸਫੈਦ ਵਿਛਾਈ ਵਾਲਾ ਇਹ ਥਾਂ ਵੀ ਅਤਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ। ਪਿੱਛਵਾੜਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਕੁਝ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਖੇਮੇ ਹਨ। ਆਓ, ਵਾਪਸੀ ਤੇ ਸੈਤ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਆਰੇ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸੈਤ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ, ਸ. ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਪਾਂਡਵ ਨਗਰ ਅਤੇ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲਈਏ। ਇਹਨਾਂ ਸੱਜਣਾਂ ਨੇ 20,000 ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਈਕਲਾਂ, ਸਕੂਟਰਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਪਣੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਲੈ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਹੋਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਵਾਨ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਹੋਣਗੇ। ਅੱਜ ਡੇਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੈਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਹਰੀ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਰਸਾ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨਾਲ ਸੰਬਧਿਤ ਸ. ਜੋਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਿੰਘ ਡਿਊਟੀਆਂ ਤੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਮਾਲੂਮ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 80 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਮਰੇ ਵੀ ਮੰਗ ਰੱਖੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਨਾਸਬ ਥਾਂ ਮਿਲ ਸਕੇ ਤੇ ਜੋ ਦੀਵਾਨ-ਪ੍ਰਮੀ ਪਰਵਾਰ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਤੌਬੂ-ਤੰਬੋਟੀਆਂ ਮਿਲ ਸਕਣ। ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਢੌਂਡਾ ਅਤੇ ਸ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ, ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਪਬਲੀਸਿਟੀ ਕਮੇਟੀ ਵਾਲਿਆਂ ਸਟਿੱਕਰ ਬਣਵਾ ਕੇ, ਵੱਡੇ ਤੇ` ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੰਕਾਂ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲਾ ਮੇਲਾ ਦੇ ਬੋਰਡ ਲਗਵਾ ਕੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਰਚਿਆਂ ਵਿਚ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦੇ ਕੇ ਅਤੇ ਪ੍ੰਗਰਾਮ, ਨਿਮੰਤ੍ਣ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 117 ਪੱਤਰ ਆਦਿ ਛਪਵਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਨਾਲ ਨਿਬਾਹਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੈਂਬਰ ਮੈਨੂੰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਮਿਲ ਪਏ: ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੋਖੀ, ਸੇਠ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ, ਸ. ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕਰੋਲ ਬਾਗ, ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ, ਸ. ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਵਰਕਸ, ਸ. ਰਾਮ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਸੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਬਾਗ, ਸ. ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਵਿਚ ਅੱਜ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰੌਣਕ ਹੈ, ਜਥਿਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿੱਧਰ ਵੇਖੋ ਚਹਿਲ ਪਹਿਲ ਹੈ, ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਲੂਵਾਲ ਪਰਵਾਰ, ਸੈਤ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਸੈਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਵਾਰ, ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਤਿਆਰੀ ਹਿਤ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਹੱਟੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਥ ਜੀ ਨੇ ਸੈਭਾਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਗੱਲ ਕੀ, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਆਖ਼ਰੀ ਛੋਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਆਰੰਭ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਲੇ ਵਾਸਤੇ ਦਿੱਲੀ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਅੰਤਮ ਪਰਵਾਨਗੀ ਲਈ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭੀ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਬੋਧ ਤੱਕ ਗਏ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਕ ਵਾਰ ਸਾਰੇ ਨਗਰ ਵੱਲ ਫੇਰਾ ਮਾਰ ਕੇ ਹੋਲੇ ਦਾ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਂਗੇ। 8 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਹੋਲਾ ਆਰੈਭ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਵਾਲਿਆਂ ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਨ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉੱਜ ਇਹ ਦਿਹਾੜਾ ਮਹੱਲੇ ਦੇ ਰਚਨਹਾਰ ਸੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੇ ਦੇ ਤਮਾਮ ਦੀਵਾਨ ਅੱਜ ਉਪਰੋਕਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨਗੇ । ਰਾਜਾ ਗਾਰਡਨ, ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਦੇ ਚੌਂਕ ਦੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਵਿਚੋਂ ਅੰਮਿ੍‌ਤ ਵੇਲੇ 4.15 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨਾਲ ਪਤਿਤ-ਪਾਵਨੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਾਇਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਲਾਸਤਾ ਵਿਚ ਰਾਤ ਭਰ ਗੁਆਚੀ ਰਹੀ ਦਿੱਲੀ, ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਦੇ ਧੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਥੱਕੀ-ਟੁੱਟੀ ਤੇ ਘੂਕ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸਪੀਕਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 118 ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਅਗਰ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਵਾਰ ਦਾ ਆਜੋਯਨ ਜੇ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਦਿਨੇ 7? ਵਜੇ ਆਰੰਭ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਨਾਮਧਾਰੀ “ਭਾੜਹਾ ਆਤ ਵੰਲੰ ਬੱਲਆ ਤਾ ਟੇ ਸਣ ਕਾਰ” ਪੰਨਾ 22580 ਵਾਂਗ ਭਿੱਜੀ ਹੋਈ ਰਾਤ ਵਿਚ ਹੀ ਤਾਰੇ ਚਮਕਦਿਆਂ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਰਸਭਿੰਨਾ ਕੀਰਤਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹਾਂ ਤਿਉ ਤਿਉ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਖ਼ਰਚੇ ਨੂੰ ਫਲ ਲਗ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਰਾਤ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਥਾਂ-ਸਿਰ ਜੋੜੇ ਰੱਖ, ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ, ਉਸ ਕਤਾਰ ਪਿੱਛੇ ਲਗ ਤੁਰਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਚਰਨ ਸਪਰਸ਼ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੁਹਾਂ ਬਾਹੀਆਂ ਤੋਂ ਸੈਗਤ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਅਤੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰ ਕਰ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਤੋਂ ਤੁਰਦੀ ਨਿਸਚਿਤ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ 3000 ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਖਿੜੇ ਹੋਏ ਕਮਲ ਨੂੰ ਮਾਤ ਪਾਂਦੇ ਅਤਿਅੰਤ ਸ਼ੋਭਾਯੁਕਤ ਆਪਣੇ ਆਸਣ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਉਪਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਛਤਰ ਨਿੱਕੇ ਬਲਬਾਂ ਨਾਲ ਜਗਮਗਾਂਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਏਥੇ ਪੰਡਾਲ ਦੀ ਛੱਤ ਭਾਰੀ, ਰੈਗਦਾਰ ਡੱਥਿਆਂ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਨੂਸਾਂ ਨਾਲ ਫਬ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਿਕਟ ਹਜ਼ੂਰ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ। ਹੋਲੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਬਧਕ ਹੈਸਪਾਲ ਕਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠਦਾ ਕਦੇ ਉੱਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤੇ ਹੋਰ ਸਾਧੂ ਜਨ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮੰਚ ਉਤੇ ਨਾ ਜਾ ਬੈਠੇ। ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੀ ਇਹੋ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੰਚ 4 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਲਿਓਂ ਖਮਦਾਰ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਸਾਹਵੇਂ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੰਡਾਲ ਆਦਮ ਸਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਭਰਿਆ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਦਿਨ ਤੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਰਾ ਵਿਰਲ ਹੈ। ਮੰਚ ਤੋਂ ਤੱਕਿਆ, ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸੈਗੀਤਕਾਰ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਲਾ ਭਰਪੂਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਕੇਵਲ ਰਾਗੀਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 119 ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਅਕਤੀ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਲੈ ਆਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ: ਉਸਤਾਦ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ -ਸਿਤਾਰ ਸ਼ੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ -ਸਰੋਦ ਸੈਤ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲਾ -ਦਿਲਰੁਬਾ ਸੈਤ ਖ਼ਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ -ਤਬਲਾ ਸ਼ੀ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ -ਦਿਲਰੁਬਾ ਸ਼ੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ -ਦਿਲਰੁਬਾ ਸ਼ੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ -ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਸ਼ੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਕੀ __ -ਤਬਲਾ ਸ਼ੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ __-ਸਾਰੰਗੀ ਸੈਤ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਭੇ: ਸਾ: -ਤਬਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ੀ ਚੰਦਰਹਾਂਸ ਜੀ ਗਾਉਣ ਨਾਲ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਸਰੀਰ ਹੋਰ ਵੀ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਕੀਰਤਨਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿਲਰੁਬਾ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤਬਲਾ ਜਾਂ ਮਿਿਦੈਗ ਦੀ ਵਰਤੋ' ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੀਰਤਨ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਪਰਮਾਣ, ਤਾਨਾਂ, ਅਤੇ ਸਰਗਮਾਂ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਰੀਲੇ ਕੰਠ, ਸਾਧੇ ਹੋਏ ਗਲੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਣ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਆਨੰਦਮਈ ਹੋ ਉੱਠਦੇ ਹਨ। ਲਗਭਗ ਇਹੋ ਕ੍ਰਮ ਰਹੇਗਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੈਤ ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਸਕੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਾਲਾਹ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ - ਅੱਜ ਕੀ ਹੋਣਾ ਤੇ ਕਦੋਂ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੱਸਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਮੈਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਸਮੇਂ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲਾਡਲੇ ਸਿੱਖ ਕਲਾਕਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਰੋਦ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਾਡੀ ਅਤੇ ਲਵਲੀ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰਾਂ ਸਜਾਈਆਂ ਹਨ । ਗੁਰਦੇਵ ਪਤਨੀ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਇਹੋ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੀ ਕਰ ਕਮਲਾਂ ਨਾਲ ਆਪ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ । 7 ਵਜੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ, ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਹੋਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ; ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਲੇ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਤੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 120 ਪ੍ਰਬੋਧ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਉਤੇ ਬਲ ਦਿੱਤਾ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮੇਲੇ, ਪਾਠ ਅਤੇ ਵਰਨੀਆਂ ਆਦਿ, ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨਮਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਫਿਰਿਆ ਨਾ ਕਰੋਂ, ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣੇ ਤੇ ਭਜਨ ਕਰੋਂ। ਇਕ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ, 1-6 ਬੀ, ਪੂਸਾ ਰੋਡ, ਕੋਈ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤੇ ਜਾਇਆ ਕਰਨ। ਜਿਸ ਸਜਣ ਨੇ ਕੋਈ ਵਿਹਾਰਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਹੋਲੇ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਵੇ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਉੱਠ ਕੇ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਲੈਗਰ ਵੱਲ ਗਈ। ਪੰਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪਾਲਾਂ, ਵਿਛੇ ਹੋਏ ਖੱਦਰ ਉਤੇ ਚੌਂਕੜੇ । ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ-ਦਾਲਾ-ਖੀਰ ਆਦਿ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਦੀ ਤ੍ਰਿਪਤੀ। ਲੈਗਰ ਪ੍ਰਬੈਧਕਾਂ ਸੈਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਲੂਵਾਲ ਤੇ ਸੈਤ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੀ ਲੈਗਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰਤੀ ਕੀਤੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਾਲੋਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਕਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਾਹੂਵਾਲ ਤੇ ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਹੋਰ ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਨਾਲ ਚੁਪੜਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਵੇਰੇ 7 ਤੋਂ 10 ਵਜੇ ਤਕ ਨਾਮਧਾਰੀ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਜਸੈਂਟ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਖੁਦ ਇਸ ਅਵਸਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਪਰ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਸੈਭਾਲ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ 10 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸੈਤ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਸਨਖਤਰਾ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਦੀਵਾਨ ਲੁਆਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਅੱਜ ਦਿਨੇ ਦੀਵਾਨ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ, 12 ਤੋਂ 2 ਵਜੇ ਤੱਕ ਹੱਲੇ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਜਥੇਦਾਰ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰਾ ਵਾਲਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਦੋਹਾਂ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਥਨ ਨੂੰ ਸਰੋਤੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮਿਲ ਗਏ। 3.10 ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਡਾ. ਅਮਰ ਭਾਰਤੀ, ਮੇਰਾ ਪੋਤਰਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੈਂ ਲੌਢੇ ਪਹਿਰ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸੁਣਨ ਹਿਤ ਪਹੁੰਚੇ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਸੌਂਹੇਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ, ਘੁਮਾਵਦਾਰ ਛਤਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 121 ਹੇਠ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਗੈਗਾ ਜਮਨਾ ਨਦੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਜਾ ਸਮਾਣ ਵਾਂਗ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਭੇਟਾ ਲੈ ਲੈ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਮੰਚ ਨਵੇਂ` ਸਿਰਿਓਂ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਹੋਲਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸੇਵਕ ਅਤੇ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ, ਕੁਝ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕ, ਸਾਧੂ ਸੈਤ ਅਤੇ ਧਨੀ ਮਾਨੀ ਵਿਅਕਤੀ ਮੰਚ ਉਪਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਰੰਗ-ਬਿਰੈਗੇ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਇਕਸਾਰ ਬੈਨਰ ਦਿਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਮੂਨੇ ਵਜੋਂ ਕੁਝ: ਮੰ ਗੱਤਗਿਰ £ਜਹ /ਏਨਸ਼ ਨਾਤਾ /#ਨਿ ਜਠੰਨਾਲ ਜਗਦੀ ਲਇਆ (ਪੰਨਾਂ 5865) #ਤਾ ਕੰ ਭਰਨ ਭਾਲ ਸੰਸੇ ਭਾਰ /ਨਨ ਕੀ£ਇ ਨ ਓਤਗਨੇ ਪਗਠ// (ਪੰਨਾਂ 254) #ਗਲ /ਨ੍ਰਿਰਟ ਕਾ ਰਾਜਾ ਟੁਥੀਆ ਹਨ ਕਾ ਨ ਜਪਤ ਗ£ ਸ਼ (ਪੰਨਾਂ 264? ਝੰਰ /ਗਿਆਰਵਾ ਹਮ ਚਲ ਆਵ/ਹ# /ਤਸ਼ ਤੇ ਕਾਇਕਾ ਹਮ ਲਥ ਆਵਨ ,ਤਿਪਰਲ਼ /ਜਿਨੈ ਜ਼ਾਨੋਆ ,ੰਤਗਿਰ /ਤਸ਼ਕਾ ਨਾਈਂ# (ਪੰਨਾਂ 286) ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਤਦਾਦ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ, ਕੰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਟੇਪ ਬਚਨ ਸੁਣਦੀ, ਮਾਲਾ ਫੇਰਦੀ, ਰਸਨਾ ਹਿਲਾ ਕੇ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਏਥੇ ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤੁਕ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ: #ਤਾਨ ਗਰ ਆਰਾਧਣਾ; ਹਵਾ ਜਾਮ ਭਰ ਨਾਇ ਨੰਤਾੰ ਆੰਤਗੁਰ ਪੰਖਣਾ ਸਰਵਣ? ਸ਼ਨਣਾ ਗੁਰ ਨਾਇ” (527) ਇਹੋ ਹੀ ਦਰਗਹ ਵਿਚ ਥਾਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹੋ ਹੀ ਦਰਗਾਹ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 122 ਕਹ ਕਥਨ /ਏਹ ਕਹ ਕਹਿ ਸਾਹ ਸੰਗਤ ਝੰਕੰਠੰ #ਆਗਹਿ# (3247 ਅਜਿਹੇ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਬੈਠਿਆਂ ਚਿਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਮਨ ਦਾ ਭਟਕਾਉ ਮੁੱਕਦਾ ਹੈ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹਾ-ਹਾ, ਹੂ-ਹੂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਰੋਗ ਤਣਾਉ, ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਸਾਧ-ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਛੁਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 4 ਵਜੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਸਾਜਿੰਦੇ ਕੀਰਤਨਕਾਰ ਸਾਜ਼ ਸੁਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੁਵਰਤੋ' ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਨੇ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਬੱਚੇ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ, ਸਾਸ਼ਤਰੀ ਸੈਗੀਤ ਜਿਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੋਵੇ। ਅੱਜ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਠਨ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖ਼ਰਚ ਦੇ ਕੇ ਉੱਚ ਕੌਟੀ ਦੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਸ-ਭਿੰਨਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਿਆ ਜਾਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਸੱਚੇ-ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਸੈਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੀ ਸਮਝ-ਬੂਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ । ਅਤੇ ਫੇਰ ਬਸੈਤ ਰਾਗ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਤਾਲ ਧਮਾਰ ਵਿਚ, ਸਾਈਂ ਸੈ ਧਨ ਪ0ਏਓ ਗੰਨੇ ਨ” ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਸਰੋਦ, ਸਿਤਾਰ, ਦਿਲਰੁਬਾ, ਤਾਰ-ਸ਼ਹਿਨਾਈ, ਤਬਲਾ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਕੁਹਕ ਉਠੇ । ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿਦ-ਮਿੱਠਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਈ, ਇਕ ਸੁਖ ਹਿਰਦਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਅਜੇਹੇ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਪ-ਤੋਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸੈਗੀਤ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ। ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਗੰਵਿਆ ਗਿਆ: ਤਟ ਸ਼ਥਏ ਨਮਲ ਉਦ#' ਕਾਠੰਹਾ ੭ਨਗਏ ਲੀਹ ਗੰਠ ਕੰਤੰ” ਪੰਨਾ 2#੭/ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦਿਆਂ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕੰਤ ਕੋਲ ਹੈ ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ 5000 ਦੀ ਹੈ। ਬਬਈ, ਔਰੈਗਾਬਾਦ, ਲਖਨਊ, ਪਟਨਾ, ਡਾਲਟਨ ਗੀਜ, ਬਨਾਰਸ, ਗਵਾਲੀਅਰ, ਮੰਡੀ, ਜੰਮੂ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਹੀ ਭਰਪੂਰ ਮੇਲੇ ਦਾ ਹੈ। ਪੰਡਾਲ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਤੱਕ ਹੋਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 123 ਵਿਸਤਾਰ ਮਿਲੇਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਗੱਲ ਬਣੇਗੀ। ਫ਼ੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਪਰ ਸੰਤ ਗੁਰਮੁਖ ਮੌਰੋਂ ਡੁਬਈ ਵਾਲੇ ਵੀ, ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਸਮੁਚਾ ਮੇਲਾ ਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਮੈਂ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਮਹਿਕਮਾ ਵੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲੇ ਦੀ ਕੁਝ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਬੰਦੇ ਵੀ, ਬੈਟਰੀਆਂ, ਫਲੈਸ਼ਾਂ, ਵੀਡੀਓ ਕੈਮਰੇ ਚੱਕੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ। ਕੀਰਤਨ 4.30 ਤਕ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸਕੱਤਰ ਉੱਚੇ ਲੰਮੇ ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਈਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਢੁਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਦੀ ਪਰਵਾਨਗੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗੁਣਾਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸੁਅਵਸਰ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਾਂਪੌਰ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ 'ਸਿੰਘ ਸਾਥੀ, ਚੌਧਰੀ ਭਰਤ ਸਿੰਘ ਐਮ. ਪੀ. ਆਊਟਰ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਚਿੰਤਕ ਤੇ ਸੁਵਕਤਾ ਡਾ: ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਵੀ ਪਧਾਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲ ਵਜੋਂ ਮੰਚ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਐਮ. ਪੀ. ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ, ਜੋ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਵੀ ਮੁਖ ਬੁਲਾਰਾ ਹੈ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਸੈਖੇਪ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੋਲੀ ਕਿੱਥੋਂ ਚੱਲੀ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਵਿਚ ਬਦਲਿਆ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਨੂੰ ਸਾਤਵਿਕਤਾ ਬਖਸ਼ੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸੁਭਾਗ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਬਖਸ਼ਿਆ ਹੈ। ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮੁਕੰਮਲ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਖ਼ਿਮਾ ਕਰੇ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ. ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉਦਮ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਸੋਵੀਨਾਰ (ਹੋਲਿਆਂ ਸੈਬੈਧਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਾਕਫ਼ੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਪੁਸਤਕਾ) ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੀਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਸਫੈਦ ਅਤੇ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੇ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ: 1. ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ 2. ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਹਾਂਪੰਰ , ਦਿੱਲੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 124 3. ਚੌਧਰੀ ਭਰਤ ਸਿੰਘ ਐਮ. ਪੀ. ਆਊਟਰ ਦਿੱਲੀ 4. ਲਾਲਾ ਗਣੇਸ਼ ਦਾਸ ਵਾਟਰ ਸਪਲਾਈ ਡੀਪਾਰਟਮੈਂਟ, ਦਿੱਲੀ 5. ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ, ਅੰਰੈਗਾਬਾਦ 6. ਮਾਸਟਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ 7. ਰਿਆਨੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ ਗੁ: ਪ੍ਰਬੈਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ 8. ਪੰਡਿਤ ਸੋਨਾ ਰਾਮ ਜੀ ਰੋਹਤਕ 9. ਜੀ. ਐਸ. ਰਣਧੀਰ ਪੱਤਰ-ਪ੍ਰੇਰਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਾਂਪੌਰ ਸ. ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਸੁਆਗਤ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾਂਦਿਆਂ ਤੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਮੰਚ ਤੋਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੋਲੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ, ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸੈਬੈਧਤ ਜਲ ਬਿਜਲੀ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਸਾਥੀ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਕਰੀਰ ਲਈ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਥੀ ਮਹਾਂਪੌਰ ਦਿੱਲੀ : (ਸੈਖੇਪ) ਪਰਮ ਪੂਜਨਾੀਯ, ਪਰਮ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਸਨੀਕ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਏਥੇ ਹੋਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਲੈਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਚਰਿਤਰ ਅਤੇ ਢਾਂਚਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾਈਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੌਕ ਸਾਨੂੰ ਘੋਖ ਘੋਖ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਗੁਣ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਤੁਸੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਦੁਰਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਹੋਏ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਚਰਣ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਵੀ ਇਕ ਓਸੇ ਚਰਿਤਰ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। 1847 ਈ. ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਭਰਾਓ' ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਿਖ ਆਪਣੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਹਾਰ ਗਏ। ਜੰਗ ਤਾਂ ਹਾਰ ਹੀ ਗਏ ਪਰ ਹੌਂਸਲਾ ਵੀ ਹਾਰ ਗਏ। ਉਦੋਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਚਾਰ, ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਸੋਥਾ ਦੇ ਕੇ ਮੁੜ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਕੀਤਾ; ਫਿਰ ਸਿੱਖੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਜਾਤੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 125 ਤਾਰੀਖ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਠੀਕ ਸੇਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਠੀਕ ਲਾਈਨ ਦਿੱਤੀ ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਦੀ । ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤ੍ਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸੰਦੇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਉਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਫੈਲ ਕੇ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਏਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੈ। ਪੀਸ ਮਾਰਚ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮੈਂ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਾ ਨਾ ਸਕਿਆ, ਮੈਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਤੁਸਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ, ਹੌਂਸਲਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਬਖਸ਼ਿਆ, ਉਹ ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁਲਾ ਸਕਦਾ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮੇਅਰ ਦੇ ਪੰਘਰਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਭਰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੁਆਗਤ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਬੋਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਚੌਧਰੀ ਭਰਤ ਸਿੰਘ ਐਮ. ਪੀ. ਆਊਟਰ ਦਿੱਲੀ : (ਸੈਖੇਪ) ਮੈਂ ਕ੍ਰਿਤੱਗ ਹਾਂ ਹੋਲਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਇਕ ਲਾਭ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਗਿਆਨ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹੋ, ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਜੀਵ ਰੱਖੀ ਆ ਰਹੇ ਹੋ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਅਤੇ ਆਪ ਦੇ ਗਾਇਕਾਂ ਵਲੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਸੈਗੀਤ ਸੁਣ ਕੇ ਬਹੁਤ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਹੈ। ਆਪ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੀ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਸਾਡੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੋ ਤਿੰਨ ਬਹੂਆਂ ਦੇ ਸੜ ਕੇ ਮਰਨ ਦੀ ਖਬਰ ਛਪਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਹੇਜ ਦੇ ਦੈਂਤ ਨੇ ਗੁਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਨ। ਪਰ ਏਥੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਬਿਨਾ ਕੁਝ ਲੈਣ ਦੇਣ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਹੋ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 126 ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਰੀ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਉਪਕਾਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਆਭਾਰੀ ਹਾਂ। ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਨੇ ਹੋਲੀਆਂ ਦੇ ਰੈਗ ਰਾਗ ਨੂੰ ਚਿੱਕੜ ਤੇ ਗੋਦ ਉਛਾਲਣ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ; ਪਰ ਆਪ ਦਾ ਸਮਾਜ ਤਾਂ ਦੈਵੀ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਭਜਨ ਗਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਤਾਂ ਸੱਚਮੁਚ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਤੁਸਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਰ ਨਾਰਾਂ ਦੇ ਬੈਠਿਆਂ ਵੀ ਏਥੇ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬਾ ਨਹੀਂ। ਆਪ ਸਭ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੂਰੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਿਆ, ਧੰਨਵਾਦ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ, ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਗਣੇਸ਼ ਦਾਸ ਤੇ ਸ. ਮੁਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਥੀ ਦਾ ਧੈਨਵਾਦ। ਮੰਚ ਉੱਚੇ ਚੌਧਰੀ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਜੈਕਾਰਾ ਗਜਾਇਆ ਅਤੇ “ਸਤਿ ਸੀ ਅਕਾਲ” ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਈਕ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਫਿਰ ਹੈਸਪਾਲ ਜੀ ਨੇ ਲਾਲਾ ਗਣੇਸ਼ ਦਾਸ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਲਾਲਾ ਜੀ ਮੰਚ ਉਪਰ ਮਾਈਕ ਸਨਮੁਖ ਖਲੋ ਕੇ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਕੇ ਬੋਲੇ: ਮੇਰੀ ਖ਼ੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਅੱਜ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਾਦਗੀ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸੈਜਮ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਇਤਿਹਾਸ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਹੋਲਾ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਆਨੰਦ ਆਇਆ ਹੈ, ਮੈਂ' ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਤੋਂ ਆਏ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ, ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕ, ਚਿੰਤਕ, ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰ ਹਨ, ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਾਇਓ-ਵ੍ਰਧ ਸੂਬਾ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ (90) ਜੀ ਨੇ ਗਲੇ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਇਹ ਭਾਵ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੇ (ਹਿੰਦੀ); ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਉਚੇਚਿਆਂ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਆਇਆਂ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਨੌੜੇ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਵਿਚ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਮਾਣ ਪਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਗਿਆ ਮੇਰੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਹੋਈ। ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਜਦੋਂ ਧਰਮ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਕਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਰੂੜੀਵਾਦ ਵਿਚ ਪਰਣਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੂਲ ਮਨੋਰਥ ਤੋਂ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਸਮਾਜ ਧਰਮ ਦਾ ਸਹੀ ਸਰੂਪ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਆਪ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 127 ਜਨਤਾ-ਜਨਾਰਦਨ ਤੋਂ ਕਟਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਧਰਮ ਨੂੰ ਖ਼ਲਤ-ਮਲਤ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮੂਲ ਪਰੈਪਰਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪਰੈਪਰਾ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਇੰਜ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਰੁੱਖਾਂ-ਬਿਰਖਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਤੇ ਝੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਰਪੂਰਤਾ ਤੇ ਕਾਇਮੀ ਬਖਸ਼ਦੀਆਂ ਹਨ। ਧਰਮ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਸਰਵਥਾ ਸੁਖ ਉਪਜਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਕਟ ਕੇ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿ ਜਾਏ ਤਾਂ ਉਸੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਕਤਲਾਮ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਚ-ਵਰਗੀ ਲੋਕ ਧਰਮ ਦਾ ਮੂਲ-ਤਤ ਸਰਵ- ਸਾਧਾਰਨ ਤਕ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੰਦੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਐਸੇ ਐਸੇ ਅਰਥ ਕਰਦੇ ਕਰਵਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਨਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਦਾ ਵਾਕ ਯਾਦ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਾਂਗੇ, ਭਜਨ ਕਰਾਂਗੇ, ਭੋਜਨ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ “ਮੈਂ” ਨੂੰ “ਸਮੂਹ” ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਜ ਮੈਂ ਦਾ ਸਮੂਹਕ ਰੂਪ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹੋ। ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਜ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਜਦ ਤਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਨੈਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾ ਮਿਲੇ, ਤਦ ਤਕ ਕਾਨੂੰਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਏਥੇ ਤੁਸੀਂ ਨੈਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵ-ਸੁਖਦਾਈ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚੋਂ ਆਇਆ ਹਾਂ ਜਿਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਜੀ ਆਦਿ ਤੋਂ 1981 ਵਿਚ ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਤਦ ਤੋਂ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਵਾਲੋ ਲੋਕ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਪਰਸਪਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਉਥੇ ਸੈਗੀਤ ਬਣਿਆ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮਹਾਨ ਸੈਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਨ। ਸੈਗੀਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੁਰ ਹੈ, ਸੁਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ, ਦੂਈ-ਦਵੈਤ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਏਕੰਕਾਰ ਹੀ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਉਤਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਸੁਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਭਾਵ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ; ਪਰ ਸੁਰ ਨਾਲ ਇਕਾਂਤਮਿਕਤਾ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਕਰਵਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਪਣੇ ਲਈ ਸੁਰ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ। ਸੈਗੀਤ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਅ-ਤਾਲ ਚੇਤਨਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 128 ਹੈ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਨ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਆਸ਼ਾ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਦੀ ਦਿ੍‌ਸ਼ਟੀ ਦੁਆਰਾ ਮੈਨੂੰ ਨਿਹਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।” ਵਿਦਵਾਨ ਵਕਤਾ ਦਾ ਕਥਨ ਬੜੇ ਸੁੰਦਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤ ਹੋਇਆ। ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਅਵਿਭੂਤ ਸੀ ਇਸ ਨਾਲ। ਮੰਚ ਦੇ ਸੈਚਾਲਕ ਸ਼ੀ ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਕਬਿੱਤ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾਇਆ ਜੋ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦੇ ਬਿਰਧ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸੈਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ “ਕੰਵਲ” (ਮੁਸੱਵਰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਾਈ) ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਬਿੱਤ ਰਾਹੀਂ ਕੰਵਲ ਜੀ ਨੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦਿੱਲੀ, ਦਿੱਲੀ ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਤੇ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹੁਤਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ 'ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ”, ਦਿੱਲੀ ਵਜੂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੈਤ ਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਕਾਰਤ ਹੋ ਮਾਸਟਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਬੋਲੇ। ਕਥਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ: ਨਾਮਧਾਰੀ ਪੰਥ ਸੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਦਾਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹੈ। ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਭਾਰਤੀ ਸੈਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਮੁੱਦਈ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਚਾਂਹਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸੈਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਮੂਲ ਤੋਂ ਨਾ ਟੁੱਟੇ ਅਤੇ ਹਜ਼ੂਰ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸੈਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਕੋਟਾਨ-ਕੋਟ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਕਿਰਤਾਰਥ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਤੋਂ` ਪਿਛੋ ਗਿਆਨੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਸੀ; ਮੈਨੂੰ ਜਿਦਗੀ ਵਿਚ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਤੇ ਏਨੀ ਸੈਗਤ ਦੇ ਸੰਹੇਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਬੋਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਗੌਰਵ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਰਾਹਨੁਮਾਈ ਹੇਠ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਸੈਸਥਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੈਕਟ ਨਹੀਂ ਵਿਆਪ ਸਕਦਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਲਾ-ਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 129 ਵਰਤਮਾਨ ਜਗਤ ਵਿਚ ਜਿਸ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਅਮਨ ਦੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਉਹ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੰਗਤ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਸਹਿਜ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਭੁੱਲੜ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਉੱਚਤਾ ਦੇ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਲਈ ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਦਾ ਨਵਾਂ ਮਾਰਗ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਆਦਸਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਜੂਲੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਇਆ। ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਇਕੋ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਜੋ ਮੁੜ ਅਧੋਗਤੀ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹਨਾਂ ਉਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ: ਤਾ ਏਆਨੈ ਉਥਨੰ /ਤਤੈ ਲੰਹ ਓਲਾ/ਨ# (ਨਾਂ 253) ਸੋਹਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਬੋਲਚਾਲ ਦਵਾਰਾ ਸ. ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਚੰਦ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਰੋਹਤਕ ਦੇ ਇਕ ਡੇਰੇ ਦੇ, ਉੱਚੇ, ਲੰਮੇ ਅਤੇ ਸੋਹਣੇ ਮਹੈਤ ਸੋਨਾ ਰਾਮ ਜੀ ਨੇ ਗਰ ਕੀਗੱਤਾ ਅਨ ਆਨ /ਨਆਨੁ "(ਪੰਨਾਂ 56) ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸੈਗ ਆਖ ਦਿੱਤਾ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਬੋਲੇ ਪੰਡਤ ਨਿਰੈਜਣ ਦੇਉ ਜੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ: ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਕਤ ਤੇ ਵੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਖਿਨ ਭਰ ਦੀ ਸੁਸੈਗਤ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਜਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸੁਮਾਰਗ ਤੇ ਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਸੈਗਤ ਦਾ ਇਕ ਖਿਨ ਵੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਡੋਬਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਏਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਸਾਧ-ਸੈਗਤ ਉਹ ਸੈਗਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਹਾਤਮ ਕਹਿਣ-ਕਥਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰਾ ਹੈ। ਪੰ: ਨਿਰੰਜਣ ਦਿਉ ਜੀ, ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਜਗ, ਵਰਿਆਮ, ਨਿਰੀਖਿਅਕ, ਯੁਗ ਮਰਿਆਦਾ, ਨਵੇਂ ਛਪ ਕੇ ਆਏ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨਿਤਨੇਮ ਗੁਟਕੇ, ਹੋਲੇ ਵਾਸਤੇ ਛਪੀ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ 1985 ਸਮਾਰਕਾ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਡਾਇਰੀ, ਸਾਬਣ ਅਤੇ ਚਾਹਟੇ ਆਦਿ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਸਮੂਹ ਸੈਗਤ ਨੂੰ 15 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। 6.10 ਵਜੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਸ਼੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਸ਼ੀਰ-ਵਚਨ ਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਧੈਨਤਾ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ: ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 130 ਅਵਤਾਰ ਦਿਵਸ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਲੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ (ਹੋਲਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ) ਹੈ।ਇਹੋ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿਘ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦਿਨ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਹੀ ਸਿਰਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹੋਲਾ ਮਨਾਂਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ; ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੋਲੇ ਨੂੰ ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ, ਸੁਅੱਛਤਾ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਲਈ ਲੌਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੰਤਸਾਹਨ ਦਿੰਦਿਆਂ 4 ਚੰਨ ਲਾਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਹੌਲਾ ਮਹੱਲਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹੱਲਾ ਕਰਕੇ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਸਤਰਾਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸ਼ੁੱਧੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ। ਅੱਜ ਵੀ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਪਰ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਪਣੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹਮਲਾ ਕੀਤੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਏ, ਉਦੋਂ ਉਹੋ ਠੀਕ ਸੀ।ਅੱਜ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।ਅੱਜ ਦੇ, ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕੋਈ ਟਾਕਰਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦਾ ਹੈ। ਹੁਕਮ ਠੀਕ ਹੈ, ਠੀਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ। ਇਕ ਸਮਾਂ ਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਚ ਕਾਨ %ਜ਼ ਹ0ਹ ਹਲਿਤੇ ਦਰ ਭਜ਼ਸ਼ਤ; ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਝਰਦਨ ਝ ਗਨ ਦਸ਼ਤਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਨਿਰਅਪਰਾਧਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਯੋਗ ਹੈ ? ਲੜਾਈ ਤਾਂ ਚਲਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।ਬੁਰਾਈ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਅੱਛਾਈ ਦੀ। ਇਹਦੇ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਸਤ, ਸੈਤੋਖ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ: #ਤਾ ਸੰਤੱਖ ਲੰ ਲਰਨੇ ਲਾਗਾ ਤੱਠੇ ਛੱਇ ਦਰਵਾਜਾ ਮਾਹ ਸੰਗਤ ਅਨ ਗਰ ਕਾਨਿਘਾ ਤੇ ਪਹਰ ਗਢ ਕਾਂ ਰਜਾ#ਪੰਨਾਂ 77697 ਅੰਦਰਲੀ ਲੜਾਈ ਦੀ ਜਾਚ ਅਸੀਂ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਹੀ ਸਿਖਣੀ ਹੈ। ਸੰਗਤ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਸੁਸੰਗਤ ਕਰਨੀ ਹੀ ਉੱਤਮ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ: “ਕਾਹੂ ਕੀ ਸੰਗਤ ਮਿਲਿ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਭਏ, ਕਾਹੂ ਕੀ ਸੈਗਤ ਮਿਲ ਜਮਪੁਰ ਜਾਤ ਹੈ।” ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀ ਪਰਵਾਰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਇਕ ਪਾਠ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਅਤੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਇਕ ਘੰਟਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰੇ ਬਲਕਿ ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਾ ਜਦੋਂ ਗਰਭ ਵਿਚ ਠਹਿਰੇ, ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਉਸਦੇ ਵੰਡੇ ਦੀ ਤਦ ਤੋਂ ਹੀ ਮਾਲਾ ਫੇਰਨ, ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 131 ਅਰਥਾਤ ਉਹਦੇ ਨਮਿਤ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਇਕ ਘੰਟਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪ ਭਜਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਏ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ, ਤਦੋਂ ਖ਼ੁਦ ਭਜਨ ਕਰੇ। ਇੰਨਾ ਕੁ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨ ਸਾਡੀ ਸੇਧ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ । ਚੇਤੇ ਰੱਖੋ, ਕਲਿਜੁਗ ਦੀ ਅਗਨ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹਰਿ ਨਾਮ ਜਪੁ ਹੈ: ਕਲ ਤਾਤਾਂ ਠਾਢਾ ਗੰਨੇ ਨਾਈ” ਹਰ ਕੋਈ, ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ, ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਤ ਮਤਾਂਤਰ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਘੰਟਾ ਜੋ ਉਸ ਪੁੱਛਿਆ ਹੈ, ਉਹੋ ਨਾਮ ਜਪੇ, ਉਹੋ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ 15 ਮਿੰਟ ਕਥਨ ਉਪਰੈਤ ਇਸ ਵੇਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਨਵੇਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨਿੱਤਨੇਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਜਿਲਦਾਂ ਵੀ ਸਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਕ ਉੱਤੇ ਮਖ਼ਮਲੀ ਕੱਪੜਾ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਜਿਲਦ ਸਾਦੀ ਸੀ। ਮੁਸੱਵਰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਿਰਧਤਾ (76) ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪ ਸਿਰ 'ਤੇ ਖਲੋਂ ਕੇ ਇਹ ਗੁਟਕਾ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਰਾਤੀਂ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਉਪਰੰਤ, ਏਸੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਲਗ ਗਏ। 9 ਮਾਰਚ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਹੋਲਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਵੀ ਅੰਮਿ੍‌ਤ ਵੇਲੇ ਟਿਕਵੇਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਭਾਗ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਸਥਿੱਤ ਸੀ, ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਮਧੂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਨਾਲ ਗੂੰਜ ਉੱਠਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ- ਬਖ਼ਸ਼ ਸੇਦੇਸ਼ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰ, ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਉਤਰਨ ਲੱਗਾ। ਸੀ ਸਤਿਗਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਗਮਗਾਂਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨ ਲਈ 5000 ਨਰ ਨਾਰ ਉਪਸਥਿਤ ਹਨ । ਨੌਜਵਾਨ ਸੇਵਾਦਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੁੱਲ ਲਾਈ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਸਭ ਜਗਹ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 132 ਪਹਿਰਾਵੇ ਹਨ । ਤੌਤੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਿਲਵੀਂ ਗੂੰਜ ਨੇ ਆਨੰਦ ਬੈਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਰਸ ਬਣਿਆ ਕਿ ਭੋਗ 7 ਵਜੇ ਦੀ ਥਾਂ 8 ਵਜੇ ਪਿਆ। ਵਾਰ ਦੇ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸਕੱਤਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਆਇਆ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਫੋਟੋ ਆਦਿ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਿਹਾ। ਕੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਕੋਈ ਰੋਕ ਲੱਗੀ ਹੈ ? ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ: ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ । ਮੈਨੂੰ ਸਮੱਗਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਆਗਾਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਵਾਂਦਾ ਪਰ ਉਹਦੇ ਪੁੱਛਣ-ਦੱਸਣ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜ਼ਰੂਰ ਪਿਆ ਕਿ 1 ਵੱਜਦੇ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਪਾਸ 10 ਫ਼ਿਲਮਾਂ, 10 ਕੈਸੇਟਾਂ ਤੇ 8 ਜੋੜੇ ਪੈੱਨ ਸੈਲਾਂ ਦੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਸਕੱਤਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤ ਦਿਹਾੜਾ ਮੇਰੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ “ਵਰਿਆਮ” ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੀਤੀ ਰਾਤ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਵਧੀਆ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਲੱਛੇਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਦਿਵਸ ਹੈ। ਸੋ ਜਥੇਦਾਰ ਜਨ ਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕੀਰਤੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਣਨ ਕਰਨ । ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਅਖਬਾਰ, ਰਸਾਲੇ, ਸਾਬਣ, ਚਾਹਟੇ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਸਮਾਂ ਲਿਆ। ਮੰਚ ਉੱਪਰ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਇੰਲ ਛਲ ਛਲ ਣੂਲੰ” ਬਸੈਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਸਨ। ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੰੈਸਪਾਲ ਨੇ ਇਕ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਫਾਈਲ ਬੈਗ ਮੈਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿਚ ਸੋਵੀਨਰ, ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਕਾਪੀ, ਅਰਦਾਸ, ਫੋਲਡਰ (ਹਿੰਦੀ) ਨਾਮਧਾਰੀ, ਸਟਿੱਕਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਹੋਲਾ, ਦੋ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੈਬੈਧਿਤ, ਛੱਲਾ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਇਕ ਬਾਲ ਪੈੱਨ ਸਨ। ਪ੍ਰਾਪੇਗੈਂਡਾ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਕਹਿਣ ਸੀ ਕਿ 25/= ਦੀ ਚੀਜ਼ 20/= ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਫੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਚਿੰਤਰ-ਨੁਮਾਇਸ਼ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਕੱਲ੍ਹ ਹੀ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੁਮਾਇਸ਼ ਦਾ ਪੰਡਾਲ ਵੱਡੇ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਸੀ। ਸੰਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਨੇ ਫਰੇਮ ਅਤੇ ਤਜੀਵਜ਼ ਨਾਲ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 133 ਇਸ ਨੂੰ ਸੈਵਾਰਿਆ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟਾਉਂਦੇ ਕਲਮੀ ਚਿੱਤਰ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਮੁਸੱਵਰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੀ (76) ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਸਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਬੁਰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਸਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਦੁਰਲਭ ਚਿੱਤਰ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਫੌਟੌਜ਼ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਅਕਾਰ ਦੇ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕੈਮਰੇ ਦੇ ਕਮਾਲ ਵੀ ਸਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੇ ਚਿੱਤਰ- ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਅਗਵਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। 10-15 ਦਿਨ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨੈਗੇਟਿਵਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਅਤੇ ਫੋਟੋ-ਪ੍ਰਿਟ ਆਦਿ ਉਤੇ ਹੀ ਲੱਗ ਗਏ । ਹੋਲੇ ਦੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਹਨੁਮਾਈ ਸੀ ਤੇ ਚਿੱਤਰ-ਪ੍ਰ ਦਰਸ਼ਨੀ ਵੱਲ ਵੀ ਤਵੱਜੋ ਸੀ। ਹੋਰ ਸੱਜਣਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਵੀ ਜੇ ਨਾ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਤਿਆਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਣੀ। ਦਰਸ਼ਕ ਲੌਕ, ਦੀਵਾਨ ਸੁਣਨ ਤੋ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਉਪਰੋਤ ਏਧਰ ਜ਼ਰੂਰ ਫੇਰਾ ਮਾਰਦੇ ਅਤੇ ਕਈ ਕੀਮਤੀ ਮਸ਼ਵਰੇ ਵੀ ਦੇ ਜਾਂਦੇ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਚਾਂਹਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਝਲਕ ਵੀ ਮਿਲੇ, ਆਪਣੇ ਸੰਤਾਂ, ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਸੇਵਕਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਚਿੰਤਰ ਵੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਖ਼ਾਨੇ ਬਣਾ ਕੇ ਹੋਣ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਮੰਨਤਾਂ, ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੈ ਸੀ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੋਰੀ ਰਾਇ ਸੀ ਕਿ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਨਾਲ ਸੈਬੰਧਿਤ ਫੋਟੋ ਦੀਆਂ ਦੋ-ਦੋ, ਦੂਜੀ ਮੁਸਤਕਿਲ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਸ਼੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਸਿਮਰਤੀ ਮੰਦਰ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣੇ। ਤੀਜੀ ਫੋਟੋ ਕਾਪੀ ਸੈਭਾਲਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਪਈ ਰਹੇ। ਮੈਂ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਪਿੱਛੋਂ ਚੱਕਰ ਮਾਰ ਮੁੱਖ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਛਾਈ ਵਾਲਾ ਵੱਡਾ ਸ਼ੈਮਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਚ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸਲੋਂ ਪਿਛਵਾੜੇ ਵਿਚ ਸੀ। ਏਥੇ ਮੇਰੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਬੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਬਿਹਾਰ, ਯੂ. ਪੀ., ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ, ਦਿੱਲੀ ਆਦਿ ਦੇ ਗਿਣਵੇਂ ਚੋਣਵੇਂ 70 ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ , ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਾ: ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 134 ਜੀ, ਸਕੱਤਰ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ, ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਸੈਪਾਦਕ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ “ਵਰਿਆਮ”, 'ਸਤਿਜੁਗ” ਦੇ ਸੈਪਾਦਕ ਮਹੰਤ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਸਨਖਤਰਾ ਆਦਿ ਹੋਰ ਉੱਘੇ ਆਗੂ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਵਿਅਸਤ ਸਨ। ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ: ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦੁਰਗਤੀ ਤੋਂ ਉੱਠੀ ਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਅੰਤ ਹੋਵੇ! ਜਦੋਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ: ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਕਰਣੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮੁਖ ਰੱਖੇ, ਫ਼ਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧਣ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਕਰਨੀ ਦੁਆਰਾ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਵਿਚ ਸਤਿਕਾਰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਏ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੋਲੇ: ਸਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸੱਲੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ, ਪਰ ਉਕਸਾਏ ਹੋਏ ਸਾਧਾਰਨ ਲੌਕ, ਹਰ % ੮ _%. ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ, ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ। ਨਾ ਜਨ ਸੰਘ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਨਾ ਗਲ ਪੁਆਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁਚਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਕੋ ਮੌਕੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਸ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਤੇ ਕਤਲ ਖੋਹ ਦੀ ਅਗਾਊਂ ਯੋਜਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਪਰ ਉਹ ਧਿਰ ਇਸ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗੀ ਜ੍ਰਿਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਸੁਖਾਂਦੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰੇ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਕਤਲ ਤੋਂ ਇਹ ਲਾਭ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਹੈਸਪਾਲ: ਅਕਾਲੀ ਪੱਖ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਾਡਾ ਹਿੰਦੂ ਹੋਣਾ ਸਾਡੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਬੜਾ ਕੌੜਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਕ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੂ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਭੱਜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਬੜਾ ਬਚ ਬਚ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਬਿਆਨ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਬੇਨਾਮੀ ਧਮਕੀ ਆ ਗਈ। ਉਰਦੂ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਬਿਆਨ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਹੋਲਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਖ਼ਤ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: ਤੁਸੀਂ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ, ਸੋਚ ਲਉ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ: ਅਸਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਨਾਲੋਂ ਅੱਡ ਹੋਣ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਸੂਲ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ, ਭੱਜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਿਲੀਏ। ਸਾਨੂੰ ਇਹੋ ਸੋਚ ਕੇ ਤੁਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਲੋਕ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਤੇ ਜੀਵਾਂਗੇ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 135 ਸੂਬਾ ਮੇਲਾ ਸਿੰਘ ਰਛੀਨ : ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਦਾ ਹੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਕੇ ਤੁਰਦਾ ਹਾਂ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸੀ ਮੈਨੂੰ। ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਕੇ 30 ਜਣੇ ਖਲੋਤੇ ਸਨ, ਪੰਦਰਾਂ ਏਧਰ, ਪੰਦਰਾਂ ਓਧਰ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮੈਂ ਨਿਰਭੈ ਹੀ ਵਿਚਦੀ ਲੈਘ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਗਲ ਪੈਣਾ ਮਿਥਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਮੇਰੇ ਗਿਰਦ ਛਾਈ ਰਹੀ। ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੋਈਆਂ। ਅੰਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਇਹ ਹੋਇਆ”: ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਲਹਿਦਗੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਨਾ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਪਾਲਿਸੀ ਤੇ ਚਲਣਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਪਰੈਪਰਾ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਮਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਇੱਛਕ ਹਾਂ। ਜਾਣ ਕੇ ਉਕਸਾਹਟਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀਆਂ ਤੇ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਪਿਛਲੀ ਗੱਲ ਮੁਕਾ ਕੇ “ਸਤਿਜੁਗ? ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ 18000/= ਘਾਟੇ ਦੀ ਗੱਲ ਏਜੰਡੇ ਤੇ ਲਿਆਂਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ: ਹੁਣ ਕੋਈ ਅੰਕ ਨਹੀਂ ਛਪਦਾ। ਅੱਗੇ ਸਾਲ ਦੇ ਆਰੈਭ ਵਿਚ ਇਕ ਅੰਕ ਛਪ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਸਫਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਗਲੇ ਅੰਕ ਬੜੇ ਕੀਮਤੀ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਦੇ ਸਤਿਜੁਗ ਨੇ ਤਾਂ ਭੰਬੂਤਾਰੇ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਥੱਕ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਲੈਗਰ `ਚੋਂ ਏਨਾ ਖ਼ਰਚ ਹਰ ਸਾਲ ਕੱਢਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ 'ਸਤਿਜੁਗ” ਦੀ ਅਧੋਗਤੀ ਉੱਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਕਈ ਮੈਂਬਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ “'ਸਤਿਜੁਗ” ਆ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਜਾਵੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਹਦਾ ਕੀ ਕੰਮ, ਪਰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲੇ “ਸਤਿਜੁਗ” ਨੂੰ ਸੈਨੇਜ ਕਰਨ। ਹੌਸਪਾਲ: “ਸਤਿਜੁਗ” ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਠੀਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮੈਨੇਜਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਏ। ਮੈਟਰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ, ਛਪੇ ਵੀ ਸ਼ੁੱਧ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਸਾਡੀ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲੈ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਨੇਜਰ ਤੁਸੀਂ ਰੱਖੋ ਜੁ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੈਟਰੋਲ ਕਰ ਸਕੇ । ਸੈਤ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ: ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਸਤਿਜੁਗ ਦਿੱਲੀ ਹੀ ਲੈ ਆਓ, ਜਗਹ ਮੈਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ: ਨਹੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਹੀ ਰਹੇਗਾ। ਮੈਨੇਜਰ ਰੱਖ ਦਿਆਂਗਾ। ਚੈੱਕ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਦਾ ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਲੀਓ' ਭੇਜਿਆ ਕਰੋਂ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬੁਰਿਹਾਲੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 136 ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੈਸਾ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ: ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਹੈ। ਏਥੇ ਕਰਨਾਲ ਵਾਲੇ ਉਸ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਵੀ ਗਿਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਚੁੰਗਲ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਣ ਤੇ ਕੋਈ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ। ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੀ ਪਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਿੰਡਰਾਂ ਵਾਲੇ ਦਾ ਆਗਿਆਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਸਾਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਠੇਕੇਦਾਰ ਅੰਰੰਗਾਬਾਦ ਨੇ ਇਕ ਤਜਵੀਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਹੋਲੇ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਦੋਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਲ ਪਲ ਬਦਲਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ 6 ਮਹੀਨੇ ਪਿਛੋਂ ਭੱਜੇ ਭੱਜੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰ ਲੈਣੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ: ਤੁਹਾਡੇ ਹੋਲੇ ਦਾ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਕ ਸਾਲਾਨਾ, ਐਸਾ ਮੇਲਾ, ਦਿੱਲੀ ਵਾਲੇ ਕਰਿਆ ਕਰਨ । ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਇਸ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਤਾਂ ਭਰਿਆ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਹੋਲੇ ਵਾਲੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਖਤਮ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਲੈਗਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਪਿਆ। ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਰੌਣਕਾਂ ਸਨ। ਪੰਗਤਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਸੈਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਗਵਾਲੀਅਰ ਅਤੇ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ 'ਕੰਵਲ” ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਆਦਿ ਵਾਲਿਆਂ ਕੌਲ ਬੈਠ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਿਆ। ਪੈੈਸਡ ਕੌਲੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਲੀਆਂ ਪੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਦਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੱਜਵੀਂ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਬੂੰਦੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਵਾਸਤੇ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਆਦਮੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕ ਕੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਕ 12 ਵਜ ਚੁਕੇ ਸਨ ਅਤੇ 800 ਨਰ ਨਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਣ ਵਿਚ ਮਸਤ ਸਨ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਮੌਕਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਏਨੇ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਥਾਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੇਖੀ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨੇਮ ਅਨੁਸਾਰ 2.00 ਤੋਂ 3.00 ਵਜੇ ਤਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ । ਪੰਡਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੈਗਤਾਂ ਗ਼ੈਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਵੀ ਜਗਹ-ਬ-ਜਗਹ ਦਿਸ ਰਹੇ ਸਨ। 3.00 ਤੋਂ 4.00 ਵਜੇ ਤਕ ਕੀਰਤਨ ਹੋਇਆ। ਉਸਤਾਦ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦਿੱਲੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਵਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠੇ। ਉਸਤਾਦ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਮ੍ਿਤਸਰੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 137 ਵੀ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ। ਸ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਮਿਤਸਰੀ ਤਬਲਾਵਾਦਕ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਦਰਦਾਂ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਿੰਦੇ, ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਉਹ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸ ਆ ਬੈਠਦੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਸਨ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ (10.3.85) ਔਜ ਦੁਪਹਿਰੇ ਦੀਵਾਨ ਲਾਉਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ: 20 ਤਾੱ?7 ਤਕਾ ਜਥੰਦਾਨ %ਮਨ /ਨੰਘ ਨਕਾੱੜਾ 77 ਤਾਂ ?2.37 ਤਕਾ ਜਲੰਦਾਰ /ਨਠੰਜਨ /ਨੰਘ ਕੱਕੜ, ਸੰਤਾ ਨਗਨ 72.30 ਤੱ ?.560 ਤਕਾ “' ਪਾਲ ਸੰਘ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅੱਗੇ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ ਇਹ ਅੱਜ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਉਣਗੇ: ੭ ਡਾੱ& ਤਕਾ ਜਲੰਦਾਨ ਗ਼ਰਦਨ/ #ੰਘ ਜਾ/ਦੱਲ7 5 ਤਾੱ#.67 ਲਥੰਦਾਰਾ ਗਰਦਾਨ//ਨਘ; ੫” ਜਾਂ ਟਾ ਸ਼ਨਨਟ 5.36 ਤੱ 70 ਤਕਾ ਜਲੰਦਾਰ ਝਲਵੰਤ /ਨੰਘ ਡਾਲਟਨ ਲੰਜਾ 77 ਤੋੱ'?7 ਬਾਲਾ /ਛੰਦਾ ਜਾੰਮਹਾਵੇ ਵਾਲੇ 77.00 ਤਾੱ?.00 ਜਲੰਦਾਰ /ਨਰੰਜਣ /ਨੰਘ ਕੰਗਣਪਰ 7 ਡਾਂ2.50 ਰਾਤਾ ਜਲੰਦਾਰ ਸ਼ਨੈਂਦਰ /ਨੰਘ ਗਵਾਲਆਰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ 9.3.85 ਨੂੰ ਹੱਲੇ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ: ੭ ਤੱ 77 ਸ਼ਵੰਨ ਜਥੰਦਾਰ ਧਨ /ਨੰਘ /ਇੱਲ 267 ਤੋੱ'?7 ਲਲੰਦਾਨ ਅਜੀਤ /ੰਘ ਥਟਾਲਾ 77 ਤੱ ?2.75 ਲਥੰਦਾਨ ਪਰਤਿਆ /ਨੰਘ ਪੱਧਰਾ ਵਾਲ 22.75 ਤੱ ?.45 ੫. ਨੋੰਪਾਲ ਆ ਅੱਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਹੈ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ। ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਮੀਂ 4 ਵਜੇ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਆਗਿਹ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸੰਹੇਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਸੈਖੇਪ ਜਿਹੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਕਾਰਜ-ਕਰਮ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ। (1) ਸ.੪. ਸਟੈਂਡਰਡ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 6ਵੀਂ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇੰਗਲਿਸ਼ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਮਿਲਿਆ, ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਗੀਤ ਜ& ੬0੩3.1 ੦੧੦੩2੦੦॥੬ ਅਰਥਾਤ “ਹਮ ਹੋਂਗੇ ਕਾਮਯਾਬ ਏਕ ਦਿਨ”, ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 138 ਮਿਲਵੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੰਜਵੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਗਿਆ। (2) ਦੂਜੀ ਆਈਟਮ ਵੀ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਗੀਤ ਦੀ ਸੀ। 3 ਤੋਂ 5 ਸਾਲ ਦੇ ਬਚਿਆਂ, ਜਿਹੜੇ ਲੋਅਰ ਕੇ. ਜੀ. ਅਤੇ ਅਪਰ ਕੇ. ਜੀ. ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਮੁਨਾਸਬ ਅਦਾ ਨਾਲ ਏਧਰ ਉਧਰ , ਉੱਚੇ ਨੀਵੇਂ ਕਰਦਿਆਂ ਰੀਵਿਆ: ਗੁ੧੧333121% 7੪31021% 7,3੮੮3= ੪੮੩ ਭੌਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਦੇ ਦਿਲ ਦੁਵ ਗਏ। (3) ਤੀਸਰੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨਾਂ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ। (4) ਚੌਥੀ ਆਈਟਮ ਵੀ ਤਕੜੀ ਪ੍ਰੇਰਕ ਰਹੀ। ਸਕੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ (13) ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਲਾਇਆ। ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਵੱਲ ਬਾਂਹ ਉਲਾਰ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ: ਐਸੇ ਗੁਰ ਕਉ ਬਲਿ ਬਲਿ ਜਾਈਐ। ਇਸ ਨਾਲ ਢੌਲਕ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸਤ ਦਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦਾ ਲੜਕਾ । (5) ਪੰਜਵੀਂ ਟੁਕੜੀ ਬੀਬੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਨੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਨ ਵਰਤਮਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚੰਦ ਸਿਖਿਆਪਦ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅੰਸ਼। (6) ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਜਦੋਂ “ਸਾਡਾ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ? ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਗੀਤ ਰੀਵਿਆ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਸਿੱਖਾਂ ਮੁਸਲਮਾਂਨਾਂ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਰਕਾਰ ਤਕ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਕੇ, ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਬੁਲੈਦੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। (7) ਸੱਤਵੀਂ ਮਦ ਸੀ ਹੋਲੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਲੇ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਵਰਤਮਾਨ ਹੋਲੇ ਤਕ ਸੈਨ ਤੇ ਸਥਾਨ ਦੱਸਦਾ ਹੋਲਿਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ। ਇਸ ਵਿਚ ਚੌਥੀ, ਪੰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਛੇਵੀਂ ਕਲਾਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ। (8) ਅੱਠਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੇ ਤਾਂ ਸਭ ਸ਼ੋਰੋਤਾ-ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ-ਮਸਤਕਾਂ ਉੱਤੇ ਸੈਗੀਤਮਈ ਛਾਪ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਮੱਦ ਸੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ: “ਹੱਲ ਕੰਨ” ਜਾ ਕਨਿ? ਸੰਤਾ ਸਵ” ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 139 ਸੁਰਬੱਧ ਕੀਤਾ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਧੁਨ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਉੱਠਿਆ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਝੂਮ ਉੱਠੇ । ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸੈਗੀਤਮਈ ਖੇੜਾ ਤੇ ਮਸਤੀ ਛਾ ਗਈ। ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਇਹ ਮੱਖਣ ਸੀ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦਾ। ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸਕੂਲ ਦੀ ਧ੍ਰਿਸੀਪਲ ਦੇ ਮੁਖੜੇ ਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਵਲ ਮੁਖ ਤੇ ਉਪਜਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸਹਿਜ ਭਾ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਦਰਸਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਨੰਦ ਦੇ ਆਵੇਗ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਅਤੀ ਪ੍ਰਸੈਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ: ਕੀ ਮੈਂ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿਆਂ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਬੱਚਿਆਂ, ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ? ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਵਿਗਸੇ: ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ, ਕਰਦੇ ਐਲਾਨ। ਅਤੇ ਮੈ ਥੋੜ੍ਹੋ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਚ ਦਿੱਲੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਉੱਦਮ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਦੇ ਸੂਝ ਭਰੇ ਜਤਨ, ਉਸਤਾਦਨੀਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ 'ਹੰਲ7ੰ ਕਾਨੀ ਜਾਂ ਕੀਨ ਸੰਤਾ ਸੋਵ”ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕਰਕੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਵਲੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਹਰ ਕੋਈ ਸੋਤੁਸ਼ਟ ਸੀ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਖਣ ਆਏ: ਬੱਚੇ ਮਨ ਕੇ ਸੱਚੇ, ਬਹੁਤ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਮਾਈਕ ਫੜ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਕਿਰਪਾ ਨੂੰ ਵਡਿਆਇਆ। ਉਧਰੋਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਨਕਦ ਦਾਦ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝ ਗਿਆ। ਮੇਰੀ ਸੁਪਤਨੀ ਜਥੇਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਠ ਉਸਨੇ 5/- ਆ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਬਿਨਾਂ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਰੁਪਈਆ 4000 ਤੋਂ ਵਧ ਹੋਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਮਹੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਸ. ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ ਵਲ 500/-, ਗਿ: ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ ਵਲੋਂ 500/- ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਪਤ ਦਾਨੀ ਨੇ 500/- ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ 1000/- ਵੀ ਦਿਤਾ। ਇਕ ਬੀਬੀ ਵਲੋਂ ਲਿਖੀ ਚਿੱਠੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਸਰਕ ਆਈ। ਲਿਖਿਆ ਸੀ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ: “ਆਪ ਜਾਂ ਨੇਕਾ ਥੱਚਾ ਲਪਨਿਆ ਹੈ, ਦੇ ਛੱਚਆਂ ਹਨ; ਅੰਨੇ ਅਨ ਹਾਂ ਨਾ ਏਸ ਨੂੰ ਗਜਲਾ ਨਾਅਧਾਨੀੰ ਘਹਰਾਵੇ #ਵਚ ਵੰਲਾਂ/ ਹੁਣ =ੱਕਾ ਆਪਣ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਨਮਧਾਨਾੀੰਂ ਵਸ਼ਤਰ ਪਾਇਦਾ ਹਾਂ/5 ਸ਼ਾਲ ਦਾ ਹੋਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 140 #ਂਘ ਜਾਂਦੇ ਨਾਂਵਾਲੇ ਸ੍ਰੂਲ ਦੇ ਬਚਿਆਂ ਨੰ, ਤਾਂ ਮੰਨੋ ਮਨ ਨੰ ਅਨ ਨਾ /ਇਸ਼ ਸ੍ਠੂਲ ਵੇਚ /ਵਾਇਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕਾੰ /ਹ ਲੱਚਾ ਆਰਾ ਆਸ ਲਾਵੇ /.. ੭ੱ ਥਹਾਤਾ ਕਾਝ ਤਾਂ ਨਹਾ ਕਰ ਸਕਦਨ ਆਪ ਜਾਂ ਦਾ ਝਲਸ਼ੰ ਹੋਈ ੭ਆ7ਇਆ /ਵੇਚ' 257 ਰਪਏ ਸ਼ਹਾੰਦਾ /ਲਸ਼ਨ /ਨੰਘ ਨੈਨ ਮ੍ਠਾਲ ਵਾਸਤੇ #ਇਤਸਰ ਜਾ ਕਾ ਭੇਜਾਂਰ?/.. #ੱ/ਨੈਨਫ/ਇਹਾ#ੰਗਦਾ ਹਾਂ/ਨਾ/ਹ ੱਚੇ ਹਆਸ਼ਾਂ ਭਗਨਿੱਖਾੰ ਦਾੰਨਆਦਾ /ਵਾਚਾ ਨੰਹਿਣ/.. ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਦਾਸੀ, ਹਰਜਾਤਿ ਕੱਰ ੪ਤਨਾ ਸੰਤਾਂ /ਨਿੰਘ; ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਛਪੇ ਹੋਏ ਦੀ ਥਾਂ 6.30 ਵਜੇ ਸਮਾਪਤ ਹੋਂ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਬਰਖ਼ਾਸਤ । ਕਾਵਾਂ ਟਰਥਾਰ” ਇਸ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਕਤ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਕਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲੋੜ ਨਾਲੋਂ ਵਾਧੂ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਵੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ ਨੂੰ ਨੁਕਰੇ ਲਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਗੱਲਾਂ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁੱਜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਏਧਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਰਣਧਾਰ ਹੈਸਪਾਲ ਜੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪਸੈਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਉਹ ਬਾਹਰੋਂ ਕਵੀ ਸੱਦ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸੈਸਕਾਂ ਦੀਆਂ ਝੋਲੀਆਂ ਭਰਨੀਆਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਹੋਲੇ ਤੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਉੱਤ ਸੀ, ਸਗੇਂ ਪੱਕੀ ਸੀ। ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੇ ਇਕ ਪਹਿਲੇ ਸਾਥੀ ਸੀ ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਹੰਸਪਾਲ ਹੁਰਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੇ ਕਵੀ ਬੁਲਵਾਏ, ਦੂਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ; ਹੌਸਪਾਲ ਦੀ ਇੱਛਾ ਤੋਂ ਉਲਟ ਮਿਕਸ ਰੱਖਿਆ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ, ਤੀਜੇ ਐਨ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਥੀ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸਟੇਜ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੰਚ ਵੱਲ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਥੀ ਕੌਲ ਵੇਖ ਆਖਿਆ “ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਤੁਸੀਂ ਮੰਚ ਸੰਭਾਲੇ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜੀ ਕੇਵਲ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨਗੇ।” ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੈਸਪਾਲ ਕੋਲੋਂ ਸਰਦਾਰੀ ਵਿਚ ਭਾਈਵਾਲੀ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। 7 ਵਜੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵਾਸਤੇ ਐਲਾਨ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਸੰਗਤਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 141 ਦੁਪਹਿਰ ਦੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਛਕਣਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ 8 ਵਜੇ ਮੰਚ ਉਤੇ ਪੁੱਜਾ। ਪ੍ਧਾਨਗੀ ਹਿਤ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਿੱਤਰ ਸ. ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਸਕੱਤਰੀ ਹਿਤ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਜਲੰਧਰ ਵਾਲੇ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਜਾਰੀ ਸੀ। 4 ਕੁ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੁਲਾਵੇ ਤੇ ਆਏ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਨਾਲ 6-7 ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੇ ਸਾਥੀ ਵੀ ਮੰਚ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਸੈਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਪੀਤ (ਖਾਰਾ), “ਅਮਨ ਏਕਤਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅੱਜ” ਸਮੱਸਿਆ ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਏਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਤੇ ਮਾ: ਹਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾ ਸੀ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੰਡਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਲੋਂ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਨਕਦ ਦਾਦ ਵੀ ਖ਼ੂਬ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀ। ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਰੇਕ ਕਵੀ ਨੂੰ 100/- ਦੇਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲਗਭਗ 2500/- ਖ਼ਰਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅੱਛੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਫਿਰ ਸਮੱਸਿਆ ਪੂਰਤੀ ਵੀ ਖ਼ੂਬ ਨਿਭਾਈ ਗਈ। ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਕਿਸਾਨ, ਸ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ, ਸ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਸ਼ੱਕੀ ਅਤੇ ਚੰਨ ਨਨਕਾਣਵੀਂ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਥੀ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਅੱਛੀਆਂ ਸਨ। ਹੌਰ ਕਵੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ, ਸ. ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਨਜਾਣ, ਜੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ, ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ, ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਪੀਤ, ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ, ਸ. ਹਰਸਾ ਸਿੰਘ ਬਾਠ, ਸੈਤ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰੀ, ਸੀ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਕਮਲਾ, ਬਾਬਾ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਭ 'ਚੋਂ ਨਾਕਸ ਕਵਿਤਾ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਗਰ ਦੀ ਸੀ। ਹਾਂ ਸੱਚ, ਸੈਤ ਬਿਅੰਤ ਸਿੰਘ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਰਤਨ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਰਾਤ ਦੇ 10.30 ਵਜ ਗਏ ਸਨ। ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਸਮਾਂ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਖਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਸਾਡੇ ਹੋਲਾ ਲੰਗਰ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਬੂੰਦੀ ਵਰਤਦੀ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਕਵੀ ਜਨ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋਂ ਲੰਗਰ ਵੱਲ ਹੋਏ ਤਾਂ ਦਾਲ ਮਸਤਾਨੀ, ਲੈਗਰ ਅਸਤ ਵਿਅਸਤ ! ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਲੋੜਵੰਦੇ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਚਾਰਜ ਸੀ ਸਾਡਾ ਜਾਣਿਆ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 142 ਪਛਾਣਿਆ ਸੱਜਣ ਸੈਤ ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ। ਇਸਨੂੰ ਵੇਖ ਮੈਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕੱਦ ਬੁੱਤ ਦਾ ਕੁਝ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭੁਰਜੀ ਨੇ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ: ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਮੁਕਾਈ ਬੈਠੇ ਹਾਂ ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਾਂਗੇ। ਬੂੰਦੀ ਆ ਗਈ-ਛਕਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਗਰਮ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਆ ਗਏ। ਸ਼ੱਕਰ ਆ ਗਈ, ਘਿਓ ਆ ਗਿਆ। ਮੁੱਕਣ ਵੇਲੇ ਤਕ ਨਵਾਂ ਬਣਿਆ ਦਾਲਾ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। ਚਾਰੀ, ਯਾਰੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ, ਉਹ ਵੀ ਕੁਵੇਲੇ ਤੇ ਉਸਦੀ ਪੂਰਤੀ ਭੁਰਜੀ ਦੇ ਉਦਮ ਨਾਲ। ਹੌਲੇ ਦੇ ਲੈਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਸਭ ਨੂੰ ਥਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਛਕਾਇਆ ਰਗਿਆ। ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲ ਸੀ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ 12 ਵੱਜਦੇ ਨੂੰ ਸੈਤ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਵੀਰੋਕਿਆਂ ਦਾ ਜਥਾ ਆ ਖੜਕਿਆ। 10 ਮਾਰਚ 1985, ਐਤਵਾਰ ਹੋਲਾ ਸਮਾਗਮ, ਦਿੱਲੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਵਿਚ ਅੱਜ ਭਰਪੂਰਤਾ ਦਾ ਉਤਸਵ ਸੀ। 4.30 ਤੋਂ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਕੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ, ਦੂਰ ਸੜਕ ਤਕ, ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਦੇ ਗੇਟ ਕੋਲ ਤਕ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਰਿਆਇਤ ਲਈ ਤਾਂ ਵੀ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤਕ, ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਲੱਗਿਆਂ 20 ਮਿੰਟ ਲਗ ਗਏ। ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਪੰਡਾਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੁੜੇਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਭੋਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਅੱਜ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਤਕੜਾ ਉਛਾਲਾ ਸੀ। ਲੈਮੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਕੇ ਚਰਨਾਂ ਤਕ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦਿਆਂ, 10 ਮਿੰਟ ਹੋਰ ਲਗ ਗਏ। ਪੰਡਾਲ ਇਸ ਵੇਲੇ ਹੀ ਭਰਪੂਰ ਸੀ: ਆੰਮ੍ਤਾ ਵੇਲਾ ਸਚ ਨਾਇ ਵਡਿਆਈ ਵ7ਚਾਰ” ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਰੂਪਮਾਨ ਸੀ। ਇਕ ਉਦਮ ਠਾ. ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵੀਡੀਓ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਅੱਜ 4 ਕੈਮਰੇ ਮੰਚ ਅਤੇ ਪਬਲਿਕ ਵਿਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੀ ਬਾਕਾਇਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 143 ਵੀਡੀਓ ਰੀਕਾਰਡਿੰਗ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੇਵਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਗੁਣੀ ਕੀਰਤਨੀਏ ਚੁੱਪ ਸਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰੋਦ, ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿਤਾਰ, ਉਸਤਾਦ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਾਰੈਗੀ, ਸੁਰ ਬਹਾਰ ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਹੱਥੀਂ ਵਿਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਗੁੰਜਦੇ ਰਹੇ। ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣ, ਦਿਲਰੁਬਾ ਤੇ ਤਰਬਦਾਰੀ, ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਗਾਇਨ-ਵਾਦਨ ਵੀ ਕੀਰਤਨ ਵਿਚ ਸਮੋਇਆ ਗਿਆ। ਊਂ ਮੈਨੂੰ ਖਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਫਰੜੀ ਲਗਦੀ ਰਹੀ। ਲਗਭਗ 10, 000 ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਨੇ 4.30 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਨੂੰ 830 ਵਜੇ ਤਕ ਸੁਣਿਆ। ਅਜ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਹੀ ਲਮਕਾਅ ਸੀ। ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਰਾਗ ਵੀਡੀਓ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਏਨੀ ਦੇਰ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਪੰਡਾਲ ਵੱਲ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਚਿੱਟੀਆਂ, ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਨੀਲੀਆਂ, ਕਾਲੀਆਂ, ਲਾਲ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਮੁੰਦਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਭੈਰਵੀ ਦੀ ਚੌਂਕੀ ਜਿਸ ਦੀ ਟੇਕ “ਆਈਸੰ ਧਨ ਪਹਏਓ ਗੰਨੇ ਨਾ#”ਹੈ ਨੇ ਵੀ 9.15 ਵਜਾ ਦਿੱਤੇ। ਹੁਣ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਮੰਚ ਸੋਭਾਲਿਆ। ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸੈਖੇਪ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਹੋਲਾ ਇਕ ਨਵੀਂ ਪਰਿਪਾਟੀ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਲਗਾ ਹੈ ਪੰਥ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਦੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਏਸੇ ਵੇਲੇ ਸਮੁੱਚੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪੰਥ ਵਲੋਂ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ: ਮਾ: ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਵਇਓ-ਵ੍ਰਧ ਸੈਤ ਅਨੰਤਾ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਤਤ ਨਿਸ਼ਠਾ ਤੇ ਪੰਥ ਸੇਵਾ ਬਦਲੇ 5000/=, ਬਸਤਰ ਅਤੇ “ਪੰਥ ਰਤਨ” ਪਦਵੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾ: ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ (76) ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦਰਬਾਰ ਬਾਰੇ 'ਰੈਸਾਈਟੇਸ਼ਨ” (ਵਰਣਨ) “ਵਰਿਆਮ” ਸੈਪਾਦਕ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੜ੍ਹੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਘਾਲਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਮਾ: ਜੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ। ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਬਖਸ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ ਨੇ ਸੈਤ ਅਨੰਤਾ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ ਦੇ (90) ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਾਲ ਉਮਰਾ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਨਿਰੰਤਰ 70 ਸਾਲ ਤਕ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 144 ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਵਸਤਰ ਸਿਊਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਜੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਲਈ ਸੁੰਦਰ ਨਵੇਕਲੇਪਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਕੁੱਥੇ ਸਰੀਰ ਵਾਲਾ ਬਿਰਧ ਸੈਤ ਅਨੰਤਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਠ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਸੀ ਸਤਿਗੂਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਸਤ ਕਵਲਾਂ `ਚੋਂ 5000/- ਰੁਪਏ, ਬਸਤਰ ਅਤੇ “ਪੰਥ ਰਤਨ” ਦੀ ਪਦਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਅੰਤ ਉਤੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਸਨਾ ਦੁਆਰਾ ਇਹਨਾਂ ਪੰਥ ਰਤਨਾਂ ਬਾਰੇ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਚੇ ਕਿਰਦਾਰ ਬਾਰੇ ਤੇ ਅਝੁਕ ਅਰੁਕ ਸੇਵਾ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਸੈਤ ਅਨੰਤਾ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਸਤਰ ਕੱਟਣ, ਸਿਊਣ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਲਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸੁਣਨ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਨਵੀਂ ਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ। 10 ਵਜ ਗਏ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਬੜੇ ਸਬਰ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਕ ਦਮ ਉਤਾਵਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਓਧਰ ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਅੱਜ ਹੋਰ ਵਸਤਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ ਸਨ। ਸੋ ਇਕਦਮ ਤਕੜਾ ਦਬਾਅ ਲੰਗਰ ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਤਾਂ ਵੀ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਪੰਗਤਾਂ ਲਾ ਲਾ, ਥਾਲਾਂ ਵਿਚ ਲੰਗਰ ਛਕਾਇਆ। ਹੋਲੇ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਤੇ ਸ਼ੋਭਾ ਦੀ ਘਰ ਘਰ ਚਰਚਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸੰਦੇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਕ ਜ਼ਾਬਤੇ, ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਤੇ ਉਤਮਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਸ ਹੋਲੇ ਤੋੱ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਿਖ ਮਰਨ ਮਰਾਣ ਤੇ ਹੀ ਤੁਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਵਸ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਐਸ. ਐਸ. ਮਨਧੀਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਨਤਾ ਕਾਲੋਨੀ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗ਼ੈਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪ੍ਰੰਫੈਸਰ, ਸ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੋਲੇ ਦੇ ਸੈਦਰਭ ਵਿਚ ਆਖਿਆ: ਮੈਂ ਕਦੇ ਏਨਾ ਸੁੰਦਰ ਪੰਡਾਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਤੁਹਾਡੀ (ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀ) ਪ੍ਰੈਜੈਨਟੇਸ਼ਨ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ। ਏਨੇ ਹਜ਼ੂਮ ਦਾ ਇਕ ਜ਼ਾਬਤੇ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨਾ, ਬਈ ਕਮਾਲ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਜਿਸਦਾ ਤੱਤ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸਜੇ: 70 ਤਾੱ 7? ਲਥੰਟਾਰ ਅਮਰ ਨੰਘ ਨਕੰੱੜਾ 27 ਤਾੱ ?2.560 ਜਥੰਟਾਰ /ਨਰੰਜਨ ਨ ਕੱਕੜਾ 22.30 ਤੋੱ?.45 ੫. ਨੋਂਪਾਲ ਆ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 145 ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ 2 ਵਜੇ ਤੋਂ` ਜਾਰੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਸਮਾਪਤੀ ਦੇ 15 ਮਿੰਟ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ। ਭਰਪੂਰ ਗਹਿਮਾ-ਗਹਿਮ ਸੀ ਸੈਗਤ ਦੀ। ਘੁੰਮਦੇ ਛਤਰ ਹੇਠ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾ ਬਿਖੇਰਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਤਾਰਾਂ ਬੈਨ੍ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਇਹ ਅਚਰਜ ਨਜ਼ਾਰਾ ਸ਼ੀਮਾਨ ਸੈਤ ਬਾਬਾ ਹਰਬੈਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ਾਹ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਾ ਵਰ ਹੈ, “ਹੱਥ ਤੇਰਾ ਤੇ ਖੀਸਾ ਮੇਰਾ” (ਸੁਭਾਸ਼ ਨਗਰ ਡੇਰਾ) ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਸੇਵਕਾਂ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਬੇਠੇ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਇਸ ਵੇਲੇ ਮਹਾਰਾਜ ਸੇਵਾ ਰਾਮ ਜੀ (ਅੰਸ ਬੋਸ ਕੈਮਲਪੁਰ ਦੇ ਬਾਬਾ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਜੀ) ਮੋਤੀ ਨਗਰ ਵਾਲੇ ਸ਼ੀ ਫਕੀਰ ਚੰਦ ਬਤਰਾ ਅਤੇ ਸੀ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਰਾਮ ਹੋਲੇ ਦਾ ਕੁੰਭ ਮਾਣ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੰਚ ਉਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਚਖੰਡ ਨਾਂਦੇੜ ਦੇ ਮੁਖ ਪੁਜਾਰੀ ਸੰਤ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੋਨੀ, ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਸ. ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਚੁਪੀਤੇ ਹੀ ਆ ਬੈਠੇ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਣ ਵਿਚ ਸ. ਹੰਸਪਾਲ, ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੈਬਰ ਮੀਟਰੋਪਾਲੀਟਨ ਕੌਂਸਲ ਦਿੱਲੀ ਵੀ ਨਾਲ ਬੈਠੇ। 3 ਵਜੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸ. ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਤੇਗ, 51- ਸੀ, ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਐਕਟੈਨਸ਼ਨ ਲੁਧਿਆਣਾ (70 ਤੋਂ ਉਪਰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਿਰਧ ਹੋਣਗੇ), ਸ. ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੇਅਰਮੈਨ ਪੀ.ਪੀ.ਸੀ.ਸੀ. (ਆਈ), ਬੀ.ਸੀ.ਸੀ. 109 ਆਰ ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਅਲ ਏਰੀਆ-ਬੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਏ। ਸ. ਤੇਗ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ “ਫਰੈਗੀ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ” ਦੀਆਂ 11 ਕਾਪੀਆਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸ. ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਨ ਇੰਡਸਟਰੀ, ਜਨਤਾ ਨਗਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੀ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਿਰਧ ਦੀ ਸੁਖ-ਸਾਂਦ ਪੁੱਛ ਉਹਦੇ ਉੱਦਮ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਵੀਕਾਰੀਆਂ। ਫਿਰ ਕੀਰਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 'ਹਲ/ਤਾ ਸਭ ਪਲ/ਤਾ ਸ਼ਝ'ਅਤੇ 'ਡਗਮਗਾ ਛਾ/ਡ ਨੇ ਮਨ ਝਉਰਾ”ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਮਿਿਦੰਗ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਗਾਇਕ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਰੀਵੇਂ ਗਏ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲਰੁਬਾ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਕਸ਼ਸ਼ ਦਿਤੀ। ਆਪ ਨੇ ਵਿਵਿਧ ਪ੍ਰਮਾਣ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਲਗਾਏ ਹੀ, ਵਖ ਵਖ ਰਾਗਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸੁਭਾਇਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਟੀਮ ਭੀ ਕੀਰਤਨ ਸਮੇਂ ਉਪਸਥਿੱਤ ਹੋਈ। ਸ. ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਮਦ ਨੂੰ ਰੀਕਾਰਡ ਕਰਨ ਆਈ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਹੋਲੇ ਮਹਲੇ ਬਾਰੇ ਪਬਲਿਕ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ। ਥੋੜ੍ਹੋ ਜਿਹੇ ਸ਼ਾਟ ਲੈ ਕੇ ਟੀ.ਵੀ. ਟੀਮ ਵਾਪਸ ਹੋ ਗਈ। ਟੀ.ਵੀ. ਕੈਮਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵੱਲ ਵੀ ਇਕਟਕ ਵਾਚਦੇ ਰਹੇ, ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 146 ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਫੈਦ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨ ਰੱਖੇ ਸਨ ਜੋ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੀਆ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਸਨ। ਟੀ. ਵੀ. ਕੈਮਰਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਛਿੜੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੈਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਲੁਹਾਰਾਂ, ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਮਰਾ ਮੋਰੋਂ (ਡੁਬਈ) ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕਰ ਲਈਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੋਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਗਮ ਨੂੰ ਹੀ ਮੂਰਤੀ ਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਸਰੀਰ ਆਪਣੀਆਂ ਵੀਡੀਓ ਰੀਲਾਂ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਯਾਦ ਲਈ ਅੰਕਿਤ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। 4.20 ਹੋਏ ਤਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਚਖੰਡ ਨਾਂਦੇੜ ਦੇ ਸੀਮਾਨ ਸੈਤ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੋਨੀ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰਚ ਤੋਂ ਉਠਦੇ ਨਜ਼ਰ ਪਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਹਾਇਕ ਵੀ ਸੀ। ਉਹ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲ ਵਧੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਕੇ ਸਚਖੰਡ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਇਕ ਰੁਪਹਿਰੀ ਚੋਗਾ ਪਹਿਨਾਇਆ, ਦੁਸ਼ਾਲਾ ਓਢਾਇਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਕਮ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੋਨੀ ਜੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕਬੂਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਸੇਵਕ ਸਦਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਨੇਹ ਕਾਰਨ ਯਾਦ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਚਾਨਕ ਅਤੇ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। 4 .30 ਹੋਏ ਤਾਂ ਧਰਮ ਸੈਮੇਲਨ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਸ. ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਾਟੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦੇ ਸੁਚੱਜੇ ਚੋਣਵੇਂ ਫ਼ਲਾਸਫ਼ਾਨਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਮੰਚ ਉਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸਾਰੇ ਉਹ ਵਿਦਵਾਨ ਸੱਜਣ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਬਲਿਕ ਨੂੰ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਛੇ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਤੱ ਘੱਟ ਕਿਸੇ ਜਗਹ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਸਿਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਮੁੰਦਰ ਲਹਿਰਦਾ ਸੀ। ਸੋੌਤੇ ਮੰਚ ਵੱਲ ਉਤਸੁਕ ਅਤੇ ਇਕਟਕ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੰ: ਗੁਲਾਟੀ ਨੇ ਧਰਮ ਸੰਮੇਲਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੈਤ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੇਨੀ ਗੁ: ਸਚਖੰਡ ਨਾਂਦੇੜ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮਾਈਕ ਤੇ ਆ ਕੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੈਬੋਧਨ ਕਰਨ। ਮੋਨੀ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਲੈਮੀ ਤਕਰੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਰੂਹੇ-ਰਵਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅਜਾਪਾਲ ਸਿੰਘ ਰੂਪ ਤਕ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਅਤੇ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਵਿਚ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਕੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿਚ ਚੰਦ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 147 ਸ਼ਬਦ ਆਖੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਆਨੰਦਪੁਰ ਵਾਲੇ ਠਾਠ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਮਹਾਂ ਮੇਡਲੇਸ਼ਵਰ ਸਵਾਮੀ ਵਿਦੇਹੀ ਹਰੀ ਜੀ ਬੋਲੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰ. ਗੁਲਾਟੀ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਗਊ-ਰਖਿਆ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ ਹੈ। ਇਹ 1956 ਤੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੈਪਰਕ ਵਿਚ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਦੇਹੀ ਹਰੀ ਜੀ ਨੇ ਗਊ-ਰਖਿਆ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਅਥਵਾ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਵਿਦਵਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ, ਵਿਆਖਿਆ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਇਕੱਠਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ-ਧਾਰਨੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਲਾ ਇਕੱਠ ਦਸਿਆ। ਵਕਤਾ ਦੀ ਮੁਖ ਸੁਰ ਗਊ-ਰਖਿਆ ਨੂੰ ਧਰਮ ਨਾਲ ਮੇਲਣ ਦੀ ਸੀ। ਉਪਰੈਤ ਚੌਧਰੀ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਐਮ. ਪੀ. ਨੇ ਮਾਈਕ ਸੈਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਤਕਰੀਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਏਨੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੂਰਣ ਇਕੱਠ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸਲਾਹਿਆ। ਹੌਸਪਾਲ ਐਮ. ਪੀ. ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸ. ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪਟਵਾਰੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਅੱਜ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਮੁਖ਼ਾਤਿਬ ਹੋ ਸਕੇ। ਚੌਧਰੀ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਧੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਿਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ, ਅਖਾਉਤਾਂ ਅਤੇ ਟੂਕਾਂ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਵਰਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹੋ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਯੋਗ ਹੈ, ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ, ਨਾਲ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਖ ਪਹੁੰਚਾਏ ਤੇ ਸਭ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੇ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਇਕੋ ਚੀਜ਼ ਹਨ। ਇਹੋਂ ਧਾਰਨ ਯੋਗ ਹਨ। ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਕਥਨ ਤੋਂ` ਪਿਛੋਂ ਪੀਰ ਸੱਯਦ ਆਰਿਫ਼ ਅਲੀ ਅਸਲਮ ਨਿਜ਼ਾਮੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ। ਆਪ ਨੇ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਆਇਤ, ਅਜ਼ਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਰਸਤਾ ਅਪਨਾਉਣ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੀਤੇ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਗਊ-ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗਊ ਸੈਵਰਧਨ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨਦਿਆਂ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵੱਲ ਪ੍ਰਾ ਥਮਕਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਪੀਰ ਨਜ਼ਾਮੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਏ ਕਤਲਾਮ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਪਰੋਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਰੂ- ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖ-ਕਾਤਲ ਹੋ ਜਾਣ ਨੂੰ ਨਿੰਦ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 148 ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਨਿਰ-ਅਪਰਾਧਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਧਰਦੇ ਹਨ। ਪੀਰ ਨਜ਼ਾਮੀ ਦੇ ਕਥਨ ਦਾ ਤੋੜਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਮ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਅੱਲਾ ਦਾ ਨੂਰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ; ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਧਰਮ ਹੈ। ਪੀਰ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤ ਉਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ਆਪ ਜੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਦੀਨੋ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਯਾਦ ਫਰਮਾਓਗੇ, ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ਾਦਮ ਬਣ ਕੇ ਆਵਾਂਗੇ। ਫਿਰ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵਕਤਾ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸ਼ੀ ਵਰਮਾ ਨੇ ਮੰਚ ਉਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਕਾਵਿਕ ਤੇ ਮੋਹਕ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਾਂ। ਵਿਦਵਾਨ ਵਕਤਾ ਦੀ ਕੈਨਵਸ ਬੜੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀ। ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਵਖ ਵਖ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਤੇ ਪੱਧਤੀਆਂ ਇਕ ਨਹੀਂ ਅਨੌਕਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਮੰਗਦੀਆਂ ਹਨ । “ਉਪਾਸਨਾ ਪੱਧਤੀਆਂ ਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਹੀ ਸਾਰੇ ਪੁਆੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਸੈਤ ਲੋਕ, ਸੂਫ਼ੀ ਲੌਕ ਉੱਠੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਧਰਮ ਹੀ ਐਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸੈਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਭੀਤਰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਆਧਾਰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ। “ਸੈਂ 3-4 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਏਥੇ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾ ਨੇ ਜੋ ਨਿਰੈਤਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਏਥੇ ਵੀ ਤੱਕ ਰਿਹਾ ਹਾਂ: ਧਰਮ ਨੂੰ ਖਾਲਸ ਰੱਖਣਾ। ਡਾ. ਵਰਮਾ ਨੰ ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਧਾਰਮਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਲਈ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ, ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮ, ਸੇਵਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਚੂਲ ਦੱਸਿਆ। ਅੱਜ ਜੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੇ ਬਚਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਹੀ ਬਚਾਏਗਾ। ਡਾ. ਵਰਮਾ ਦਾ ਕਥਨ ਮੇਘ ਫੁਹਾਰ ਸੀ, ਜੌ ਸੜੀ ਪਈ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਠੰਢਕ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਸੈਤ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਿਰਮਲੇ ਧਰਮ ਉੱਤੇ ਇਕ ਗੀਭੀਰ ਵਿਵੇਚਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਖਿਆਲ ਨਾਲ ਆਏ ਸਨ; ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ 6.20 ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਬੈਠਕ 2 ਵਜੇ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱ ਖ਼ਿਮਾ ਮੰਗੀ ਗਈ। ਧਰਮ ਸੈਮੇਲਨ ਵਾਸਤੇ ਅੰਤਮ ਸ਼ਬਦ ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੇ। ਕਥਨ ਸੈਖੇਪ: ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 149 ੦ ਅੱਜ ਕਲੂ ਇਕ ਫ਼ੈਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ ਇਹ ਕਹਿਣ ਦਾ ਕਿ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਿਚ ਕੀ ਪਿਆ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਏਥੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਧਰਮ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨ ਕੁਝ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। > ਸਾਧੂਆਂ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੇਖਿਆਂ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਾਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਨੇਮੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੇਖ ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਣ ਲਗਦੇ ਹੋ। ਗਲਤ ਚੀਜ਼ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜੇਹੀ ਵੀ ਅੱਛੀਆਂ ਸ਼ੁੱਧ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਤਿਆਨਾਸ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। 'ਫਿਟਿਆ ਚਾਟਾ ਦੁੱਧ ਦਾ ਕਾਂਜੀ ਦੀ ਭੁਖੈ। ਹ ਆਦਮੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਇਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹਦੇ ਵਿਚੋਂ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਜਾਣ ਲਈ ਜਿਹੜਾ ਰਾਹ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਧਰਮ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਗਲਤ ਰਾਹ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਉਸੇ ਟੈਕ ਤੇ ਚਲਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਆਟੋਪਾਇਲਟ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਜਿਸ ਸੇਧ ਤੇ ਉਚਾਈ ਵੱਲ ਸੈੱਟ ਕਰ ਦੇਈਏ, ਉਹ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਓਧਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿੱਧਿਆਂ ਰੱਖੇਗਾ, ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਜੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਸੂਝ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਠੀਕ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚਲਾਂਗੇ, ਗਲਤ ਪਾਸਾ ਮਲਿਆਂ ਨਤੀਜੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੀ ਹੋਣਗੇ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੀ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਓਸੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ੦ ਆਦਿ ਰੀ੍‌ਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸਾਰਿਆਂ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਾ ਅਦਬ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੀਰ ਜੀ ਅਸੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਛੱਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਡੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ੭/ਸਲਆਣ ਕਹਾਵਣ ਸ਼ਕਲ ਜਾ ਗੋਇ ਤਾਮਸ਼ਲਆਣ ਕਹਾਵੈ।ਪਨਾ?474 ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਿਰੂਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ: ਬੱਲਨ ਸਚਾ ਧਰਮ ਡਠੁ ਨ ਸੱਲਸੰ# /'ਪੱਨਾਂ 985) >__ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚਲਣ ਨਾਂਲ “ਨੰਤਗੁਠ ਕਾਟ ਪੰਡਾ ਆਗੀ ਹਾਇ ਛੰਤ ਹੰ/” ੦ ਗਊ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦੇਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਨੀ ਅੱਛੀ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹ ਦੁੱਧ ਹੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਧਰਮ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਗੱਲ, ਚੰਗਾ ਪਾਸਾ ਨਾ ਛੱਡਣਾ। ਵਿਦੇਹੀ ਹਰੀ ਜੀ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਏਥੇ ਗਊ-ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਗਊ-ਸੇਵਾ ਸੰਮੇਲਨ ਰੱਖਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਗੱਲ ਵਿਚੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 150 5 ਸਾਡੀਆਂ ਗਿਰਾਵਟਾਂ ਵਿਚ ਧਰਮ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਗਊ ਦੀ ਰੱਤ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀ ਛੁਰੀ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬੂਹੇ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇ, ਭੁੱਖੇ ਨੂੰ ਅੰਨ, ਨੰਗੇ ਨੂੰ ਕਪੜਾ ਦਿਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਰ ਧਰਮ ਕੀ ਹੈ ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗਊਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਲਾਵਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਤ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀ ਛੁਰੀ ਵਾਲੇ ਵੱਲ ਸਾਡੀ ਪਹੁੰਚ ਕੀ ਹੋਵੇ ? ੦ ਪੀਰ ਜੀ ਨੇ ਇਹੋ ਗੱਲ ਆਖੀ ਸੀ ਜੇ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਵੀ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭਲਾਈ ਕਰੀਏ। ਇਹ ਹੈ ਗੱਲ; ਫ਼ਲਦਾਰ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨਿਵ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਨਿਮਰਤਾ ਹੈ। ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੇਵਕ ਬਣਨਾ ਪਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ, ਆਪ ਪੀਰ ਤੇ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਨਾਜ਼ਮ ਹੁੰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ: ਕਾਝਾਨ ਸਭ ਤੇ ਹਮ ਝੂਠ ਹਮ ਤਨੰਜੇ ਭਲ ਸਭ ਕੀਇ# (ਨਾਂ 73647 ਕੀ ਕਬੀਰ ਜੀ ਬੁਰੇ ਸਨ ? ਪਰ ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ ਮੈਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ੦ ਸਤਿਗੁਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਵਰਤ ਲਾਇਆ ਏ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਦਾ, ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਪਰਲੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਜੇ ਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਲਹੂ ਭਿੱਜੀ ਛੁਰੀ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਕੋਈ ਰੋਟੀਓਂ ਭੁੱਖਾ ਬੋਦਾ ਤੁਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ। ਕਿੱਡੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੈ! ਇਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਭੁੱਖੇ ਨੂੰ ਰੋਟੀ, ਨੰਗੇ ਨੂੰ ਕੱਪੜਾ ਦੇਣਾ, ਗਊ ਤੇ ਗਰੀਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਆਸਤਾਂ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ੦ ਇਸ ਨੀਲੇ ਆਕਾਸ਼ ਹੇਠ ਜਿਹੜੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਉਹਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬੀਤਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹੋ ਲੇਖੇ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਰਗਾ ਗੀਝਦਾ ਗੁਣ ਨਵਹਾ ਸ਼ਾ ਸ਼ਾਨ ਜੱ ਨੱਤ ਕਾਹਾ /ਓਸ਼ਾਸ਼ਾ ਦੇਹ ਕਾ /#ਲਮ ਨ ਕਾਨ ਆਤ# ੭ ਅੰਤ ਉਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵਕਤਿਆਂ ਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ ਹਨ, ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ ਨਾਲ ਧਰਮ ਸੈਮੇਲਨ ਦਾ ਭੋਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਪਈਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ, ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਜਜਮੈਂਟ ਹੇਠ ਕੀਤਰਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਇਨਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਗਏ। ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਦੀ ਮੰਚ ਸਕੱਤਰੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 151 € ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਮਿਲੇ: ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ: /ਏਨਾਆ 500:=, /ਏਕਾ ਨਟ ਵਧੀਆ ਕਪੜਾ; ਹੌਲਾ ਝੰਗ, ਗਾਟਕਾ; ਆਲਾ; ਛਾ/ਇਗਾੀ/ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ: ੭. ਸਰ /ਨੰਘ; ਸ਼. ਹਰਨ /ਨੰਘ; ਸ਼. ਸੰਤੱਖ ਸੰਘ (ਚਾਵਲਾ ਭਾਲ?) /ਦੱਲਾੰ /ਏਨਆ 362=, ਹੌਲਾ ਥੰਗ, ਭਟਕਾ; ਆਲ ਛਏਨਾ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ: /ਏਨਾ# 2605, ਹੌਲਾ ਝੰਗ, ਆਲਾ; ਗੁਟਕਾ; ਡਾ/ਏਗੀ ਹੌਂਸਲਾ ਵਧਾਊ: ਮਾੰ ਗਾਰਲਾਚਨ /ਨੈੰਘ ਸੰਤਾ ਨਗਨ (ਸਰਸਾ), ਨੰ ਆਮਨੀਕ /ਸੰਘ ਅਮਰੌਹਾ, ਯਾ. ਵੌਹਾਂ ਣੂੰ 700:=, 70%=, ਨਾਲਾ; ਭਟਕਾ; ਡਾ/ਏਰ/ 6.45 ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਦੀਵਾਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਲੈਗਰ ਵੱਲ ਵਹੀਰਾਂ ਪੈ ਗਈਆਂ। ਬਲਬਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਅਥਾਹ ਭੀੜ ਦਾ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ। ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਪੰਗਤਾਂ ਨਾਲ ਥਾਲ ਪਰੋਸਵਾਂ ਭੌਜਨ ਸੈਪੰਨ ਹੋਇਆ। ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸੁਣਨ ਵਾਲੋ ਪ੍ਰਮੀਆਂ 7 ਤੋਂ 8 ਤੱਕ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ, 8 ਤੋਂ 8.30 ਤੱਕ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ (ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚੇਲਾ), 8.30 ਤੋਂ 10.30 ਤਕ ਸਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਬਾਦ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਿਆ। 11 ਮਾਰਚ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਹੋਲਾ ਅੰਤਮ ਦਿਨ ਹੋਲੇ ਦਾ ਅੰਤਮ ਦਿਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਰਾ ਜੱਥਿਆਂ ਨੂੰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ। ਸਵੇਰੇ 3 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਨਗਰ, ਜਲੰਧਰ, ਮੰਡੀ (ਹਿਪ੍ਰ.) ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥਿਆਂ ਨੇ ਉੱਚੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਨਾਲ ਇਕ ਛਹਿਬਰ ਲਾ ਦਿਤੀ। ਸਾਰਾ ਪੰਡਾਲ ਭਾਵੇਂ ਰਾਤੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਸਤਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, 15,000 ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਾਲ ਲਬਾਲਬ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਮਾਣਨ ਲਈ 5.30 ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਸੈਗੀਤਕਾਰਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 152 ਦੇ ਸਾਥ ਵਿਚ ੪ %ਰ ਆਵਹ ਅੰਡੇ #ਤ”ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਛੋਹੀ ਗਈ। ਉੱਚੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਯੁੱਧ ਸਥਲੀ ਹੀ ਜਾਪਦੀ ਸੀ; ਪਰ ਇਹ ਹੋਲੇ ਦਾ ਰੰਗ ਸੀ, ਲੜਾਈ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮੰਚ ਤੋਂ, 40 ਕੁ ਫੁਟ ਹਟਵਾਂ, ਸਾਹਵੇਂ ਇਕ 4-5 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਉਸਾਰਿਆ ਹਵਨ ਕੁੰਡ ਪ੍ਰਜਵਲਤ ਸੀ। ਰਾਤੀਂ, ਸੋਹਣੀਆਂ ਚਾਨਣੀਆਂ `ਚੋਂ ਇਕ ਪੱਟੀ ਉਖੇੜ ਧੂੰਏਂ ਲਈ ਆਕਾਸ਼ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ 40 ਜੋੜੇ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਵਿਛੇ ਹੋਏ ਬਸਤਰਾਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਈ ਅਤੇ ਰੀਢ ਚਿਤਰਾਵੇ ਜਿਹੀਆਂ ਸਮਾਜਕ ਰਸਮਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪਿਰੰ: ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ, ਸ. ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਸਨਖਤਰਾ, ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਆਦਿ, ਵਿਆਹੇ-ਜੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਨਾਸਬ ਸਥਾਨ ਦੇ ਦੁਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਕੈਮਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਨਧਬਧ ਹੋਏ। ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਵੀਡੀਓ ਲਈ ਕਲਿੱਕ-ਕਲਿੱਕ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਰਾਤ ਭਰ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ. ਹੌਸਪਾਲ, ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਨੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੰਡਾਲ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ, ਹਵਨ ਕੁੰਡ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਜੁਟੇ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਸੀ। ਹੋਲੇ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਦਿੱਖ, ਮੁਕੰਮਲ ਸਫ਼ਾਈ, ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦਾ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੌਮ ਕਰਦੇ ਹੋਣਾ, ਲੈਗਰ ਦੀ ਸੈਗਤ ਲਈ ਮੁਨਾਸਬ ਸੇਵਾ ਅਤੇ 15, 000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਤੇ ਜ਼ਾਬਤੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ, ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਰਾਤੀਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਾਰਾ ਪੰਡਾਲ ਇਕ ਵਿਵਾਹ-ਮੰਡਪ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਕ ਕੌਤੂਹਲ ਉਤੇਜਿਤ ਸੀ। ਬੀਬੀਆਂ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਸੈਗਤਾਂ ਸੁਵਿਵਸਥਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆ ਤੇ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। 6.15 ਵਜੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਦੀ ਬੀੜ ਅਤੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲਿਆ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸੈਨ ਰਾਗੀਆਂ ਸਭਾ ਅਣ ਆਤੇ ਕੋਊ ਨ ਜਾਗ”ਸ਼ਬਦ ਬਸੈਤ ਰਾਗ ਵਿਚ ਗਾਇਨ ਕਰਕੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। 6.30 ਵਜੇ ਲਾਵਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਬੈਚਾਂ ਵਿਚ 40 ਜੋੜੇ ਵਿਵਾਹਿਤ ਹੋ ਗਏ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਗਨੀ-ਕੁੰਡ ਦੁਆਲੇ ਸਫੈਦ ਚੱਦਰਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀ ਵੇਦੀ, ਬੜੇ ਸੈਜਮ ਨਾਲ ਲਾਵਾਂ ਲਈ ਪੈਰ ਟਿਕਾਂਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ 30,000 ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 153 ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ 15,000 ਮਨ ਇਕਟਿਕ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਜੋੜੇ ਦਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ 40 ਜੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪਰੈਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਲੜਕਾ ਆਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲਾਵਾਂ ਲਈ ਬੈਠੀ ਬੀਬੀ ਦੀ ਲਾਜ ਹਿਤ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਤੋਂ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਜੋੜਾ ਵੀ ਹੋਲੇ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਅਨੰਦ ਕਾਰਜਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ-ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਮਾ ਨੇ 15 ਮਿੰਟ ਲਈ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰੀ ਤਕਰੀਰ ਕੀਤੀ। ਕਥਨ ਦਾ ਸਾਰ: - ਵਿਵਾਹ ਸੈਸਥਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆਈ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਵੀ ਜੁੜਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਭਾਗ ਹੀ ਸਮਝੋ ਕਿ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੱਕ ਇਸ ਸੈਸਥਾ ਨੂੰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਰਹਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। -ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਰੀਤ ਤੋਰ ਕੇ ਸੈਸਥਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿਤੀ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਲੋਕ ਮਰਨਹਾਕੇ ਹੋ ਗਏ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਚੱਲੇ। -ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਕ ਦੋ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਸੜਨ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਦਾਜ ਦਹੇਜ ਦੇ ਲੈਣ ਦੇਣ ਦੇ ਇਹੋ ਸਿੱਟੇ ਹਨ। - ਇਹ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਕਿੰਨੇ ਸੁਖਦਾਈ, ਉਤਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੁਖਾਲੇ ਹਨ। ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ! ਅਤੇ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਕੇ ਵਰਮਾ ਜੀ ਆਪਣੀ ਜਗਹ ਬੈਠ ਗਏ। ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਚੰਦ ਸ਼ਬਦ ਵਿਵਾਹਿਤ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਆਖੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤੀ। 7 ਵਜੇ ਤਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਤਮਾਮ ਸੈਗਤ ਦੀਆ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਹੋਲਾ ਸਬ- ਕਮੇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਲੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਕਮੇਟੀ ਜਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੰਸਪਾਲ, ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸਨ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਇਓਵ੍ਰਧ ਸੂਬਾ ਰੀਡਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਹੋਲਾ-ਨਮਸਕਾਰ ਦੀ ਮਾਇਆ ਭੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਠੇ। ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਏ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਇਕ ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਗਿਣਦਾ ਹਾਂ: ਸਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ-ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸੰਤ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ -ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸ. ਰਾਜਾ ਸਿੰਘ ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ ਪਰਵਾਰ, ਸੈਤ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਪਰਵਾਰ, ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਲੂਵਾਲੀ- ਸ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ, ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 154 ਸਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਾਣ ਪਰਵਾਰ, ਸ. ਯਸ਼ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੌਸਪਾਲ, ਸ. ਸੈਤ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ, ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਰੈਣ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਖਾਰਾ, ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਢੋਡਾ, ਸਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਢੌਡਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੰਸੀਜ਼ (ਯਾਦ ਰਹੇ ਸੇਵਾ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ, ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਸਿੰਘ ਹੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਂਦੇ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ) ਏਨੇ ਕੁ ਨਾਮ ਹੀ ਮੇਰੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਹਨ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਖਲੌਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਸੇਠ ਤਿਰਲੋਕ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਆਦਿ ਕੁਝ ਸਰੀਰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਸਨ। ਪਰ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪਕੜ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਸਗੋਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਥਮ ਭੇਟਾ 101, 000, ਇਕ ਮਰਸੀਡੀਜ਼ ਕਾਰ, ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਇਕ ਥਾਨ, ਬਨਾਰਸੀ ਮਿਸ਼ਰੀ ਆਦਿ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੂਬਾ ਰੀਡਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸੇਠ ਤਿਰਲੌਕ ਸਿੰਘ, ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੌਸਪਾਲ, ਐਮ.ਪੀ. ਅਤੇ ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੈਂਬਰ ਮੈਟਰੋਪਾਲੀਟਨ ਕੌਂਸਲ ਆਦਿ ਸਨ। ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ - ਸਮੁੱਚੀ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ, ਹੋਲੇ ਦੀ ਨਿਰਵਿਘਨਤਾ, ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪੂਰਨ ਕਾਰਜਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੂਰਵਕ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ 7.15 ਵਜੇ ਭੋਂਗ ਪੈਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪਾਠੀਆਂ ਨੇ ਮੁਖ ਉਚਾਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 180 ਸਾਧਾਰਨ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ। ਜਦੋਂ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਹੋਲਾ ਸਮਾਪਤੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸੀ: 70 ਪਾਠ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਮਿਤ 2 ਪਾਠ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਮਿਤ 2 ਪਾਠ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਮਿਤ 23 ਪਾਠ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਮਿਤ 7 ਪਾਠ ਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਭੇਂਟ 5 ਪਾਠ ਹੋਲੇ ਦੀ ਸ਼ੁਭ ਸਮਾਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੈਗਤ ਵੱਲੋ 63 ਪਾਠ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ 8 ਪਾਠ ਸੁੱਖਣਾਂ ਦੇ ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੋਂ ਸੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਭੋਗ ਵੀ ਪਏ। 8.35 ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 155 ਵਜੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਉਪਰੈਤ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਇਸ ਹੋਲੇ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਗਿਆਨੀ ਜੈਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਏ। ਥਾਈਲੈਂਡ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਤੇ ਹੋਰ ਐਮ.ਪੀਜ਼ ਵਲੋਂ ਵੀ ਹੋਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀਆਂ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਆਈਆਂ ਸਨ। 9 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਤੀਜਾ ਇਨਾਮ ਐਲਾਨੇ ਗਏ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਸੀ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੰਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਛੇਵੀਂ ਸ਼ਣੀ ਨੂੰ ਜਥੇਦਾਰ ਰੂਪ ਦਾ ਮਿਲਿਆ। ਦੂਜਾ ਦਰਜਾ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦੇ ਸੈਤ ਦਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕੇ ਤੀਜੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਸੀ ਧਰਮਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਢੋਲਕੀ ਖ਼ੂਬ ਵਜਾਈ ਸੀ। ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਪਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ ਮਸਤਾਨਗੀ ਦਾ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਮਸਤਾਨਾ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਚਦਾ ਸੀ। 24 ਹੋਰ ਬੱਚੇ, ਬੱਚੀਆਂ ਵੀ ਇਨਾਮ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਸਮਝੇ ਗਏ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ: ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਬੀਬੀ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਅਮਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਇਕ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਇਹ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸੌਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸਪੋਤਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਨੂੰ 2000/- ਰੁਪਏ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਹ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਹੀ ਮੰਚ ਉਤੇ ਮਾਈਕ ਸਾਹਵੇਂ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: ੦ ਜਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਹੋਲੇ ਦੇ ਦਿਨੀਂ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਲਗਾ ਕੇ ਹੌਲੇ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਹ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸੈਤ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਜਾਣ। =ਐਸ ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸੈਮੇਲਨ ਦੀ ਪਰਵਾਨਗੀ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ, ਮੰਡੀ ਵਾਲਿਆਂ ਵਲੋ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕਰਨ ਦੀ ਹੋਈ ਹੈ। ੦ ਸਤਿਜੁਗ, ਵਰਿਆਮ, ਯੁਗ ਮਰਿਆਦਾ, ਨਿਰੀਖਿਅਕ, ਦਸਤਕਾਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਗ੍ਰਾਹਕ ਬਣ ਕੇ ਜਾਣਾ। ੦ ਗੁਟਕਾ ਮਖ਼ਮਲੀ ਚੋਲੀ ਵਾਲਾ 20/- ਤੇ ਸਾਦਾ 18/-, ਦਾ ਹਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 156 ਕੋਈ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇ। ੦ ਹੌਲੇ ਦੇ ਸੋਵੀਨਰ ਤੇ 12-13 ਰੁਪਏ ਖ਼ਰਚ ਆਇਆ ਹੈ ਪਰ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾਣ ਲਈ ਕੇਵਲ 54/- ਤੋਂ ਹੈ, ਲੈ ਜਾਣਾ। ੦ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅੱਛੇ ਢੰਗ ਦੀਆਂ, ਅੱਛੇ ਸਾਮਾਨ ਦੀਆ ਹੋਣ। ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਸੋਧ ਦੀ ਮਿਠਿਆਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਖ਼ਰੀਦੀ ਜਾਵੇ। & ਦੋ ਦੁਕਾਨਾਂ ਚਾਹਟਾ ਵੇਚਦੀਆਂ ਹਨ। 5 ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਭੀ ਇਕ ਹੈ। ਲੋੜਵੰਦ ਸ਼ੁੱਧ ਘਿਓ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈ ਜਾਣ। 6 ਜਿਵੇਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਹੋਲਾ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਸਾਲ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਦੇ ਕੈਪੀਟਲ ਦਾਰਾਸਲਾਮ ਵਿਖੇ 27, 28, 29 ਤੇ 30 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ। 15 ਜੂਨ ਤੋਂ ਬੈਬਈਓਂ ਜਹਾਜ਼ ਮਿਲੇਗਾ। ਦਰਸ਼ਨ ਮੇਲੋਂ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ 1 ਮਈ ਤੱਕ ਕੁਇਕ ਟਰੈਵਲਜ਼ ਜਾਂ ਸੈਤ ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਢੋਡਾ ਨੂੰ ਨਾਂ ਲਿਖਵਾਣ । ਕੇਵਲ 7000/- ਕਿਰਾਇਆ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਰਹਿਣ-ਬਹਿਣ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਤੇ ਜਾਣ-ਆਉਣ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਦੀ ਸੈਗਤ ਕਰੇਗੀ। ਓਥੇ ਦੋ ਚਾਰ ਜੋੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਇਹ ਵੀ ਕਰਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਆਮੰਤ੍ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ੦ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਗਲੇ ਹੋਲੇ ਬਾਰੇ ਸ੍ਰੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਐਲਾਨ ਕਰਨਗੇ। ੨ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਵਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਕੋਟਾਨ ਕੋਟ ਧਨਵਾਦ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਇਨੇ ਦਿਨ ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਉਪਸਥਿਤ ਹੋ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਹੋਲਾ ਨਿਰਵਿਘਨ ਸਮਾਪਤ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। > ਸਮੁੱਚੀ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦਾ ਧੈਨਵਾਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਸਾਰੀ ਸੇਵਾ ਕਬੂਲ ਕੀਤੀ। ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ। ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖ਼ਿਮਾ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ। 5 ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਧਨਵਾਦ। 6 ਠਾਕੁਰ ਜੀ (ਵੱਡੇ) 15 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਰਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਧੈਨਵਾਦ। ੦ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਇਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੁੰਦਿਆ ਬਚੀ। ਏਥੇ ਇਕ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 157 ਸੈਪਟਿਕ ਟੈਂਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਡਿਗ ਕੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਮਰ ਚਲੇ ਸਨ। ਦੋ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਉਹ ਰੁੜ੍ਹ ਚੱਲੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਵਾਲਟੀਅਰਾਂ ਸੈਤ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰ ਟੈਂਕ ਵਿਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਧਨਵਾਦ। 7.50 (ਸਵੇਰ) ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅਗਲੇ ਹੋਲੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਰਹੇ। ਦੇਰ ਲਗਦੀ ਵੇਖ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਨਾਊਂਸਮੈਂਟ ਕੀਤੀ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਜੀ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਅਗਲੇ ਹੋਲੇ ਵਾਸਤੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਉਹਦੇ ਵਾਸਤੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਅਰਜ਼ ਕਰਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਜੀ ਤੇ ਸੇਠ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਵੱਲੋਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੋਵੇਗਾ ਓਥੇ, ਜਿੱਥੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਹੋਵੇ । ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਹੋਵੇਗਾ । ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਦਿੱਲੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਰਜ਼ਾ ਹੋਈ ਉਥੇ ਹੋਵੇਗਾ। “ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ? ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਨਾਲ ਇਸ ਤੇ ਸੈਗਤ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। 7.55 ਹੋਏ ਤਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਅਮ੍ਰਿਤ ਵਰਸ਼ਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਇਕ ਗੱਲ ਸਦਾ ਲਈ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਸ਼ੀਰਵਚਨ ਕਹਿਣੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ, “ਗਿਆਨ #ਜਨ ਭਾਨ ਟੰਆ ਅਗਿਆਨ #ੰਧੇਰ ਨਾਨ ਹਨ /ਨੈਰਆਾ ਤੇ ਸੰਤ ਭੀੱਟਿਆ ਨਾਨਕ ਆਨੇ ਪਰਾ (ਪਨਾ 293) ਅਤੇ __ “ਜਾਗੀ ਭਾਲ ਤੇ ਪੁਗਟ ਹੰਏਂ ਤਾਹੀਂ ਭਾਲ ਕਾਂ ਨਾਆ# ਪਨ ਫੁਆਦਸ਼ ਗਾਨਂਡ ਕੱ ਮੰਗਾਂ ਹੈ ਰਣਾ#/” ਸੁਰ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ 'ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਜੀ ਜਾਂ ਪਰਮ ਸਤਿਕਾਰਯੋਂਗ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਜੀ” ਨਾਲ ਉਪਸਥਿਤ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਸੈਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਰਸਨਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਵਾਣ ਲਈ “ਧੈਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ?” ਜਾਂ “ਧੰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ” ਅਵੱਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ-ਕਹਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਏਥੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਉੱਚਰਿਤ ਵਾਕਾਂ ਦਾ ਭਾਵਾਰਥ ਹੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਰਮਾਇਆ: ੭ ਜਦੋਂ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਹੋਈ ਹੈ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਲੋਂ, ਇਕ ਪਾਸੇ ਭਗਵਾਨ ਨਾਂ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹਦੇ ਭਗਤ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 158 ਤੀਜੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਦੋ ਫ਼ੌਜਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਤੇ ਬੁਰਿਆਈਆਂ ਦੀਆਂ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਝੁੱਗਾ ਭੱਜ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹਦਾ ਬੜਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਗਿਐ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦਸਿਆ ਏ: ਕਾ ਨਹ; ਲੱਭਾ ਆਹਾ ਆਹੰਕਾਰਾ# ਕਾਇ ਨ ਸ਼ਣੰ £ਕਾਨਾ# (ਪੰਨਾਂ 5007 6 ਜਦੋਂ ਏਥੇ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣਦਾ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਭਾਲਦੇ ਹੋਣ। ਕੱਲ੍ਹ ਏਥੇ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਧਰਮ ਸੋਮੇਲਨ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵਕਤਾ ਬੋਲੇ, ਇਹ ਦਿੱਲੀ, ਦੇਸ਼ ਦਾ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ, ਮੁਸਲਿਮ, ਈਸਾਈ 'ਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੱਤ ਤੇ ਬਾਂਹ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਲੌੜ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਰਲ ਕੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਯਤਨ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 5 ਤੁਹਾਨੂੰ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਹੈ। ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਭਗਤ ਕੇਸ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੋਂ ਜਾਂ ਮੋਨੇ ਹੋਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਹੈ: ਭਗਤਾ ਮੰ ਤੇ ਝੱਲਦੇ ੭ ਵਚਨ ਹਂਵੰਦੇ/ /ੱਨਾ 506) ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤਿਵੇਂ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ: #/ਤਗਾਰ ੪ਠ੪# /ਜ ਧੱਲਿਆ ਗਾਨ/ਨਿਥਾ ਆਨੇ ਲਈਂ ਰਜਾਇ ਜੀਉ (ਨਾਂ ੭25) 6 ਭਗਵਾਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਤੁਸਾਂ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸੁਣਿਐ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੋਭ, ਮੋਹ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, # #ਨਤਾ ਭਗਾਵਾਨ”/ & ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕੱਠੇ ਬੈਠੀਏ, ਮਿਲ ਕੇ ਰਹੀਏ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੋਈ ਐਸੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। 6 ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਜੋ ਸੱਜਨ ਆਏ ਹਨ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਐਂਬੈਸਡਰ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਸਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੈਬੈਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 159 ਲਈ (ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਾਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬੈਠਾਲ ਲਿਆ)। ੦ ਝਗੜੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਝਗੜਾ ਮਿਟਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਜਿਹੜਾ ਹਥਿਆਰ ਰੂਸ ਤਕ ਪੁਚਾਣਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਲਗਦੇ ਹਨ ਮਾਰਨ ਵਾਸਤੇ। ਯੂਰਪ 'ਚੋਂ ਜੇ ਉਹ ਭੇਜਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਢਾਈ ਮਿੰਟ ਲਗਣਗੇ। ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋਂ 1 ਫੁਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਡਿੱਗੇਗਾ । ਕਿੰਨੀ ਚੇਤਨਾ ਹੈ, ਕਿੰਨੀ ਸਮਝ ਡਿਵੈਲਪ ਹੋਈ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪਾਸੇ ਲਗਨ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ; ਪਰ ਜੇ ਇਹ ਲਗਨ ਲਗ ਜਾਏ ਕਿ ਸੈਸਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਭੁੱਖਾ ਨਾ ਰਹੇ, ਕੋਈ ਨੰਗਾ ਨਾ ਰਹੇ, ਕੋਈ ਬੇ-ਮਕਾਨ ਨਾ ਰਹੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਵੀ ਕੋਈ ਔਖੀ ਨਹੀਂ । ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਮੰਨ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। 6 ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਸਸਤੀਆਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਰਾਤੀਂ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਫਲਾਣੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਫਲਾਣੀ ਲੜਕੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਇਹ “ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਮੰਨ ਲਈ ਰਜਾਇ” ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਅਸਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਘੇਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਮਾਮੇ ਮਾਮੀਆਂ, ਫੁੱਫੀਆਂ, ਮਾਸੀਆਂ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਪਿਆਂ ਬੰਦਾ ਖੱਜਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ੦ ਇਕ ਵਿਆਹ ਤੇ 500/- ਵੀ ਖ਼ਰਚ ਆਵੇ ਤਾਂ ਏਨੇ ਸਮੂਹਕ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਹੋਣ ਵਰਗਾ ਖ਼ਰਚ ਆਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸਮੂਹਕ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ ਪੱਧਤੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਾਰਾ ਸੈਸਾਰ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੌਰੀਆ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹ ਇਕੋ ਸਮੇਂ, ਇਕੋਂ ਦਿਨ, ਇਕੋ ਹੀ ਥਾਂ ਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। 6 ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਰਾ ਸੈਸਾਰ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹਕ ਕਰਨਾ ਹਰੇਕ ਘਰ-ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਚ ਹੈ। ਸਾਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਿੱਤਾ। 6 ਅਸੀਂ ਇਹ ਕੰ ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੁਕਲਾਵੇ , ਸਗਨ ਸਾਰ ਤੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਆਦਿ ਨਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ। ਪਰ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਹਰ ਥਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਏਨੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣਗੇ, ਉਹ ਸੁਖੀ ਰਹਿਣਗੇ। ੦ ਕਲੂ ਦੇ ਧਰਮ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਪੀਰ ਸੱਯਦ ਆਰਫ਼ ਅਲੀ ਅਸੂਲਮ ਨਜ਼ਾਮੀ, ਮਹਾਂਮੰਡਲੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ੀ ਵਿਦੇਹੀ ਹਰੀ ਜੀ, ਸੈਤ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੌਨੀ, ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਵਰਮਾ ਜੀ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਾਰਿਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 160 ਨੇ ਹੀ ਕੱਲ੍ਹ ਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ 'ਮਿਲਬੇ ਕੀ ਮਹਿਮਾ” ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਰਲ ਮਿਲ ਬੈਠ ਕੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਸੱਚੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਸੁਰਖਰੂ ਹੋ ਕੇ ਜਾ ਸਕੀਏ। 6 ਏਸ ਹੋਲੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਚੁੱਪ-ਚਾਂ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਾਹਰ ਵਾਰ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦਾ ਰੌਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਜਤਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮੇਲਿਆਂ ਹੋਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਂਈ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕਿ ਰੌਲੇ-ਗੌਲੇ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਰੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਧੁਨ ਹੀ ਸੁਣਾਈ ਦੇਵੇ । ਦਿੱਲੀ ਰੌਲੇ-ਗੌਲੇ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ, ਸਾਡੇ ਪੰਡਾਲ ਤੇ ਨਗਰ ਵਿਚ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਜਿਹੜੇ ਸੱਜਣ ਹੋਲਾ ਲੈਣ, ਉਹ ਵੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਰੌਲੇ ਗੌਲੇ ਤੋਂ ਪੰਡਾਲ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਣ। ੦ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੋ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਹਾਕੀ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਸੈਸਾਰ ਹੀ ਖੇਡਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਵਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ ਜਾਏ। ਬੱਚੇ ਕਛਹਿਰੇ ਪਹਿਨ ਸਿਰ ਤੇ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾ ਕੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ । ਪਟਿਆਲੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਸਿੱਖਣ ਗਏ ਤਾਂ ਖੇਡ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਿੱਖ ਟੀਚਰਾਂ ਨੇ ਹੀ ਕਛਹਿਰੇ ਪੱਗ ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਘਰ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਤੇ ਖੇਡਣ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬ! ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਖਾਣ- ਪਾਣ ਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਤਾਲੀਮ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਰਸੇ ਦੇ ਐਸ. ਪੀ. ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਉੱਤਮ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ। ਐਥਲੀਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਜੈਵਲਨ ਵਿਚ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ੭. ਏਥੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੇਮੌਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹੋ, ਇਹ ਵੀ ਦਿਸਦਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਕਿਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮਿਹਨਤ ਹੋਈ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਕਿਵੇਂ ਇਕ 13 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਹਾਂ ਉਲਾਰ ਉਲਾਰ ਕੇ ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਲਗਾ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸਕੂਲ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕੇ ਹਾਂ। ੭ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਆਖੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਗੁਰਮਤ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 161 5 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ, ਡਾਲਟਨ ਰਜ ਨਿੱਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਮਨੋਹਰ ਕੀਰਤਨ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁਖ। ਸੇਠ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵਲੋ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਵੀ ਏਥੇ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਪੂਰਬਾ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਸੈਤ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਹ ਅਰੋਗਤਾ ਲਈ ਮੰਗ ਮੰਗੀ। ਅੱਜ ਦਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਅਥਵਾ ਲੈਗਰ ਸੈਤ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਲੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਫੇਰ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਭੌਜਨ ਵੀ। ਸੈਗਤ ਸਮੇਤ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 8.30 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੀ ਮਲਾਇ ਬੰਧ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿਥੋਂ ਆਪ 11 .30 ਵਜੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਪੂਰਬਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਾਂ, ਅੱਜ ਘਰ ਘਰ ਚਰਨ ਪੁਆਉਣ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਦਰਸ਼ਨ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕ ਨੇ ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਚਰਨ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੇ - ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਏਥੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ! ਪੂਰਬੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਅਰਜ਼ ਕਰਵਾਣੀ ਚਾਹੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਯੋਗ ਜਾਣੀ। ਉਸਦਾ ਉਤਰ ਸੀ ਅੱਜ ਚਰਨ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਜਾ ਸਕਣਗੇ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਰਾਮ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਦੋ ਵਜੇ ਕਥਾ ਵੀ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਉਪਰੰਤ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਵੀ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਸੋ ਮਾਮਲਾ ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਤਾਂ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਫੜ ਲੈਣਗੇ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ, ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ, ਖ਼ਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ, ਹਰਬੋਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲਾ ਆਦਿ। ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਥਾਕਾਰ : ਅੱਜ ਜਦੋਂ 2 ਵਜੇ ਪ੍ਰ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਥਾ ਵਾਚਕ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਆਪ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ: ਗਰਮੁਖ, ਸਨਮੁਖ, ਮਨਮੁਖ ਅਤੇ ਵੇਮੁਖ ਦੀ। ਪ੍ਰੰਫ਼ੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬੜੀ ਸੁੰਦਰ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸਦਾ ਅੰਤਮ ਆਧਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਥਾ ਏਨੀ ਉਦਾਰ ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਸੀ ਕਿ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 162 ਮਨਮੁਖ ਸ਼ਬਦ ਚਾਰਵਾਕ ਤਕ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਵੇਮੁਖ ਦਾ ਅਰਥ ਸੀ: ਬੇਮੁਖ - ਬਿਨਾਂ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਅਰਥਾਤ ਬੇਪੈਂਦੀ ਦਾ ਲੋਟਾ, ਗੈਗਾ ਗਏ ਤਾਂ ਗੈਗਾ ਰਾਮ, ਜਮਨਾ ਗਏ ਤਾਂ ਜਮਨਾ ਦਾਸ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪੰ. ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਕਦਰਦਾਨ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੋਸ਼ ਵਿਚੋਂ, ਉਸੇ ਵੇਲੇ, ਕੱਢ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਦਾ ਤੱਤ ਮੇਲਿਆ। 3 ਤੋਂ 4 ਤੱਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਸੰਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। 20 ਮਿੰਟ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ: ਉੁੰਦਨ #ਘ ਭਲਾ ਛਝ ਪਾਲਾ” ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਾ ਉਪਦੇਸ ਸੁਣਿ ਤੂੰ: ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੁਹਣੀ ਕਥਾ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕੁਝ ਅਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਈਨ ਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅੰਤ ਉਤੇ ਸਪਿਰਚਿਊਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਉਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਰਤ ਲੈਂਦੀ ਜਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਕਥਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਘੱਟ ਸਮਝ ਆਈ, ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਹੋਰ ਵੱਧ, ਅੱਜ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਝ ਆਈ ਹੈ।ਅਜੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜੇ ਸੁਣੀਏ ਤਾਂ ਵਿਦਵਾਨ ਵਕਤਾ ਤੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਧਰਮ ਦੀ ਇਕ ਵਾਦੀ ਜਾਂ ਕਹੋ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ, ਉਹਦੇ 'ਤੇ ਚਲੀਏ ਤਾਂ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋਈਦਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਧਰ ਨੂੰ ਤੁਰੀਦਾ ਹੈ। ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਸਿਪਾਹੀ ਹੀ ਫੌਜੀ ਮਿਥਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਲੋੜ ਧੈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਰਦੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਸਾਰੇ ਫੌਜੀ ਕਰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦਾ ਸਮਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਟੇਜ ਤੇ ਖਲੋਂ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਔਗੁਣ ਵਖਾਣਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਧਰਮ ਦੀ ਸਟੇਜ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗੁਣ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀ ਚੰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਮੰਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਭੁਰਜੀ ਵੀ ਸਾਧੂ ਸੀ ਤੇ ਐਸੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਆਉਂਦੇ ਨੂੰ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾਇਆ: ਅੱਛਾ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਵਕਤ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 163 ਰਾਗ ਸਿੱਖਣ ਬੱਚੇ ਲਾਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਝਟ ਹੀ ਤਬਲਾ ਜਾਂ ਸਾਜ਼ ਸਿਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਸਿਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਨ ਵਲ ਲਾਇਆ, ਫੇਰ ਵਾਜੇ ਨੂੰ ਨਾ ਛੱਡੇ, ਅਸਾਂ ਦਿਲਰੁਬਾ ਵੱਲ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਲਾਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਆਦਤਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਸੁਆਦਤਾਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਗਰਮੀ ਹੋਵੇ, ਜਦੋਂ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਾਰਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਜੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹਨੇਰੀ ਚਲਦੀ ਹੋਵੇ ਉਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਬਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰ ਕਾ #ਚਨੁ ਸ਼ਦਾ ਆਭਨਾਲਾ ਗਾਰ ਕੰ #਼ਜਨੈ ਕਟਾ ਜਮ ਫਾਨੀ/।ਪੱਨਾਂ 777) ਈਸਾ ਮਸੀਹ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰੋਂ। ਇਕ ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਦੂਜਾ ਇਕ ਸਿਖ! ਅਧਿਆਤਮ ਦੇ ਕਈ ਕਾਇਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿਤੀ ਕਿ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਦਿਤੇ ਭਜਨ ਨਾਲ ਵੀ ਮੁਕਤੀ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ। ਸੰਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਮਖ਼ੌਲ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਭਜਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਦਾ ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ, ਕਾਇਆ ਕੰਚਨ ਹੋ ਗਈ। ਸੋਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਖਾਰੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਧੂ ਤੇਂ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲ ਗਈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਅਜ ਤਕ ਤਾਪ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਪਰ ਉਹੋ ਸਾਧੂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਲਿਟਦਾ ਲਿਟਦਾ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਅੰਤ ਉਸਦੀ ਮੁਕਤੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਆ ਕੇ ਹੋਈ। ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ (ਪਨਿਹਾਰੀ) ਦੇ ਪੜਦਾਦਾ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ 7 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸਾਮੀ ਸਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਰਣ ਪਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਵਹੀਆਂ ਖੂਹ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿਤੀਆਂ। ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਜਿਊਣ ਸਿੰਘ ਤੇ ਵੀ ਕਿਰਪਾ ਮੰਗੀ ਜੋ ਮਾਸ ਸ਼ਰਾਬ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਬਚਨ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਕੁਕਰਮ ਕਟ ਦਿੱਤੇ: ੱਤਗੁਾਰ ਠੰ ਸ਼ਬਦ ਕਾਟੈ ਕਟ ਕਰ੪# ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਇਕੋਂ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਅੰਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।... ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨਾ ਬਹਾਉ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿੰਨੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿੰਨੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਹੈ ਪਰ ਆਪਣੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 164 ਇਤਿਹਾਸ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਰੁਚਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੰ: ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਲੋਕ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਸਿਆ ਜੇ ਉਹ ਦੋਂਪਤੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਮ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅੰਤ ਉਤੇ ਉਹ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੱਖ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਪੰ. ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਇਹੋਂ ਸਾਂਝ ਹੈ: ਨੇ ਗੰਨੇ ਪਰਤਿਆ ਕਾ ਕਾਈ ਝਾਤਾ ਸ਼ਣਾਵੀ ਸ਼ ਭਾਈ ਸ਼ ਮਨਾ ਚੰਨ? ਸੋਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਬੜੀ ਰੌਚਕ ਹੈ। ਅਜੇਹੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸਰਧਾ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਤਕੜੇ ਹੋ ਕੇ ਉਦਮ ਕਰੋਂ । ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹੋ । ਤਰਕ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਸਮਝਣ ਦੇ ਪੱਖ ਤੱ ਪੜ੍ਹੇ । ਇਕ ਘੰਟਾ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਭਜਨ ਕਰਨ , ਸਾਰੇ ਘਰ ਇਕ ਇਕ ਪਾਠ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਕਰਨ । ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਕੋਈ ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਬਾਤ ਸੁਣਾਵੇ, ਉਹ ਸਾਡਾ ਵੀਰ ਤੇ ਭਾਈ ਹੈ। - “ਥਾ ਗਠਾੰਥਾੰ ਝੰਦਗਾ /ਏਹਾ ਸੰਤਨ ਕਾਂ ਲੰਤਾ” - ਨਰਸਾਂ ਗਦਾ ਹਮਆਾਗੰ ਆਨਾ ਸ਼ਗਲ ਰੰਨ ਛਾਗਾੰ /ਏਸ ਆਨ ਕੰ ਨ /ਟਲੈ ਵੈਕਾਨੰ# (ਨਾ 528) ਤਕੜੇ ਹੋਵੇਂ ਉਦਮ ਕਰੋਂ: ਉਦਮ ਕਰਿ ਹਰਿ ਜਾਪਣਾ ਵਡਭਾਗੀ ਧਨ ਖਾਟ। ਇੰਦ-ਇੰਦਾਸਣ: ਹੁਣ 5 ਵੱਜ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਪੂਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸ ਹੋਕੇ ਦੀਵਾਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜਿਉਂ ਹੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ , ਤਿੰਨ ਸਾਧੂ ਆ ਚਰਨੀ ਲੱਗੇ: ਆਪ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ, ਨਗਰ ਵਾਸੀਓ ਪਰ, ਹਮ ਅਭਿਨੰਦਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੇਂਗੇ, ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਮਿਲੇਗੀ ? ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਸਕਰਾਏ: ਪਹਿਲੇ ਹਮੇ' ਇਸ ਯੋਗ ਤੋਂ ਬਨਾਏ ਫਿਰ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਪਾਸ ਖੱਬੇ ਖਲੋਤੇ ਵੇਖ ਅਤੇ ਚਰਨੀਂ ਹਥ ਲਾ ਖਲੋਤੇ ਇਕ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤੱਕ ਕੇ ਵਿਗਸੇ: ਆਜ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਸ਼ੁਭ ਹੂਆ। ਇੰਦਰੋਂ ਨੇ ਘੇਰ ਲੀਆ, ਇਧਰ ਇੰਦਰ, ਉਧਰ ਇੰਦਰ ਔਰ ਉਪਰ ਭੀ ਇੰਦਰ (ਬਰਸਾਤ ਉਮਣਡੇ ਬੱਦਲ) ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਸੈਗੀਤ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਡੇਰੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਖੜੀ ਕਾਰ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ। ਮੈਂ ਦੀਵਾਨ ਤੋਂ ਉਠ ਸੰਤ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਵਲ ਖਿਮਾ ਮੰਗਣ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਘਰ ਸੈਗਤ ਦਾ ਅੱਜ ਲੰਗਰ ਸੀ, ਮੈਂ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱ ਮਾਲੂਮ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੁਲਾ ਕੇ ਇਕ ਮਣ ਚੌਲ ਤੇ 5 ਕਿਲੋ ਵਾਲਾ ਦੇਸੀ ਘਿਉ ਦਾ ਪੀਪਾ ਮੰਗਵਾਇਆ ਸੀ, ਦੇ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਕਿਹਾਂ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ 300 ਰੁਪਏ ਦੇ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 165 ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਹਜ਼ਾਰੀ ਬਾਗ ਵਿਖੇ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਵਰਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਹਨ । ਵਾਜੇ ਨਾਦ ਅਨੇਕ ਅਸੈਖਾ: 6 ਵਜੇ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਸਮੇਤ ਜਥੇ ਦੇ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵੀਡੀਓ ਸੈਂਟਰ ਵਿਖੇ ਪਧਾਰੇ ਜਿਥੇ 72 ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਬਾਕੀ 20-25 ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਬੈਠ ਕੇ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੰਚ ਉਤੇ ਸੈਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਜਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੀਟਾਂ ਪੁਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠਾਂ ਸੀਟ ਤੋਂ ਉਠਾ ਕੇ ਸੰਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬੁਲਾ ਕੇ ਹਰਮੋਨੀਅਮ ਦੀ ਸੁਰ ਭਰਨ ਲਈ ਲਗਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪ ਮੰਚ ਸਕੱਤਰੀ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਲੈ ਲਈ। ਪੰ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਗੋਡੇ ਨੇੜੇ, ਚੌਰੀ ਕਰਦੇ ਪੂਰਬਾ ਅਤੇ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਿਛੇ ਖਲੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਦੱਸ ਕੇ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 6.17 ਤੋਂ 6.30 ਤਕ ਜੋਗ ਸੁਹਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਤੇ ਪਿੰਕੀ ਦੀ ਤਬਲਾ ਸੈਗਤ ਨਾਲ । 6.45 ਵਜੇ ਬਲਜੀਤ-ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ ਗਰੁਪ ਪਿੰਕੀ ਨਾਲ ਬੈਠਾ, ਜਿਸਨੇ ...ਪੰਦਰਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਵਿਚ ਯਮਨ ਦੀ ਬੰਦਸ਼ ਗਾਈ। ਐਸੀ ਕਨਿਸ਼ਟ ਬੰਦਸ਼ ਦੀ ਗਵਾਇਸ਼ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਖਾਵਜ ਅਤੇ ਤਿਹਾਈਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਪਹਿਲੀਆਂ ਰੌਆਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਦੋ ਦਰਜਨ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਜੋੜ ਜੋੜ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰੌਆਂ ਵੱਲ ਤੱਕਦੇ, ...ਪੰਦਰਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਤੋਂ ਉਠਿਆ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜਜਮੈਂਟ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮੁਖ-ਮੰਡਲ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਰੌਆਂ ਮੇਰੇ ਤੱਕ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। 7.00 ਵਜੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ....ਪੰਦਰਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸਨੂੰ ਮਦਰ ਪਲਾਂਟ” ਦੱਸਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੈਗੀਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸਿਆਣਪਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਮੇਰਾ ਵੀ ਤੋਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਭਰ ਦਿਤਾ । ਸਾਡੇ ਸਹਿਪਾਠੀ ਹਨ। ਸੈਗੀਤ ਛਿੜਿਆ, ਪਰ ਮਾਹੌਲ `ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ, ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਲਗਾਏ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਗਮਕ ਦੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬੋਦਸ਼ ਸੁਣਾਣੀ ਚਾਹ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਹੀ, ਬਚਪਨ ਦੀ ਸਿਖੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 166 ਰਾਮਕਲੀ ਦੀ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁਣਾ ਦਿਤੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸੈਭਾਲ ਰਹੇ ਹਨ ਕਲਮ ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਨਾਲ। ਫਿਰ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰੀਆ ਕਲਿਆਣ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਗੂੰਜਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ। 7.30 ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ-ਪਿੰਕੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਵਿਚ ਮਾਲਕੰਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖ਼ਿਆਲ, ਛੋਟਾ ਖਿਆਲ ਅਤੇ ਤਰਾਨਾ ਗਾਉਣ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਏਸੇ ਦੌਰਾਨ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਜੀ ਸੇਠ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦਿਆਲ ਹੋਏ। ਉਸਦੇ ਜਤਨਾਂ ਅਤੇ ਜਿਉਤਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਵਿਚ ਕੁਛ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨ-ਸਾਜਨ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਠੁਮਰੀ ਸਿਖਣ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਸਿਆ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਵਾਕਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਨੇ ਮਾਲਕੰੱਸ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਭਰਪੂਰ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਸੂਝ ਭਰੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੇ ਜਗਹ-ਬ-ਜਗਹ, ਸਿਰ ਹਿਲਾ, ਤਾਲੀਆਂ ਮਾਰ, ਵਾਹਵਾ ਕਹਿ ਕੇ ਦਾਦ ਦਿਤੀ। ਏਥੇ ਹਿੰਦੂ-ਸਿਖ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸ਼ੁਧ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੀ। ਇਕ ਬੰਦ ਹਾਲ ਵਿਚ ਕੌਈ 30 ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 70 ਤੋ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਬੇਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਫ਼ਲ ਸੀ। ਨਹੀਂ 6 ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਏਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁੰਡਾ ਅਨਸਰਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲੁੱਟੀਆਂ ਸਾੜੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਭਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗੂਰ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਖ਼ਮਾਂ 'ਤੇ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਅਤੇ ਪਿੰਕੀ ਦੇ ਤਬਲੇ ਦੀ ਮੁਹਾਰ ਵੇਖ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਬੈਠੇ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਵਰਲਡ ਵਿਚ ਧੁੰਮਾਂ ਪਾ ਦੇਵੇਗਾ। 8.20 ਤੋ ਤਰਾਨਾਂ ਤਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਤਾ ਜਿਉਤਨ ਪ੍ਰਸਾਦ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ। ਉਠ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਚਰਨ ਜਾ ਛੂਹੇ ਤੇ ਕਿਹਾ: ਆਪ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀ। ਇਨ ਬੱਚੋਂ ਕੋ ਕੈਸੀ ਉੱਤਮ ਸ਼ਿਕਸ਼ਾ ਦਿਲਵਾਈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਨੇ ਹਮਾਰੇ ਭਾਗ ਭੀ ਜਗਾ ਦੀਏ। ਇਹ ਸੱਜਣ ਮੁਗਧ ਹੋਇਆ ਇਕਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੋਲ ਰਿਹਾ, ਹੋਰ ਪਿਛੇ ਬੈਠੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਰਸੋਂ ਤੋਂ 20 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਸੈਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਆ ਕਰਨਗੇ। ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਿਓਤਿਨ ਤੇ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਬੱਧ ਕਰਨਗੇ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 167 ਪਿਛੇ ਫਾਇਨੈਂਸਲ ਕਾਰਵਾਈ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਕਰਿਆ ਕਰਨਗੇ। ਧਿਆਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਜੈ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਚੰਪਾਕਲੀ ਵਜਾਉਣੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਚੌਪਾਕਲੀ ਹਾਲ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲਗੀ ਸਚਮੁਚ ਸੁਰੀਲੇ ਸੁਆਦ ਨੇ ਤਾਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਲੈ ਲਈ। ਪਿੰਕੀ ਲਈ ਇਕ ਫਰਮਾਇਸ਼ ਆਈ ਸੋਲੋ ਵਾਸਤੇ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਨਾਲ ਵਜਾਦਿਆਂ ਵੀ ਤਾਲੀਆਂ ਤੇ ਤਾਲੀਆਂ ਲਈਆਂ। ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਪਰਫਾਰਮੈਂਸ ਵੀ ਬਹੁਤ ਅੱਛੀ ਸੀ। 9.30 ਵੱਜ ਗਏ ਰਾਤ ਦੇ। ਸਭਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈ। ਸੈਗੀਤਾਨੰਦ ਨਾਲ ਸਰਾਬੋਰ ਸਰੋਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਸ ਗਾਂਦੇ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਡਾਲਟਨ ਰੀਜ ਵਿਚ ਇਹ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਅੰਤਮ ਰਾਤੀ ਸੀ। ਸੈਗੀਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸਵਾਦਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਡਾਲਟਨ ਰੀਜ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਿਆ ਦਿਤਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੋਂਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈਗੀਤ ਬਾਰੇ ਜਤਨਾਂ, ਉਸਤਾਦਾਂ, ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਦੇ ਪਾਠਾਂ, ਕੀਰਤਨ, ਸੈਗੀਤ ਆਦਿ ਦੇ ਉੱਦਮ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕਰਕੇ ਸਮਾਪਨ ਕੀਤਾ। ਕਿਆ ਉਪਮਾ ਦੀਜੈ : ਪਰ ਪ੍ਰੋ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਮਾਇਕ ਲੈ ਕੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਕੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਸੈਗੀਤ ਦਾ ਬੀਜ ਇਸ ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਲੈ ਵਿਚੋਂ ਬਚਾ ਲੈਣਗੇ ਅਤੇ ਇਕ ਦਿਨ ਪਲਾਪੂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸੈਗੀਤ ਸੈਮੇਲਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਅਸਾਂ ਸੈਗੀਤ ਸ਼ੌਂਕਹੀਣ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਵੀ ਹਿੱਲਣ ਲਗ ਪਏ ਸਨ, ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਸੈਗੀਤ ਸਰਵਣ ਕਰਨ ਨਾਲ। ਫਿਰ ਸੀ ਮਦਨ ਬਾਬੂ ਨੇ 10 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਰੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪਲਾਪੂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਲੋਂ ਕ੍ਰਿਤੱਗਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੈਗੀਤ, ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਮ ਬਖਸ਼ਦਿਆਂ ਸਾਡੀ ਆਤਮਾ ਆਲੋਕਤ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਜ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਰਾਂਚੀ ਐਕਸਪੈੈਸ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਵੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 168 ਸ੍ੋਤਾਗਨ ਵਿਚ ਵਿਦਮਾਨ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਖੁਲ੍ਹ ਦਿਲੀ ਨਾਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਦਾਦ ਦਿਤੀ। ਡੇਰੇ ਆਉਣ ਤਕ ਰਾਤ ਦੇ 10 ਵਜ ਗਏ। ਕੱਲ ਮੇਲਾ ਚਲੋਂ ਚਲੀ ਦਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਦੀ ਡਿਉਢੀ ਵਿਚ ਕੁਛ ਪੀਪੇ ਘਿਉ, ਚਾਵਲਾਂ ਦੇ ਤੋੜੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਾਸੀਆਂ ਵਲੋਂ ਆਇਆ ਸਾਬਣ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਹਜ਼ਾਰੀ ਬਾਗ਼ ਵਰਨੀ ਕਰਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜਾਣੀ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿਖ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਪਾਸ ਬੁਲਾ ਕੇ , ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਬਖਸੀਆਂ। ਉਸ ਨੇ ਘਰ-ਬ੍ਰਾਰ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਡਾਲਟਨ ਗੈਜ ਵਾਸੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸੈਤ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਵਾਰੇ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ 5.30 ਵਜੇ ਕੀਤਾ। ਸੇਵਾ ਬਨਿ ਆਈ : ਏਧਰ ਸੈਤ ਬਲਵੌਤ ਸਿੰਘ-ਬੀਬੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਘਰ ਅੱਜ ਤਿਆਰੀਆਂ ਦੇ ਲੈਗਰ ਸਨ। ਬੀਬੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਉਹਦੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ ਬੀਬੀ ਗੁਰਚਰਨ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਬਨਾਰਸ ਸਪੁਤਨੀ ਸ. ਸਤਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਵੱਡੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਡੇਰਾ ਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ), ਬੀਬੀ ਭੂਪਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੁਪੁੱਤੀ ਸੈਤ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸ. ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਸਤਵੌਤ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਨਿਰੈਜਨ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ ਸੁਪਤਨੀ ਸੈਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ 20 ਜਥਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਭਾਰ ਦਿਨ ਰਾਤ ਉਠਾਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਡੇਰਾ ਵੀ ਏਸੇ ਘਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਖਰਚ ਤੇ ਖੇਚਲ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਘਰ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੈਤੁਸ਼ਟ ਰਖਿਆ। ਇਕੋਂ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕੀ। ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ 3.30 ਵਜੇ ਤੋਂ ਇਸ ਘਰ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕਰ ਕੇ ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਲੈਗਰ ਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 169 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ 6 ਵਜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਛਕ ਕੇ ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤੇ ਡਾਲਟਨ ਗੈਜ ਦੀ ਸੈਗਤ ਵਲੋਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਖਸ਼ਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਸੇਠ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਸੇਠ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਜੀ ਦਾ ਡਾਲਟਨ ਗੈਜ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਮਲ ਵਿਚ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ, ਕਿਵੇਂ, ਕਿਥੇ ਤੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਹਜ਼ਾਰੀ ਬਾਗ ਵਰਨੀ ਪ੍ਰਬੋਧ ਕਿਵੇਂ ਨਜਿਠਣਾ ਹੈ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਸੌਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਬਣ ਕੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ, ਅਰਥਾਤ ਡੇਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੈਤ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ ਦਾ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਦੀ ਭਜ ਨੱਠ ਕੌਮ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ 7 ਜਣੇ (ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਉਸਤਾਦ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ, ਪਿੰਕੀ, ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕਵੀ) ਡਾਲਟਨ ਗੈਜ ਤੋਂ 8.30 ਵਜੇ ਪੈਸੇਂਜਰ ਟਰੇਨ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਰਾਤੀਂ 8 ਵਜੇ ਬਨਾਰਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਬਨਾਰਸ ਯੂ.ਪੀ. ਦਾ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਸਟੇਸ਼ਨ । ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆਂ ਰਿਕਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ, ਜਗਮਗਾਂਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ। ਅਸੀਂ 4 ਰਿਕਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਰਾਮ ਕਟੋਰਾ ਸੀ-27/ 143 ਵਿਚ ਆਣ ਉਤਰੇ। ਨਵਾਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਘਰ, ਜਿਹੜਾ ਪੁਰਾਣੇ ਘਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫੈਕਟਰੀ ਵਾਲੇ ਥਾਂ ਤੇ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ। 7 ਅਪਰੇਲ 1985, ਐਤਵਾਰ, ਬਨਾਰਸ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਘਰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ । ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਤੇ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਆਣ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ ਸਾਰੇ ਘਰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਲਾਉਣ ਉਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿਤਾ। ਬੱਚੇ: ਸ਼ੀ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ (15) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ (10) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 170 ਸ਼ੀ ਗੁਰਦਿਤ ਸਿੰਘ (9) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ (7) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਜਸਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ (7) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ (15) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਗੁਣਵੰਤ ਸਿੰਘ (7) ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਪਰੋਕਤ ਬੱਚੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਕ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦਿਤੀਆਂ। ਸੈਤ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ, ਇਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਘੰਟਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾਠ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ। ਕੱਲ੍ਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 4 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸੈਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ, ਨਿਜੀ ਸੇਵਕਾਂ, ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਅਤੇ ਡਾਲਟਨ ਗੰਜ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ 'ਚੋਂ ਸੇਠ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕਾਨਪੁਰ ਵੀ ਨਾਲ ਸੀ। ਮਿਰਜਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਪਰਵਾਰ ਸ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕਾਮੋਕੇ (ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ-ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਾਚੇ ਦਾ ਪੁੱਤ ਭਰਾ) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਿਰੋਕਣੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ। ਡਾਲਟਨ ਰੈਜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਤੇ ਬਨਾਰਸ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਲ੍ਹ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਰਾਤੀਂ 8.30 ਵਜੇ ਘਰ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤ] ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗੱਡੀ ਲੈ ਕੇ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਲੈ ਆਉਣ ਲਈ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਬਨਾਰਸ ਲੱਗੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ 4.30 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਧਾਰੇ । ਅੱਜ ਦੀਵਾਨ ਸਮੇਂ 70 ਦੇ ਕਰੀਬ ਇਸਤਰੀਆਂ ਪੁਰਸ਼ ਨਵੀਂ ਕੌਠੀ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਨਮੁਖ ਬੈਠੇ ਕੀਰਤਨ ਸਵਣ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਪਰੈਤ ਸਭ ਦਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਪੂਰੀ ਛੋਲਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ : 8.30 ਵਜਦੇ ਨੂੰ ਉਪਰਲੀ ਛੱਤੇ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਪਧਾਰੇ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੀ ਰਾਮਕਲੀ ਗਾਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੀਵਰ ਮਧਮ ਅਤੇ ਕੌਮਲ ਨਿਸ਼ਾਧ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈਆਂ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸੁੱਚੇ ਬਸਤਰ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਰੈਗ ਦੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਸਨ ਸਮੇਤ ਦਸਤਾਰ ਦੇ । ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 171 ਕੇਵਲ ਮਾਲਾ ਹੀ ਸਫ਼ੈਦ ਭਾਹ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਐਨਕ ਦਾ ਫਰੇਮ ਵੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੈਗ ਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨਾਲ ਰਲ ਗਿਆ। 10 ਵਜੇ ਉਪਰਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪੰ: ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਨਾਲ ਪਧਾਰੇ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੇ ਗਲੇ ਫੁਲਾਂ ਦੇ 5-7 ਹਾਰ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਾਰ ਉਤਾਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿਤੇ ਤਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲੈ ਸਕਾਂ। ਅਤੇ ਫੇਰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੌਰਡ-ਲੈੱਸ ਫੋਨ, ਜੋ ਪਿੰਕੀ ਦੁਆਰਾ ਸੀ, ਦਾ ਪੰਡਤ ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟਿਕਵਾਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੰ. ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਤੋਂ ਪਿੰਕੀ ਵਾਸਤੇ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਧੀਵਤ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਤਾਦ ਇਮਰਤ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਜਪਾਨੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਆਪ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ, ਕਿਹਾ। ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧੁਮਾਰ ਦੀ ਹੋਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਪਿੰਕੀ ਤੋਂ ਵਜਵਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਗੁਰੂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਪਿੰਕੀ `ਤੇ ਬੜੇ ਪ੍ਰਸੈਨ ਸਨ। ਅੱਧਾ ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਦੀ ਇਹ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਣੀ ਦੋਹਾਂ ਹੀ (ਗੁਰੂ - ਮਹਾਂਗੁਰੂ) ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਉਠ ਖਲੌਣ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈ। 3 ਵਜੇ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੀ ਘਰ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਘੰਟੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਉਪਰੈਤ ਇਕ ਸ਼ਬਦ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਨਾਲ, ੭%ੜ ਕਹ ਨ% ਕਵਨ ਗ/ਤ ਅੰਨੰ"ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਲਗਨ ਗਈ ਸਭਾ ਤਾ#ਤਾ ਪਰਾਲ”/ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਜ ਛਨਾਨਸ਼ ਅੱਤ ਭਈ ਯੋਨੀ” ਦਾ ਸੈਦੇਸ਼ ਚੁਪ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਦੇ ਦਿਤਾ। ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਦੇ 6 ਵਜੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸੁਣਾਇਆ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਗਲ ਵਾਲੇ ਕੁਰਤੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਵੇਖ ਕਿੰਨਾ ਸੁਹਣਾ ਖਦਰ ਪਾਈ ਫਿਰਦਾ ਹੈਂ । ਸੋਲਾਂ ਗਜ਼ ਖੱਦਰ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਲਭਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੈਂ ਤੁਰਤ ਸਵੇਰੇ ਡਾਲਟਨ ਗੈਜੋਂ ਦੋ ਥਾਨ ਬਾਰੀਕ ਖੱਦਰ ਦੇ ਮੰਗਵਾ ਲਏ ਇਕ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ ਇਕ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 172 ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ । ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਸੈਕੋਚ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਚਲੋਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਭੇਟਾ ਹੋਇਆ ਖੱਦਰ ਵੇਖ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਮੈਂ ਇਹ ਖੱਦਰ ਲਭਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ। ਹੁਣੇ ਮਨਜੀਤ ਨੂੰ (ਸ. ਦਾ ਲੜਕਾ) ਲੈਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਚਲਿਆ ਸਾਂ, ਪਰ ਐਤਵਾਰ ਨਿਕਲ ਆਇਆ। ਡਾਲਟਨ ਗੈਜ ਵੀ ਖਾਦੀ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਗਿਆ ਸਾਂ, ਮਿਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਖਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚੀ ਵੇਖ ਕੇ ਸਿਖ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਲਿਆਂਦਾ ਥਾਨ ਵੀ ਲਿਆ ਭੇਟਾ ਕੀਤਾ। ਏਥੇ ਮੈਨੂੰ ਡਾ. ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਵੇਰ ਦਾ ਨਜ਼ਰ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਮੀਂ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਸ ਦੱਸਿਆ ਠੀਕ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਰੌਲੇ ਰੱਪੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤਾ ਠੀਕ ਸੀ। ਮੈਂ ਬਨਾਰਸੋਂ 7-8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ 'ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹਸਪਤਾਲ” ਖੋਲ੍ਹ ਰਖਿਆ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਜ ਕਲ ਅਜਿਹਾ ਰੁਖ਼ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਡਰ ਲਗਣ ਲਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਭਰੋਸੇ ਨਾਲ ਏਥੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਾਂਗੇ। 6 ਵਜੇ ਮੁਖ ਹਾਲ ਵਿਚ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋਣ ਲਗੀ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਆਪਣੇ ਦੁਹਤੇ (5) ਨੂੰ ਸੁਰ ਭਰਵਾਣ ਲੱਗੇ। ਅੱਗੇ ਆਪ “ਆ? ਕਹਿੰਦੇ, ਪਿਛੇ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਲੱਗਾ, ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਘੱਟ ਸੁਰ ਲਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਕਰ ਗਿਆ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਈ। ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਚਿਰ ਰਿਹਾ। “ਕਾਕਾ” ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੌਕੜੀ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿਖਾਣ ਲਗਾ ਤਾਂ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਕੜੀ ਲਾ ਕੇ ਪਿਛੋ ਦੀ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਦਾ (ਫੋਟੋ ਵੇਖਣੀ) ਕਰਾਸ ਬਣਾ ਕੇ ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਫੜ ਲਏ। ਇਸ ਅਵਸਰ ਦਾ ਭਲਾ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਲਾਭ ਉਠਾਂਦਾ! ਮੈਂ ਤੁਰਤ ਫੋਟੋ ਖਿਚ ਲਈ। ਪੰਡਿਤ ਕਿਸਨ ਮਹਾਰਾਜ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਭਣਵੱਈਏ ਸੀ ਨਨਕੂ ਮਹਾਰਾਜ, ਸੀ ਸਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ (ਸਾਡੇ ਮੋਹਣ, ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਗਾਇਨ ਗੁਰੂ) ਅਤੇ ਸੀ ਜਾਲਪਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰ ਸਮੇਤ ਨਨਕੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਲੜਕੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਆ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਅੱਜ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਰੋਦ ਸੁਣਾਈ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਛਕਣ-ਛਕਾਣ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਾਜ਼ ਸੁਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਮਸਾਂ ਕਿਤੇ 7- 13 ਨੂੰ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰੀ ਰਾਗ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਰਜਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਗੁੰਜਣ ਲਗੀਆਂ। ਤੀਹ ਦੇ ਕਰੀਬਨ ਸਰੋਤੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਵਿਚ ਸਰੋਦ ਸੁਆਦ ਵਿਚ ਖੋ ਗਏ। ਮੈਂ ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨੋਟਿਸ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕਲਾਕਾਰ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਤਕ ਤਾਂ ਈਰਖਾ ਦਵੈਖ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ ਪਰ ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਬੀਜ ਪਿਆ ਤੇ ਡਾਲਟਨ ਗੰਜ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 173 ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਰੁਖੇ ਤੇ ਬੇਧਿਆਨੇ ਵਤੀਰੇ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਲਜੀਤ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ-ਕੁਨਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ਼ਾਰਤਨ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਚਿੜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਡਾਲਟਨ ਰੈਜ ਵਿਚ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਇਹ ਹੁਣ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਹੀ ਜਾਇਆ ਕਰਨਗੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਪ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਪਿੰਕੀ, ਬਲਜੀਤ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤਿਓਂ ਬਾਈ ਏਅਰ ਆਏ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪਿੰਕੀ ਤੇ ਬਲਜੀਤ ਗੂੜੇ ਸਨ, ਓਦੋਂ ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਅਵੱਗਿਆ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਉਸ ਨੇ ਅਰੁਚੀ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਉਧਰ ਪਿੰਕੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਕਲਕੱਤੇ ਉਸਤਾਦ ਇਮਰਤ ਖਾਂ ਦੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਾਸਤੇ 10.4.85 ਨੂੰ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ : ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਡਤ ਜੀ (ਕਿਸਨ ਮਹਾਰਾਜ) ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਲਵਾਂ ਮਿਰਿਦੰਗ ਵਜਾਣ ਬਾਰੇ, ਏਸੇ ਲਈ ਮੈਂ ਅੱਜ ਪੰਡਤ ਜੀ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਨ ਮਹਾਰਾਜ ਕਿਵੇਂ ਕਿਹਾ ਸੀ: ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਹਾਂ ਪਰ ਆਪ ਜੀ ਮਹਾਂ ਗੁਰੂ ਹੋ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੋ। 8.15 ਵਜੇ ਤਕ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰੀ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿਚ ਵੀ ਲੀਨ ਹੋਂ ਗਈਆਂ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਵਾਰੀ ਆਈ ਭਾਰੀ ਭਰਕਮ ਸਰੀਰ ਤੇ ਪਤਲੀ ਲਗਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਾਲੇ ਸੀ ਜਾਲਪ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦੀ। ਸੀ ਰਾਗ ਦਾ ਆਲਾਪ ਕਰਕੇ ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਤਬਲੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਸ਼ ਪਿੰਕੀ ਦੇ ਮ੍ਿਦੈਗ ਨਾਲ ਘੋਲ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਲੈਅਕਾਰੀ, ਹਥਾਂ ਸਰੀਰ ਤੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਏਨੀਆਂ ਲਚਕਾਂ ਮਚਕਾਂ ਤੇ ਪੇਚਦਾਰੀਆਂ ਚਲਣ ਲਗੀਆਂ ਕਿ ਇਸ ਜ਼ੋਰਦਾਰੀ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਸਿੰਘ ਬਿਸਤਰੇ ਛੱਡ ਕੇ ਪੌਗਾਂ ਵਲੇਟਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰੀ ਸੈਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆ ਗਏ। ਬੋਲ ਸਨ: ਮਾਨ ਨਾ ਕਰੀਏ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅਨੰਦ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। 9 ਵਜੇ ਤਕ ਸੈਗੀਤ ਨਹੀਂ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦਾ ਸੈਗਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ, ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਤਬਲੇ ਮਿਿਦੈਗ ਸਨ। ਫੇਰ ਵੀ ਅਨੰਦ ਸੀ। ਫਿਰ ਪੰ: ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਦਿਲਰੁਬਾ ਤੇ ਤਰਬਕਾਰੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਨ ਤਾਂ ਮਾਲਕੈੱਸ ਦੀਆਂ ਤਰਬਾਂ ਚਹਿਕ ਪਈਆਂ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 174 ਪਿੰਕੀ ਦੇ ਤਬਲੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 16 ਵਿਚ 13, 11, 9, 5 ਦੇ ਚੱਕਰ, ਅਤੇ ਫਿਰ 11 ਮਾਤਰ ਵਿਚ ਤਿਹਾਈਆਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਗੁਣੀ ਜਨਾਂ ਦੀ ਇਸ ਸਭਾ ਵਿਚ ਐਵੇਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੰਡਤ ਹਰੀ ਸ਼ੈਕਰ ਮਿਸ਼ਰਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਆਪ ਤਾਂ ਹਜ਼ੂਰ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਭੀ ਗੁਰੂ ਹੋ। ਸਭ ਕੇ ਗੁਰੂ,ਮਹਾਂ ਗੁਰੂ ਹੋ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਿਰਧ ਹਰੀ ਸ਼ੈਕਰ ਜੀ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਕ ਬੰਦਸ਼ ਉਹ ਵੀ ਚਰਨ ਭੇਟ ਕਰਨਗੇ, ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਰੋਗੀ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਵੀ ਅਤੇ 18 ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਬੁੱਢਾ ਗਰਜ ਉਠਿਆ। 'ਸ਼ੈਕਰ ਕੋ ਧਿਆਨ ਧਰਤ”। ਕਿਸਨ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਤਬਲੇ ਦੀ ਲੈਅ ਤੇ ਬਿਰਧ ਗਾਇਕ ਦਾ ਧਰੁਪਦ ਵੀ ਇਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਜੈਗ ਸੀ। 9.45 ਵਜੇ ਸਭਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਹੀ ਵਾਲੀ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾਣ ਲਈ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੈਠਾ ਲਿਆ। 10 ਮਿੰਟ ਲਈ ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਨੇ ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਤਾ। 8 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਬਨਾਰਸ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿਚ, ਸਰੋਤੇ ਸੱਠ। ਡਾਲਟਨ ਗੰਜ ਵਾਲੇ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਵਾਪਸ ਹੋ ਗਏ। 6.30 ਵਜੇ ਤੋਂ' ਦੋ ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸਵਾਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ: ਸਤ ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਠੇਕੇਦਾਰ ਮਲਈਵਾੜਾ, ਬਨਾਰਸ ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ੋਕ ਨਗਰ ਸ. ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਗਾਂਧੀ ਨਗਰ (ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਭੈਣ ਗਿ: ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਪਰਿਵਾਰ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾਅ ਕੇ ਤਿਲਫੁਲ ਭੇਟਾ ਕਰਕੇ ਸਨਮਾਨ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਇਡਸਟਰੀਅਲ ਐਸਟੇਟ ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿਚ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਐਮਕੋ ਬਿਸਕੁਟ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਪਧਾਰੇ ਜਿਥੇ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰਾਂ, ਸ. ਜਸਵੌਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਮਨਜੀਤ ਸਿਘ ਅਤੇ ਸ. ਸਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੈਦਰਾਬਾਦੀ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਸਤਪਾਲ ਨੇ ਫੁਲ ਹਾਰ ਪਹਿਨਾਅ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸੇਵਕਾਂ ਸਮੇਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 175 ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਇਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦਫ਼ਤਰ ਤਕ (ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ) ਹਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ। ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਕਪੈਸਿਟੀ 10 ਟਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਬਿਸਕੁਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ, ਅੱਜ ਕਲ ਬਹੁਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਰਨ ਕੇਵਲ 5 ਟਨ ਤਿਆਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਰਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ (65) ਏਧਰ ਨੂੰ ਪਰਤੇ ਹਨ। ਬਰਤਨ ਫੈਕਟਰੀ ਵੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫੈਕਟਰੀ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਚਰਨ ਧਰੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਕਲ੍ਹ ਤੋਂ ਉਹ ਪੌਤਰੀ ਵਾਲੇ ਬਣੇ ਹਨ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮੈਟਰਨਿਟੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਖੇ ਵੀ ਚਰਨ ਪਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕਿ ਪੋਤਰੀ ਅਤੇ ਨੂੰਹ ਵੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਣ ਅਤੇ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਜੱਚਾ ਬੱਚਾ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਵੇਰੇ 7.20 ਤਕ ਵਾਪਸੀ ਹੋਈ। ਆਉਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਥ ਵਿਚ ਦਸਤਾਰਾਂ ਲਈ ਬਚਿਆਂ ਦੀ ਦਾਦੀ ਨੂੰਹਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਬਰਫ਼ੀ ਦੀ ਪਲੇਟ ਕੱਜੀ ਲਈ ਖਲੋਤੀ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਅਰਜ਼ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਜਸਵੌਤ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਸਤਵੌਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਲਮਲ ਦੀਆ ਦਸਤਾਰਾਂ ਸਜਾ ਕੇ ਪੂਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਜਨ ਦਸਾਇਆ। 8.15 ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਹਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਮੋਹਣ, ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਸੈਗੀਤ ਗੁਰੂ ਸੀ ਸਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਆ ਗਏ। ਇਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਜਵਾਨ । ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਨਤਾ ਲਈ ਸੀ ਸਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੇ 30 ਮਿੰਟ ਵਾਸਤੇ ਬੜਾ ਮਿੱਠਾ ਗਾਇਆ। ਗੁਜਰੀ ਟੋਡੀ ਦੇ ਆਲਾਪ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਚਿਰ ਚਲਾ ਕੇ ਫਿਰ ਇਕ ਖ਼ਿਆਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਵੇਰੇ ਵਾਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਉਪਰੌਤ ਅਚਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਉਪਰ ਸਾਡੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਪਧਾਰੇ। ਪਿੰਕੀ ਦੀ ਖਬਰ ਲੈਣ ਆਏ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਦਮ ਹੀ ਕਲੇਜੇ ਦੀ ਪੀੜ ਉਠ ਪਈ ਸੀ। ਪਿੰਕੀ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਘੂਕ ਸੁਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਆਪਣੀਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਅੱਧੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤਕ ਜਾਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਰਾਤੀਂ 12 ਵਜੇ ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਪਾਸੋਂ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਵੇਰੇ ਉਠਦਿਆਂ ਪੀੜ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਉਸ ਦਾ ਪੱਲੂ ਉਠਾ ਮੂੰਹ ਨੰਗਾ ਕਰਵਾ, ਪੁੱਛ ਕੇ, “ਹੁਣ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ ?” ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰ ਗਏ । ਸ. ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਸਾਡੀਆਂ ਵਾਪਸੀ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਦੀ ਭੱਜ ਨੱਸ ਵਿਚ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 176 ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਹਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਮੰਡੀ ਹਿਮਾਚਲ ਵਾਲੇ ਸ. ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ (65) ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵੱਡੀ ਨੂੰਹ ਬੀਬੀ ਸਤਪਾਲ ਗਢਵੇ ਤੋਂ, ਛੋਟੀ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ (ਹੈਦਰਾਬਾਦ) ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ' ਛੋਟੀ ਨੂੰਹ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੈਸੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਹੈ, ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ। ਨਾਂ ਹੈ ਤਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਭੱਪੀ। ਇਹਨਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ 25 ਜਣਿਆਂ ਦੀ ਪਾਾਹੁਣਾਚਾਰੀ ਕੱਲ, ਪਰਸੋਂ ਅਤੇ ਅੱਜ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ। ਹੌਸ-ਹੌਸ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪਰਮ ਸੇਵਾ ਤਾਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਹੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਹੈ ਕਿ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚੋਂ 12 ਜੋੜੇ ਦੇਸ਼ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਕੱਲ੍ਹ ਜਾਂ ਪਰਸੋਂ ਤਕ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਗਿਆਨੀ ਹਰਬੋਸ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਰਾਣੀ ਸਿਲਕ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸੈਤ ਯਾਤਰਾ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾਚਾਰੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਦੇਣਗੇ। ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਿਆਂ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੀ, ਨਾਵਾਕਫ਼ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਬੜੇ ਚਾਅ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ. ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੱਲ੍ਹ ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਾਈ ਸ. ਇਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਯਥਾ ਸ਼ਕਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਏਥੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਐਲਮੋਨੀਅਮ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਅੱਜ ਇਥੇ ਜਵਾਨ ਦਿਸਦੇ ਇਕਹਿਰੇ ਬਦਨ ਤੇ ਪਤਲੀ ਦਾੜੀ ਵਾਲੇ, ਸਫੈਦ ਬਸਤਰ ਧਾਰੀ ਟੇਢੀ ਪਗੜੀ ਵਾਲੇ ਸੀ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਸਾਹਿਬ ਮੇਰੇ ਵਲ ਤਕ ਕੇ ਵਿਗਸੇ: ਇਹ ਲੜਕਾ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਏਥੇ ਕਿਸੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੁਹਣਾ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਪ੍ਰੰਮ ਸੂ। ਅੱਜ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸੋਲਨ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਸੋਤ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦਾ ਵਿਚੋਂ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਲੈ ਲੈਣ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, 'ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 177 ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲੇ। ਇਕ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਗਿਆ ਹੋਈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੀ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲੌੜਾਂ ਪੁੱਛੀਏ। ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ 1.30 ਵਜੇ ਤਕ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਐਕਸਪੈੈਸ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਚੱਲੇ। ਬਾਰਾਂ ਚੌਦਾਂ ਸਰੀਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਗੇ। ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਇਕ ਡਿਉਢੇ ਜੁੱਸੇ ਵਾਲੇ, ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਕਪੜਿਆਂ ਤੇ ਸ਼ਮਲੇਦਾਰ ਪੱਗ ਵਾਲੇ, ਸੀ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਸਲੂਜਾ ਨੇ ਸੀ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਸਿਖ ਸਨਮੁਖ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਬਚਨ ਹੋਇਆ: ਤੂੰ ਵੀ ਏਥੇ ਹੀ ਹੈਂ ? ਕੱਲ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ? ਸਿਖ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਹੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਹੈ ਤੇ ਬਹੁਤ ਥੋੜਾ ਸਮਾਂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੀ ਗਿਆਨ ਚੰਦ, ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੈਜਿਸਟੇਟ ਆਦਿ ਨਾਲ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰ ਕੇ ਲਿਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁਤਰ ਸਿਖੀ ਰੂਪ ਰੰਗ ਵਿਚ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਪਾਲਿਸੀ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹਨ। ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਸਥਾਨ ਵਾਲੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ । ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੇ ਲਈ ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਰੁਖ ਕਰਨ ਜਾਂ ਬਨਾਰਸ ਰਹਿਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿਤਾ ਸੀ: %ਝ ਕਹ ਰਨਾ# ਕਵਨ ਗਤਿ #ਨੰ/ ਤਜਲ ਛਨਾਨਸ਼ /#ਤਾ ਭਾਈ ਲੱਰੰ/” ਬੀਬੀ ਹਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਜਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਇਕਾਂਤ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਸਿਆ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਹੀ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਹੈ। 1.30 ਤੋਂ 2.30 ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ 40 ਸਰੀਰ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਤਿਤ-ਪਾਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਹਰੇਕ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸਨ। ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਨੇ ਆ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਮਨਚੰਦਾ ਇਹ ਗੱਲ ਨਿਬਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਥੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਜਾਵੇ ਆਵੇ ਓਥੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਉਣ ਜਾਣ ਰੌਖੇ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 178 “%ਟਾੰਂ ਕੱ ਤਰਾ ਲੈਸ਼ੇ ਨਚਤ ਹੰ”ਅੱਜ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਕੀਰਤਨ ਬੜਾ ਰੋਗ ਵਿਚ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਰਦਾਸ ਬਾਅਦ ਉਠੇ ਹੋਏ ਦੋ ਤੁਕਾਂ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਪਧਾਰੇ। ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਪੰ. ਕਿਸਨ ਮਹਾਰਾਜ, ਸੀ ਜਿਓਤਿਨ ਪ੍ਰਸਾਦ (ਡਾਲਟਨ ਰੀਜ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਸੁੰਦਰ (ਨਿਰਤਕਾਰ) ਜੋ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਬਨਾਰਸ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸਰੀ ਜਗਦੀਸ਼ ਮਿਸ਼ਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਆਏ ਅਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਤਿਹਾਈਆਂ ਦਰੁੱਤ ਗਤੀ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਪੰ: ਕਿਸਨ ਮਹਾਰਾਜ ਮੁਗਧ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਤਿਵੇਂ ਹੀ ਦੂਜੇ ਸੱਜਣ। ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ: ਪਭ ਲੂ: ਤੌਕਹ ਲਾਜ ਹਮਰਾ?” ਗਿਆ। 3.15 ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ ਕਿ “ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਮੈਨੂੰ ਤਿਆਰੀ ਤੇ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਲੈਣਾ ਹੈ।” ਕੀਤਾ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਖ਼ਾਸ ਸਨੇਹ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ 10 ਮਿੰਟ ਤਕ ਅਸੀਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਬਨਾਰਸੋਂ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਬੋਇੰਗ 737, ਫਲਾਈਟ ਨੰ: 498 ਨਾਲ 13 ਸਰੀਰ 5.15 ਤੋਂ ਉਡ ਕੇ 6.30 ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ਆਣ ਉਤਰੇ । 9 ਅਪਰੇਲ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੇ 'ਪੀਤਮ ਨਿਵਾਸ” ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਸੀ। ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਜ ਜਹਾਜ਼ੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਕੌਠੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਪਧਾਰੇ ਤਾਂ ਅਗੇ ਸੇਠ ਸੁਰਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਿੰਘ ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਲੈਣ ਦੇਣ ਦਾ ਝਗੜਾ ਨਜਿਠਦੇ ਰਹੇ । ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਬਤੀਤ ਕਰਕੇ ਬਾਕੀ ਸਮਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਨਿਵਾਜਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗ ਸਕਿਆ ਪਰ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਸ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਸੂਬਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ-ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਸੈਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 179 ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖ ਕੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ ਮਕਾਨ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਵੀ ਚਰਨ ਪੁਆਏ। ਮੈਨੂੰ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਚਰਨ ਪਾਊ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਰਾਤ 11 .30 ਵਜੇ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਤ ਵੇਲੇ 3 ਵਜੇ ਤੱਕ ਚਲਿਆ। ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਬਿਰਾਜ ਕੇ ਫਿਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਜ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ । ਮੈਂ ਅੱਜ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਜ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੇ ਫਿਰ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਧਾਰੇ। ਏਥੇ ਅੱਜ ਅਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਦਿਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ। “ਸਤਿਜੁਗ” ਦੇ ਐਲਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਵਾਰ ਵੈਸਾਖੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮਨਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਏਥੇ ਮੈਂ ਵੀ ਪਹੁੰਚਾਂਗਾ। 11 ਅਪਰੇਲ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ.ਸਕੂਲ ਗਿਆ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਦੀ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਨਾਲ ਦੀ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਬੇਅੰਤ ਕੌਰ...ਠਾਕਰ ਜੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਖੇਡਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਖਾਸ ਕਰ ਤੈਰਾਕੀ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਦੀ ਰਾਇ ਸੀ ਕਿ ਸਮੂਹਕ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਖੇਡਾਂ ਵਧੇਰੇ ਉਪਜਾਊ ਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾਯੋਗ ਹਨ। ਜਦ ਮੈਂ ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ-ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵੇਖਿਆ ਠਾਕਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਨੈਗਟਿਵਾਂ ਦੀ ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵਡੇ ਫਰੇਮਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੈਭਾਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਦਸਿਆ ਬੀਤੀ ਪਰਸੋਂ ਰਾਤੀਂ ਡੇਢ ਵਜੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ, ਆ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ (ਮਾਨਸਰੋਵਰ) ਚਰਨ ਪਾਏ। ਸਾਰਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਸੀ। ਸੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਗਾ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਦਿਤਾ। ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਤੇ ਉਹਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਟੀ.ਵੀ. ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਦੇ ਉੱਦਮ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਹਾਇਕ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 180 (ਸੁਪੁੱਤ੍ ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ) ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਕੈਸਟ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸੈਭਾਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਪਾਸੋਂ ਅਜਿਹੀਆਂ 39 ਕੈਸਿਟਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ 69 ਕੈਸੇਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਸੈਭਾਲੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 12 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਦਿੱਲੀਓਂ ਸਫ਼ਰ - ਰਾਣੀਆਂ, ਸੈਤ ਨਗਰ ਮੈਂ 5.30 ਵਜੇ ਘਰੋਂ ਚੱਲ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੋਹਤਕ ਆਪਣੀ ਦੁਹਤੀ ਸਚਿੰਦਰ ਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਐਨਕਲੇਵ ਦੇ ਗਰਲਜ਼ ਹੋਸਟਲ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ, 1 ਵਜੇ ਸਰਸੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਰਾਣੀਆ ਵਾਸਤੇ ਗੱਡੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਦੋ ਘੰਟੇ ਰਾਣੀਆਂ ਠਹਿਰ, ਸੈਤ ਨਗਰ ਆ ਰੁਕਿਆ। ਸੈਤ ਕੰਧਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸ. ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ (46) ਨੇ ਬੜਾ ਪ੍ਰੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਉਠਾ ਕੇ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਉਪਰੇਤ ਛੁਟੀ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਰਾਤ ਸੈਤ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਦੇ ਘਰ ਆ ਟਿਕਿਆ। ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲ ਵਲੋਂ ਨਕੌੜੇ ਵਿਚ ਮੇਲਾ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ 5 ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭਗ ਪੈਣੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਨਕੌੜੇ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਹਨ। 13 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਸ੍ਰੀਜੀਵਨ ਨਗਰ ਅੱਜ ਵੈਸਾਖੀ ਦਾ ਪਾਵਨ ਦਿਹਾੜਾ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੈ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਵਿਖੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ ਹਨ। ਸੈਤ ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸੋਤ ਨਗਰ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ 5 ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪਏ ਹਨ। ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਮੇਰੇ ਪਿਛਲੇ ਪਿੰਡ ਡਫਰਕਿਆਂ ਦੇ ਸੈਤ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਰੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਵੱਡਾ ਲੜਕਾ ਠਾਕਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਮਹੀਨੇ ਕੁ ਦਾ, ਮੈਂ ਕੁਆਣ ਦੀ ਰੀਤ ਨਾਲ ਕਰੀਵਾਲੇ ਗਿਆ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਅਗੇ ਨਾਲੀ ਦੇ ਕੌਲ ਕਿਤੇ ਹਨ। ਸੋ ਪਿਛਲੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਸ. ਭੋਲਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 181 ਸਿੰਘ ਸਹਾਰੀ ਅਤੇ ਸੈਤ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ( ਮੇਰੇ ਧਰਮ ਨਾਨਾ) ਦੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਢਾਈ ਵਜੇ ਹਨ। ਚਾਨਣੀਆਂ ਨਾਲ ਢਕੇ ਅਸਮਾਨ ਹੇਠ ਸੰਤ ਛਿੰਦਾ ਜੀ ਦਾ ਹਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਚਾਨਣੀਆਂ ਹੇਠ ਭਰਪੂਰ ਰੌਣਕ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਮਿੱਤਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਢੋਟੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਵਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦਿਆਂ ਸੁਖ ਬਖਸ਼ਣੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਹਨ । ਰਾਹ ਛਿੜਕੇ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘੱਟਾ ਨਾ ਉੱਡੇ । ਜਦੋਂ ਮੈਂ 3.30 ਵਜੇ ਦੀਵਾਨ ਸਥਾਨ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ, ਹਨੇਰੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ। ਘੱਟਾ ਉੱਡ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਚਾਨਣੀਆਂ ਹੇਠ ਕੱਜੇ ਤੇ ਅਣਢਕੇ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿਮਰਨ ਮਗਨ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਠਾਕਰ ਜੀ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੁਖੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਪਾਸ ਬੈਠੀਆਂ ਨਾਮ ਜਪ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। 4 ਵਜੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਦਿਲਰੁਬਾ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਸੈਤ ਨਗਰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੇ ਜਥਿਆਂ ਨੇ ਢੌਲਕ ਛੈਣਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਰਤਨ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿਤਾ “ਡੇ ਰਾਜਨ ਸੰ ਭੌਰਾ ਜੱਗਨ/” ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਫ਼ਤਾ ਭਰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਚਾਉ ਹੈ। ਸੈਤ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੇ ਵਾਜੇ ਨੂੰ ਸੁਣਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੁੱਕੇ ਤੇ ਲਿਖ ਕੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਵਾਜੇ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਪਰ ਕੋਈ ਮੇਲ ਨਹੀਂ, ਤਿਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ : ਆਸ਼ ਲਗਾ ਜਾੀਵਾਂ//ਆ7ਨਿਆ /ਚਰ ਭਾਇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੰਲੰ/” ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਨਿਜੀ ਨਿਤਨੇਮ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣਕਾਰੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਪਟਵਾਰੀ ਨਾਲ ਮੈਂ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ' ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂਘ ਨੂੰ ਠਾਕਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਿਸਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਹਨ, 5 ਮੁਰੱਬੇ ਹੈ, ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਦੇ 15 ਮੁਰੱਥਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ 22 ਮੁਰੱਬੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਜਿਸ ਦਾ ਭੋਗ 5 ਵਜੇ ਪਿਆ ਫੇਰ ਦੋਹਾਂ ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 182 ਲੌਕਾਂ ਪਰਮ ਨਾਲ ਸੁਣਿਆਂ। ਰਾਤ ਦੇ ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸੈਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸੋਤ ਨਗਰ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਕੱਕੜ ਦੇ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲਗਭਗ 1000 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਮਾਣਿਆਂ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੈਗਰ ਵਰਤਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮਾਹੌਲ ਮੇਲੇ ਵਰਗਾ ਰਿਹਾ। ਕੋਈ ਆ ਰਿਹਾ ਕੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। 14 ਅਪਰੇਲ 1985, ਐਤਵਾਰ ਸ੍ਰੀਜੀਵਨ ਨਗਰ 4 ਵਜੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸੰਤ ਨਗਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੇ ਜੱਥਿਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ। 7? ਵਜੇ ਭੋਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਅਨਾਊਂਸਮੈਂਟ ਸੀ: “ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰੀ, ਕਵੀ ਜੇ ਏਥੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਰਾਤੀਂ ਕਵਿਤਾ ਚੁਕੀ ਫਿਰਦੇ ਸਨ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਭਾਰੀ ਹੈ, ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਬੈਠਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਦੇਰ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆ ਕੇ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾ ਜਾਣ।” “ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਤੱ ਬਾਅਦ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣਾ ਹੈ, ਦੱਖਣੀ ਦਰਵਾਜਿਓਂ ਬੀਬੀਆਂ ਤੇ ਉਤਰੀ ਦਰਵਾਜਿਓਂ ਆਦਮੀ ਲੈਘਣ”। 7.15 ਵਜੇ ਪਹਿਲੇ ਬੈਚ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋ ਗਿਆ। 7.20 ਵਜੇ ਦੂਜੇ ਬੈਚ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਸੈਪੰਨ ਹੋਇਆ। ਖਾਸ : ਪੰਥ ਰਤਨ ਮਾਸਟਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਦੁਹਤਰਾ ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੰਤਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ, ਪੰਥ ਰਤਨ ਸੈਤ ਅਨੰਤਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪੋਤਰੀ, ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੁਪੱਤਰੀ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਸੂਬਾ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਢੈਂਠਲ ਦਾ ਲੜਕਾ ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਬਲਵੀਰ ਕੌਰ ਸ. ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਲੜਕਾ ਗੁਰਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਸਤ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੈਣ ਸਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੌੜਕੀਆਂ 7.30 ਵਜੇ ਭੋਗ ਪੈਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 183 7.45 ਵਜੇ 36 ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਗਏ। ਹਾਜ਼ਰੀ 2500 ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨ : ਘਆਹਠੰ ਭਾਚੰਲ# ਮ੍ਰਿਤ ਦੰਤਾ ਐਲ# ਤ੫ਤਾਨ ਪ੍ਰਨੈੱਤਾ£ ਅ੍ਹਠੰ ਨ ਗਤ ਗਾਵ ਅੰਤਾ ਭੌਰ # ਹਾ ਨੰਦ ਘਰ# ਗੀਇ ਛੱਛ ਕੰਤਾ# /ਤਹਾ ਸੰ ਤਜੰਤਾ/ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਹਨ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਸਿਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉਠਣਾ, ਜੈਗਲ ਜਾਣਾ, ਹੱਥ 7 ਵਾਰ ਰੇਤ ਨਾਲ ਮਾਂਜਣੇ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ - ਕੌਣ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਹਹਾ ਨਸ਼ਾ /ਲ ਕੰਹ# ਨੇ /#ਥਰਜਤ /ਤਿਸ /ਨਓਂ ਨੰਹ# (ਨਾਂ 785) ਤੁਸੀਂ ਵਸਾਖੀ ਤੇ ਆਏ ਹੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਵਸਾਖੀ ਮਨਾਈ ਸੀ। ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਮਨਾਇਆ। ਸਾਡੀ ਲੋੜ ਅੱਜ ਮੋਟਰ, ਕਾਰ, ਕੋਠੀ, ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ : “ਰਥ ਨਾਹੀ #ਹਤੀ ਘੱਨੇ ਥਾਟੈ# #ਥ' ਨਾਹੀਂ ਪਲੈ ਨਿਗੱਤ ਨਾਟੋ/”।੫ਨਾਂ 7747) ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਮਾਪੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਢਾਈ ਮਾਲਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਫੇਰਨ ਦੀ ਜਾਚ ਦੱਸਣ। ਬੱਚੇ ਮਾਲਾ ਫੇਰਦੇ ਸੁਹਣੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਸਾਡੇ ਵਿਗੜਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ ਇਹ ਠੀਕ ਹੋਣ। ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਥੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਨੂੰ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਠੀਕ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਨਹੀਂ ਦਿਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਠੀਕ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ: ਸੇਠ ਤ੍ਰਿਲੌਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਿਤੀ ਹੈ। ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਲੜਕਾ ਵਲੈਤ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਗ਼ਰੀਬ ਸੁਨਿਆਰੇ ਦੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਪੁੱਤਰ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਲੌਕ ਸਿਧੀ ਮਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਪੁਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਏਥੇ ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਡਾਲਟਨ ਗਜ ਵਾਲੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਲੜਕੀ ਵਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪਰ ਜੱਟ ਸੈਕੋਚ ਕਰ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਲੌਕ ਮੈਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਾ ਕਰਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 184 ਤੁਸੀਂ ਏਥੋਂ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਣੀਆਂ ਮੁਕਲਾਵੇ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਨਾ ਕਰਨੀਆਂ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਇਕ ਘੰਟਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਘਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨੇ ਵਾਰ ਇਕ ਪਾਠ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਿਆ ਕਰੋ। ਏਨੇ ਚਿਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ-ਚਰਨਾਂ `ਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਪੰਛੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੰਚ ਸੈਭਾਲ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵੈਸਾਖੀ ਤੇ ਸਨਖਤਰਾ ਜੀ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ। ਪਹਿਲੀਆਂ ਪੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਦਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਸੈਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿਤਾ। ਸਕੱਤਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਵੇਰਵਾ: 11.4.1985 ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸਵੇਰੇ 7.30 ਵਜੇ ਪਧਾਰੇ - ਪਾਠ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਫਕੀਰਾਂ ਵਾਲੀ ਥੇੜ੍ਹੀ (ਨਕੌੜਾ) - ਪਾਠ ਸੈਤ ਬਰਮਾ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਡੇਰਾ ਛੋਟਾ ਅੰਮਿਤਸਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨਿਤਨੇਮ 4 ਤੋਂ 5, ਅਤੇ 5 ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਰੈਗੀਲਪੁਰ ਕਰੀਵਾਲਾ, ਥੇੜ੍ਹ ਵਡਾਣੀਆਂ 12.4.85 - ਵਾਰ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ - ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ, ਥੇੜ੍ਹ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਸੈਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਬੂਰਮਾਜਰੀਆ - 3 ਤੋਂ 4 ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਨਿਤਨੇਮ, ਵਾਲੀਵਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ- ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ - ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੁਰਜੀਤ ਸਾਰੈਗੀ ਨੂੰ ਕੋਠੀ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਸੁਣਿਆ 13.4.85 - ਵਾਰ ਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਨਕੌੜਾ, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲ - ਸੋਤ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਕੌਂਕੜ ਵਲ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ - ਸੇਠ ਸਜਣ ਸਿੰਘ ਜੀਵਨ ਨਗਰ, ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 185 - ਫੇਰ ਬਾਲਾਸਰ ਬਾਊ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕਿਆਂ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਛੋਂਟੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਚਰਨ ਪਾਏ - ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿਘ ਦੇ ਮੁਡੇ ਮੇਜਰ ਸਿਘ ਵੱਲ ਭੜੋਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਚਰਨ ਪਾਏ 3 ਤੋਂ 4 ਨਿਤਨੇਮ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ 14485 - ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਵਲ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਨਿਤਨੇਮ - ਜਲਪਾਣੀ ਸੈਤ ਨਗਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ ਵਲ 15.4.85 - ਵਾਰ ਸੈਤ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਐਲਨਾਬਾਦ ਦੇ ਘਰ ਕੁਝ ਸਾਧਾਰਨ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ - ਥੇੜ੍ਹੀ ਨਕੰੜੇ ਦੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਟੋਲੇਵਾਲੀ ਦੇ ਘਰ ਭੋਗ - 3 ਤੋਂ 4 ਮਹੰਤ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਕਰੀਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਸਵਰਗਵਾਸ ਦਾ ਭੋਗ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਨਮਿਤ - ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਘੁਨੋਵਾਲੀ ਨਮਿਤ ਵਰ੍ਹੀਣੇ ਦਾ ਭੋਗ 16.4.85 - ਵਾਰ ਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੌਗ ਰਾਣੀਆਂ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ - ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਰਾਣੀਆਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਘਰ - ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਦਮਦਮੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਲੋਂ 17.4.85 - ਹਾਰਨੀਆਂ ਸੈਤ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਘਰ ਵਾਰ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ - ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਲੈਗਰ ਛਕ ਕੇ ਨਿਤਨੇਮ ਭੈਗੂਰ, ਰਾਤ ਪਨਿਹਾਰੀ... 18.4.85 - ਵਾਰ ਸਰਸੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ - ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਭੋਗ ਪਨਿਹਾਰੀ ਸੈਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਵਲ - ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕੰਗਣਪੁਰ, ਰਾਤ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ 19.4.85 ਵਾਰ ਤੇ ਅਖੋਡ ਪਾਠ ਭੋਗ ਕੂਕਾ ਰਾਈਸ ਮਿਲ, ਸੈਤ ਨਗਰ ਨਿਤਨੇਮ ਤੇ ਵਰ੍ਹੀਣੇ ਦਾ ਭੋਗ ਸੂਬਾ ਧਰਮ ਸਿੰਘ, ਭੋਗ ਮਿ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਵੱਲ 20.4.85 ਸੈਤ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਂਗੇ ਵਲ ਵਾਰ ਤੇ ਭੋਗ ਅਖੰਡ ਪਾਠ। ਅਸੀਂ (ਮੈਂ ਤੇ ਪੰਛੀ) ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਤੋਂ ਪੈਦਲ ਚੌਲ ਕੇ 10.20 ਵਜੇ ਤੱਕ ਕੋਠੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚੇ, ਬੋਗੈਨਵਿਲੀਆ ਦੇ ਬੂਟੇ ਖੂਬ ਰੈਗ ਚਟਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਲਾਲ ਚਿੱਟੀ ਕਨੌਰ ਤੇ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਚੌਪੌਤੀਆਂ ਹੌਸ ਹੌਸ ਦੂਹਰੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕਾਸ਼, ਕਿਤੇ ਝੀਲ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਵੀ ਹੁੰਦਾ! ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 10.30 ਵਜੇ ਤਕ ਕੋਈ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਜੁਆਨ ਹੋਏ ਯੂਕਲਿਪਟਸ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜੀਪ ਦੁਆਰਾ ਵੇਖ ਵੇਖ ਕੇ ਆਏ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 186 ਹੁਣ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਰਾਮ, ਤਕੜੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਥੋੜ੍ਹੋ ਮਿੰਟਾਂ ਤਕ ਮੈਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਪਈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਨਕੌੜੇ ਜਾਵਾਂ। ਸੋਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀਪ ਦੀ ਮੂਹਰਲੀ ਸੀਟ ਤੇ, ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਪਿੱਛੇ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ (ਕਰਨਾਟਕ), ਵੈਦ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਪਿੱਛੇ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਦੀ ਜੀਪ...। ਅਤੇ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਅਸੀਂ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲ ਦੇ ਨਿੰਬੂਆਂ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਧੁੱਪੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਅਤੇ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਸ ਰਹੇ ਸਨ: ਕਿ ਦੇਸੀ ਰੂੜੀ ਹੀ ਪਾਈ ਹੈ, ਵਲਾਇਤੀ ਖਾਦ ਨਹੀਂ ਪਾਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਈਆਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਪੱਤੇ ਫੜ ਫੜ ਵੇਖਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸੋਤੁਸ਼ਟਤਾ ਪਰਗਟ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਫਿਰ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਪਧਾਰੇ। ਅੰਗੂਰ ਵੇਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਤਾਂ ਅਣਛਬ ਤੇ ਤਾਰ ਉਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੇਲਣਾ ਵੀ ਟੇਢਾ ਸੀ ਪਰ ਭਰਪੂਰ ਰਹੇ ਫਲ ਨੇ ਵੇਲਾਂ ਨੂੰ ਅਖੀਰ ਬਣਾ ਧਰਿਆ ਸੀ। ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਬੜਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੈਭਾਲ ਖ਼ੂਬ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬੱਲ-ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਥੰਮਲੋ ਸੀਮਿੰਟ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਓਨੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਜਿੰਨੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਠਾਕਰ ਜੀ ਛੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕੋਟੇ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਰੇਟ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ । ਜਹਾਜ਼ 'ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣ। ਫਿਰ ਨਾਲ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਜਾਣ ਦਾ ਫਰਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਰਵਾਈ। 12.30 ਵਜੇ ਤਕ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਸਭ ਥਾਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦੀਦਾਰੇ ਹੁੰਦੇ। ਫਿਰ ਕੋਠੀ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਿਆ। 3 ਵੱਜਣ ਵਿਚ 20 ਮਿੰਟ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਆਦੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਸ. ਵੀਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੜ੍ ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੀਫ਼ ਦੇ ਘਰ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੁਨੇਹਾ ਘੱਲ ਦਿਓ 3 ਵਜੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਜਾਏ ਅਤੇ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਦੀ ਜੀਪ ਤੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੂਚਨਾ ਜਾ ਕੇ ਦੇਣੀ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 187 ਪਤਾ ਲਗਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੀਪਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਵਾਰੋਂ ਵਾਰੀ ਆਪਣੀਆਂ ਜੀਪਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਦੇਣ। ਸੋ ਦੋ ਦਿਨ ਤੋਂ ਦਮਦਮਾ ਦੇ ਸੈਤ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਪੁੱਤਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਇਸੇ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਜਦੋਂ'` ਮੈਂ ਫੇਰ ਵੀਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ। ਥਰਾਜੀਏ ਸਰਦਾਰ ਨਕੰੜੋ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਤੇ ਸਿੱਖ, ਭੜੌਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਦਾ ਜਥਾ, ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੈਗਤ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਅੰਦਰਲਾ ਵਿਹੜਾ ਸੈਗਤ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਅਖਬਾਰ ਜੱਗਬਾਣੀ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਹਿਤ ਕੀਤੇ ਐਲਾਨ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪ੍ਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ। ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕਮਾਲ ਨੇ ਵੀ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਦੋ ਸੜੇ ਜਿਹੇ ਫਿਕਰੇ ਲਿਖੇ ਸਨ, 'ਲੋਕ ਰੰਗ” ਵਿਚ, ਪੰਛੀ ਨੇ ਉਹ ਪਰਚਾ ਵਿਖਾਇਆ। ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਐਲਨਾਬਾਦ ਨੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੈਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਭਜਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ। ਆਪ ਕਿਰਪਾ ਕਰੋਂ ਕਿਵੇਂ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਗਿਆ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਉਹ ਹੁਣ ਭਜਨ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵਾਜਾ ਫੜ ਕੇ ਸੈਤ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਬੈਠ ਗਿਆ, 55 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਤੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਇਛਾਵਾਂ ਸੁਣਾਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਦਾ ਤੱਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਛੋਟੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ। ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਢੋਲਕੀ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ: ਗੜ ਗੜ ਗਰ ਕਠ ਮਨ ਮੰਠੇ....ਭਰਵਾਂ ਤੇ ਲੋਚਦਾਰ ਸੁਰ, ਲੈਅ ਤਾਰ ਪੂਰੀ। ਦੋ ਸੌ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੇ ਬੜੀ ਰੁਚੀ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਿਆ। ਉਪਰੈਤ ਜੀਵਨ ਨਗਰ - ਸੈਤ ਨਗਰ ਜਥੇ ਵਾਲਿਆਂ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਹੱਲੇ ਦਾ। ਪੰਜ ਵਜੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਪੂਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੈਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜੀ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਤੇ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੇ ਸ. ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ ਦੀ ਕੋਠੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਸਨੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮ ਰਖਦਿਆਂ ਲਉਢੇ ਵੇਲੇ ਦੇ ਜਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 188 ਵੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਮੰਤ੍ਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਭ ਨੂੰ ਮੋਸੂ, ਬਰਫ਼ੀ, ਪਕੌੜਿਆਂ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਰਜਾਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ੀਆਂ। ਲਗਭਗ ਇਕ ਘੰਟਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨਾਲ ਏਥੇ ਹੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ । ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ, ਮੇਰੇ ਪਿਛੇ ਖਲੋਤੇ ਸੈਤ ਚਤਰ ਸਿੰਘ ਚੁੱਪ ਨੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾ ਦਿਤਾ। ਪਿਛੇ ਵੇਖਿਆ ਸੈਤ ਚਤਰ ਸਿੰਘ ਚੁੱਪ ਅੰਮ੍ਿਤਸਰੀਏ ਅਤੇ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਸੰਤ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਖਲੋਤੇ ਸਨ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਲਈ ਅਸਹਿ ਸੀ ਕਿ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਸੈਤ ਮੇਰੇ ਨਗਰ ਵਿਚ, ਰਾਤੀਂ ਸੈਤ ਹਜ਼ੂਰ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਵਿਚ ਵੈਸਾਖੀ ਪੁਰਬ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਸੈਤ ਬਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤਕ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਇਆ। ਸੈਤ ਬਾਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਭਾਵ ਪੂਰਤ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਠਾ ਭਰੀ ਸੀ। 15 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਕਰੀਵਾਲਾ (ਸਰਸਾ) ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਸਿਖਾਂ ਸੇਵਕਾਂ ਅਤੇ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਨਾਲ ਸਵੇਰੇ ਐਲਨਾਬਾਦ ਸੈਤ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਸਮੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਪਧਾਰੇ। ਇਕ ਦੋ ਘਰੀਂ ਅਖੰਡਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੌਗ ਵੀ ਪੈਣੇ ਸਨ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ। ਮੈਂ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ ਬਸ ਲੈ ਕੇ ਕਰੀਵਾਲੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਏਥੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਪਿੰਡ ਡਫਰਕਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਜਣਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਸੈਤ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਪਾਲੀ ਦੇ ਟੈਕਟਰ ਤੇ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਸੀ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਰੀਵਾਲਾ ਪੱਛਮੀ ਤੋਂ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੋਰ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਮਹੰਤ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸ. ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਸੀ। 3 ਵਜੇ ਤੋਂ ਏਥੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਤੇ ਹੋਰ ਸੇਵਕਾਂ ਨਾਲ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਭੋਗ ਦੇ ਸਲੋਕ ਪੰਦਰਾਂ ਮਿੰਟ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਪੜ੍ਹੇ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਲਪਾਨ ਵੀ ਏਸੇ ਡੇਰੇ `ਤੇ ਕੀਤਾ । ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 189 300 ਇਸਤਰੀ-ਪੁਰਸ਼ ਮੌਕੇ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਹੈਤ (85) ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਮਿੱਤ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਸਨ । ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮਹੰਤ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦਸਿਆ: ਮੇਰੇ ਦਿਨ ਪੁੱਗ ਗਏ ਹਨ। ਦੋ ਦਿਨ ਮੈਂ ਮੰਗ ਕੇ ਲਏ ਹਨ । ਮੋਰੀ ਪੋਤਰੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿਉ। ਮੈਂ 16-17 ਚੇਤ੍੍‌ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਦਿਆਂਗਾ। ਪੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਬੁਲਾ ਲਏ ਗਏ। ਲੜਕੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਲੀ ਗਈ ਤੇ 16 ਦਾ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸੈਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੁਣ ਸਵਰਗਵਾਸ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤਾਂ ਲੰਘ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਥੋਂ ਜੁਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਮਹੰਤ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਬੋਲੇ: ਮੇਰਾ ਵਕਤ ਤਾਂ 4 ਵਜੇ ਸਵੇਰ ਤਕ ਸੀ ਪਰ ਧਰਮਰਾਜ ਦੇ ਬੋਦੇ ਕਾਹਲੇ ਪਏ ਹੋਏ ਨੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚਲਾ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਪੰਣਾ ਇਕ ਵਜਿਆ ਤਾਂ ਮਹੈਤ ਜੀ ਨੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਫਿਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਲਾਣੇ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਅੰਤਮ ਵਾਕ ਗੁਰਬਾਣੀ 'ਚੋਂ ਲਿਆ। ਕੇਵਲ ਏਨਾ ਹੀ ਆਖਿਆ: ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਉਪਰੈਤ, ਭੋਗ ਪੈਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਮਹੈਤ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਲੜਕੇ ਸੈਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਆਪ ਦਸਤਾਰ, ਪੇਚ ਪੇਚ ਲਾਹ ਕੇ, ਨਵੀਂ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਈ। ਏਥੋਂ ਆਪ ਜੀ ਛੋਟੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਤੀ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਤਿਆਰ ਖਲੌਤੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਆਪ ਜੀ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜਥਾ ਸੈਤ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਰ੍ਹੀਣੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮੇਂ ਸੈਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਪੂਰਬੀ ਕਰੀਵਾਲੇ ਪਧਾਰੇ ਜਿਥੇ ਸੈਤ ਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹਾਰਨੀਆਂ ਇਕ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਭੋਗ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੈਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬੋਲ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜਾ ਕਿਸੇ ਵੱਖਰੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਪਾਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਏਥੋਂ ਉਠ ਕੇ ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਇਹਦੇ ਦੋਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਕਤਰੀਆਂ ਵੇਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿਤੀ ਕਿ ਉਹ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਵੱਢਣ ਨਾ। ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਤਿਬਚਨ ਜੀ” ਆਖਿਆ। ਵਾਪਸੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਕਰੀਵਾਲਾ ਪੂਰਬੀ ਲੰਘ, ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਲੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਸੈਤ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਏਥੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 190 ਅੰਗੂਰਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਅੰਗੂਰ ਮਾਹਿਰ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਠਾਕਰ ਜੀ ਛੋਟੇ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ । ਠਾਕਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਰਸੋਂ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ 6-7 ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕਾ 'ਚੋਂ ਲਿਆ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਅੰਗੂਰ ਲਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੁਝ ਅੰਗੂਰ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਠਾਕਰ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਮੁਖੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗੂਰ ਲਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਵਿਚ 26000 ਵੇਲਾਂ ਦੀ ਪੈਂਦ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਹਵੇਂ ਲਗੇ 5 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਸਫੈਦਿਆਂ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕੋਈ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਫ਼ੈਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਲਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਏਥੋਂ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਸੈਤ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੀਪ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਸੈਤ ਨਗਰ ਵਲ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਆਪਣੀ ਪੀ.ਜੇ.ਜੀ. 1 ਕਾਰ ਵਿਚ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੂੰ ਬੈਠਾਲ ਦਮਦਮੇ ਵਿਖੇ ਸੈਤ ਮੱਘਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਅੰਗੂਰ ਬਾਗ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਚਲ ਪਏ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੈਤ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਮੁਹਾਰਾਂ ਦਿਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਲੜਕਾ “ਕਾਲਾ” ਸਤਪਾਲ ਸਿੰਘ 9.4.85 ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜੀਪ ਮਾਂਗਵੀਂ ਲੈ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਹ ਜੀਪ ਤਦ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਕੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹੈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਆਗਿਆ ਮਿਲੇ । ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਅਜ ਉਸਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਇਕ ਰੁੱਕਾ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਮੁੱਠਡਿਆਂ ਦੇ ਮਿਸਤ੍ਰੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੈ। 1000 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਦਵਾਈ ਖ਼ਰਚ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਘਰਦਿਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਏਨਾ ਖ਼ਰਚ ਦੇਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਜਵਾਨ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: “ਮੈਂ ਜਿੰਨੇ ਲਵਾਂਗਾ, ਵਾਪਸ ਕਰਾਂਗਾ। ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਦਵਾਈ ਖਾਣੀ ਹੈ। ਕੈਂਸਰ ਹੈ। ਡਾ. ਮੂਸਾ ਦਾ ਇਲਾਜ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ: ਤਰਲਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਰਜ਼ਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਖ਼ਰਚ ਕਰ ਦੇਈਏ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਇਸੇ ਰੁਕੇ ਤੇ ਲਿਖਿਆ: (ਵਾਪਸੀ) ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਦਿਓ । ਮੈਂ ਤਾਂ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਸਿਖ ਸੇਵਾ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 191 ਕੌਣ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਰਗਾ ? ਮੈਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰਾਣੀਆਂ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹਾਂ। 16 ਅਪਰੇਲ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਰਾਣੀਆਂ (ਸਰਸਾ) ਆਪਣੇ ਦਾਮਾਦ ਸ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਢਿਲੋਂ ਘਰ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਨੀਂਦ ਖੁਲ੍ਹਿਆਂ ਸਪੀਕਰ ਤੋਂ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਕੰਨੀਂ ਪਈਆਂ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਸੈਤ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਵਲ ਸ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋ ਪਿਆ। ਅੰਦਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਥੇ ਨਾਲ ਕੀਰਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ: ਸੱ ਜਾਨੈ # .ੱਤ੍ਗਿਰ /ਲੰ/ਸੌ ਸਵਾ ਸੌ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧੈਰੋਕਾਰ ਆ ਰਹੇ ਤੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਯਥਾ ਸਥਾਨ ਬੈਠੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। 6 ਵਜੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਕਰ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਭੋਗ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਧੁਨ ਗੂੰਜ ਉਠੀ। ਸੈਤ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰੁਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਨਾਲ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਵਿਹੜਾ ਤੇ ਇਹਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਸੁਹਣਾ ਪੱਕਾ ਘਰ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖ ਕੇ , ਵਿਖਾ ਕੇ, ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਲੜਕੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦਸਿਆ। ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੇ ਹੋਣ ਨਮਿਤ ਅਰਦਾਸ ਸੀ। 6.40 ਤੇ ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਡਰਾਈਵਰ ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮੇਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ। ਇਸ ਘਰ ਭੀ ਸਵਾ ਕੁ ਸੌ ਸਰੀਰਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸੇਵਕ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਥੱਥਾ (ਡਰਾਈਵਰ) ਦਾ ਇਹ ਸਪੁਤ੍ਰ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਬੀਬੀ ਕਰਤਾਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਏਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਟਰੱਕ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮੁਤਾਬਕ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ ਨਕੌੜੇ ਦੇ ਸਰੀ ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ ਵਲ ਵਿਵਾਹਿਤ ਹੈ। ਏਥੇ ਮੈਂ ਇਸਦੇ ਵਡੇ ਭਰਾ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ, ਉਸਦਾ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਕੰਗਣਪੁਰ ਵਿਖੇ ਚਰਨ ਪੁਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਲੜਕੀ ਸੈਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਿ: ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੀ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 192 ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਏਥੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਦਮਦਮੇ ਵਿਚ ਧਰਮਸਾਲਾ ਵਿਖੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਲੋ ਰਖੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕਾਰ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਉਪਸਥਿਤ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਪਧਾਰੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਏਨਾ ਜਲਦੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਸੈਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮੌਜੀ ਦੀ ਸਕੂਟਰੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਾਮਾਦ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਨਾਲ ਮੈਂ 10 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੌਠੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਏਥੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪਟਵਾਰੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੂਰਬਾ ਤੋਂ 5000/- ਦਿਵਾਇਆ। ਇਹ ਸੱਜਣ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੈਬੋਵਾਲ, ਸ਼ੇਰਪੁਰ ਅਤੇ ਰਾਈਆਂ ਵਾਲਾ ਕੇਸ ਏਸੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਜਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਜਿਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 6-7 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਅੰਗੂਰ ਮਾਹਿਰ ਨੂੰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਘੁਮਾ ਫਿਰਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਗੂਰ-ਖੇਤ ਵਖਾਏ ਹਨ, ਸਲਾਹ ਲਈ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੁੜੀਂਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਵਾਈ ਹੈ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਨਾ ਸੌਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਨਾ ਖਾਣ ਦਾ ਵੇਲੇ ਸਿਰ, ਪ੍ੰਗਰਾਮ ਅਤੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹੀ ਆਹਰੇ ਲਾਈ ਰਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਇਕ ਵਜਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸੀ ਜੈਇਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਪੁੱਤ੍ੁ ਸ. ਅੱਛਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਮੁਜੱਫਰ ਨਗਰ, (ਯੂ.ਪੀ.) ਨੂੰ ਮਿਲਾਂ ਤੇ ਉਹ ਕਾਰਨ ਜਾਣਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਚੀਫ ਇਜਨੀਅਰ ਬਟਾਲਾ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਜੀਤੋ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਨੂੰ ਜੈਇਦਰ ਲੈ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੱਧਾ ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਉਸ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਅਜੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਹੀ ਵਾਲੇ ਸਾਂ ਕਿ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਵੱਖ ਲਿਜਾ ਕੇ ਜੈਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੀਆਂ। ਸਾਡਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜਿੰਮੇਂ ਸਭ ਪਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਲਾ ਕੇ ਉਹ ਇਕ ਵਾਰ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਵੇ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਡੇਢ ਵਜੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ 2.30 ਵਜੇ ਸੰਤ ਨਗਰ ਵਿਖੇ ਸੈਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਿਸਤਰੀ ਦੇ ਘਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪੈਣ ਸਮੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ । ਮਿਸਤਰੀ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਇਕ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲੋਂ ਤੋਂ ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਲਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਸਤ ਨਗਰ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਹੁੰਮ- ਹੁਮਾ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਨਿਤਨੇਮ 3 ਤੋਂ 4 ਤੱਕ ਟਿਬੇ ਵਾਲੇ ਖੂਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਘਰ ਜੁੜੀ ਸੈਗਤ ਵਿਚਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 193 ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਆਰਾਮ ਬੜਾ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫੇਰਾ ਤੋਰਾ ਜਾਂ ਖੇਚਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਸਰੀਰ ਫਿਰ ਸਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਲਿਆਉਣ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਮੇਰੇ ਪੁਛਣ ਤੇ ਦੱਸਿਆ: ਸਹੁਰੇ ਘਰੋਂ ਅਸਾਂ ਕੁਝ ਚੁਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦਾ। ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਸਫ਼ ਵਿਛਾ ਕੇ ਰਾਤੀਂ ਸੁੱਤੀ, ਇੰਜ ਹੀ ਬੱਚੇ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਘਰੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ। ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਸਮਝਾਵਾਂ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸਾਂ ਲੈਣਾ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤੇ ਰਹਿਣਾ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਖ਼ਰਚ ਕਿਥੋਂ ਆਵੇਗਾ ! ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਹੀ ਮੇਰੇ ਸਹਾਇਕ ਹੋਣ ਤੇ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਖੁਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਬੇ-ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂ! ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਸਮੇਤ ਰਾਤ ਪਨਿਹਾਰੀ ਬੀਬਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੱਟੀ। 17 ਅਪਰੇਲ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਨਾਲੀ ਦੇ ਕੈਢੇ ਵਸਦੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਹਾਰਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸੈਤ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਸਮੇਂ ਪਧਾਰੇ । ਏਥੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨਕੌੜੇ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਘਣੀਏਕਿਆਂ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਏਥੇ 5 ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਹਜੂਰੀ ਵਿਚ ਪਾਏ ਗਏ। ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੈਗਤ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। (ਜ਼ਮੀਨ ਨਕੌੜੇ ਦੀ) ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਲੇ ਡੇਰੇ ਨੂੰ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਏਥੇ ਭੀ ਇਕ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਜ ਪਧਾਰੇ। ਮੈਂ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਚਲਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੀ ਮੇਨ ਸੜਕ ਤੇ ਮਾਸਟਰ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਮਿਲ ਗਏ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਜ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕਾਲਿਜ ਨੂੰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਪਿਛੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 194 ਕਾਲਿਜ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂਘ, ਸ. ਜੋਧਾ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਪੀ.ਈ., ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ, ਸੈਤ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਜ ਕੈਸ਼ੀਅਰ, ਪ੍ਰੋ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁਪਰਵਾਈਜ਼ਰ, ਹੈੱਡ ਕਲਰਕ ਕਾਲਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮਾ: ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਸਿਰਸਾ, ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲ, ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸਜਣਾਂ ਨੇ 8.30 ਵਜੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਕਾਲਿਜ ਦਾਖਲੇ ਸਮੇਂ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਫੁਲਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖੁਲ੍ਹਾ ਹਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਗਲੇ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ, ਕਾਲਜ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੇ ਦੂਜੇ ਵਿੰਗ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਇੱਟ ਰਖਵਾ ਕੇ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਆਰੈਭ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਕੇਵਲ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ ਸਨ। ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਮੈਂ ਉਤਾਰੀ, ਇਕ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਖਿਆ: ਮੈਂ ਤਾਂ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਵਿਚ ਖਾਨਾਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਸੁਹਣੀਆਂ ਫੋਟੋ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ਼ਾਰਾ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰਤ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਮੇਰੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ ਤਾਂ ਕਵੀ ਜੀ ਹਨ। ਇਸ ਫਿਕਰੇ ਦਾ, ਇਸ ਸੁਖ ਦਾ ਕੀ ਮੁੱਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ! ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਏਨੇ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿ ਕੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਪੌੜੀ ਉਤਰ ਗਏ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਏਨਾ ਸੁਖ ਅਤੇ ਬਲ ਬਖਸ਼ ਗਏ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਧੀ ਛਾਲ ਫਰਸ਼ ਤੇ ਲਾ ਦਿੰਦਾ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਸੂਝ ਨੇ ਅਥਾਹ ਬਲ ਨੂੰ ਲਗਾਮ ਦੇ ਲਈ। ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਕਾਲਜ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਸਟਾਫ਼ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਖਾਸ ਗੱਲ ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸੀ ਕਿ ਕਾਲਿਜ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਸੰਤ ਨਗਰ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਬਚੇ ਪੜਾਣ, ਜੇ ਜਗਹ ਉਥੇ ਮਿਲ ਜਾਏ ਅਤੇ ਜਗਹ ਵੈਦ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਚੱਕੀ ਵਾਲਾ ਵੱਡਾ ਕਮਰਾ ਵਿਹਲਾ ਹੈ, ਜੇ ਉਹ ਦੇ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਠੀਕ ਰਹੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੁੱਛ ਕੇ ਦੱਸਣ ਦਾ ਬਚਨ ਕੀਤਾ। ਵੈਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ 'ਤੇ ਸੈਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੈਂਸੀ ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਦਿੱਲੀਓਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸੈਘਣਾਪਣ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਕੱਲ ਵੀ ਇਕ ਗੱਡੀ ਲੈ ਕੇ ਸੀ ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ - ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਚਿਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 195 ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਨਾਲ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਰਹਿਣਗੇ । ਕਾਲਜ ਵਲੋਂ ਹੋ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਸੈਤ ਨਗਰ ਵਿਚ ਸੈਤ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦਾੜ੍ਹੀ (80 ਤੋਂ ਉਪਰ) ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਘਰ ਜਾ, ਦਰਸ਼ਨ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਫਿਰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮਿਸਤਰੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਡਾ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਵੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਤੀ। ਏਥੇ ਹੀ ਤਾਜੇ ਵਾਲੇ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਏਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਵੈਦ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸਕੂਟਰ ਤੇ ਏਥੇ ਆਇਆ ਹੈ ਤੇ ਜਿਥੇ ਵੀ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਨਿਤਨੇਮ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਹੀ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਵਾਲੀ ਨਾਲ ਅਣਬਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਕਹਿਰਾ ਹੀ ਜਿਉਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਅੱਜ 11-12 ਵਜੇ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੇ ਇਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਲ ਵਰ੍ਹੀਣੇ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੱਕ ਮੋਢੇ ਦੀਆਂ ਦਰਦਾਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਇਸ ਨੇ ਚਿਹਰੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਦਰਸਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਵੇਖ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ: ਇਹਨਾਂ ਇਕ ਗਊ 5 ਕਿਲੋਂ ਦੁਧ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ ਏ। ਸੈਤ ਮਲੂਕ ਸਿੰਘ 'ਰੱਬ ਦੀ” ਨੂੰਹ ਨੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਨ ਤਾਂ 3-4 ਕਿਲੋਂ ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗਊ ਦੇਣ, ਉਹ ਸੇਵਾ ਕਰਨਗੇ ਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਮਿਲਣ ਲਗ ਪਏਗਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਗਊ ਇਸ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ ਦਿਤੀ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ 5 ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਜੀਪਾਂ ਪੌਣੇ ਦੋ ਵਜੇ ਭੰਗੂਰ ਨੂੰ ਚਲੀਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਗੱਡੀ, ਠਾਕਰ ਜੀ ਵਡਿਆਂ ਦੀ ਗੱਡੀ, ਸ. ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਗੱਡੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਂਢੂ ਦੀ ਗੱਡੀ ਅਤੇ ਇਕ ਸ. ਪਾਲਾ ਸਿੰਘ ਐਲਨਾਬਾਦ ਦੀ ਜੀਪ। 2.15 ਵਜੇ ਭੰਗੂਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਸਭ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸਹਿਤ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਇਕ ਘੰਟਾ ਸਮੂਹਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਏਥੇ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਅਟੱਲ ਪ੍ਰਤਾਪੀ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿਕ ਪੰਕਤੀਆਂ : ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 196 ਨੈਨਨ ਕਾ ਸੁਆਦ ਜੋ ਨੈਨਨ ਮੇਂ ਲਾਜ ਹੋਵੇ, ਬੈਨਨ ਕਾ ਸੁਆਦ ਬੈਨ ਮੀਠਾ ਕਹੀ ਅਲਾਈਏ। ਰਾਜ ਕਾ ਸੁਆਦ ਜੇ ਦੂਸਰਾ ਨਾ ਹੋਇ ਕੋਈ, ਹੁਕਮ ਕਾ ਸੁਆਦ ਜੇ ਗਰੀਬ ਨ ਦੁਖਾਈਏ। ਗ੍ਰਸਤ ਦਾ ਸੁਆਦ ਜਿ ਮਾਇਆ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ, ਮਾਇਆ ਕਾ ਸੁਆਦ ਜਿ ਉਦਾਰ ਚਿਤ ਲਾਈਏ । ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਏਥੇ ਸਤ ਨਿਰੰਜਣ ਸਿੰਘ ਕੱਕੜ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਡੇਢ ਦੋ ਘੰਟੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਕੇ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਨਿਹਾਲ ਕੀਤਾ। ਏਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸਤ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ 50 ਘਰ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਨ। ਔਜ ਜਿਥੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਉੱਦਮ ਨਾਲ ਉਸਾਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਲਗਭਗ 40 ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ, ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਅਤੇ ਸੇਵਕ ਤਾਂ ਤਾਬਿਆ ਵਿਚ ਸਨ ਹੀ, ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਠਾਕਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸੈਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਗਰ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਤਕੜਾ ਸਮੂਹ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਛੇ ਪਿਛੇ ਜਾਂਦੇ। ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਪਲੰਘ ਵਿਛਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜਾ ਕੇ ਕੁਛ ਸਮਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ। ਘਰ ਵਾਲੇ ਨਕਦ ਭੇਟਾ, ਖੇਸ ਜਾਂ ਚੱਦਰ ਅਤੇ ਥਾਲ ਭਰ ਪਤਾਸਿਆਂ ਦਾ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ । ਏਥੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਬੋਕੇ ਦੀ ਭੈਣ, ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਜੱਟ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਝੀਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੌਕਾਂ ਜੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਕਰਵਾਇਆ। ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਵਾ ਲਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਲੌਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਤੀ। ਏਥੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਮਾਤਾ ਦੀ ਇਕ ਸਹੇਲੀ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਤੇ ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਬੀਬੀ ਈਸ਼ਰ ਕੌਰ ਵੀ ਮਿਲੀਆਂ। ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਹੀ ਬੇਬੇ ਦਿਆਲ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ. ਉਮਰਾਉ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਗਏ ਤਾਂ ਏਥੇ ਸਭਨਾਂ ਲਈ ਜਲਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੱਧ ਸੀ। ਸ. ਉਮਰਾਉ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਲੈਮਾ ਸਮਾਂ ਸੇਵਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 197 ਕੀਤੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਨਿਵਾਜਣ ਲਈ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਸਮਾਂ ਏਥੇ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਸਮੂਹ ਜਥੇ ਨੂੰ ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਰਜਾਇਆ। ਸ. ਉਮਰਾਉ ਸਿੰਘ ਤਕੜੇ ਪਰਵਾਰ ਵਾਲਾ ਜੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਉਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਪਾਸਾ ਉਹਦੇ ਸੰਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਭਾਵੇਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਲੇ ਡੇਰੇ ਵਾਲਿਆਂ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਣਗੇ ਤਾਂ ਵੀ 4.45 ਵਜੇ ਹੀ ਪਿੰਡ ਨਿਕਲਣ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਉਇਆਂ ਖੜਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਜੋੜੀਆਂ ਬਣਾਣ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਏਥੇ ਵੀ ਘਰ ਹਨ। ਸੈਤ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਘਰੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਚਰਨ ਪੁਆਏ। ਨਗਰ ਭੰਗੂਰ ਵਿਖੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਘਰੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ: 12. ਮਾਤਾ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ 13. ਸੋਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ 14. ਸੈਤ ਮਾਨ ਸਿੰਘ 15. ਸੈਤ ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ 16. ਸੈਤ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ 17. ਸੈਤ ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ 18. ਸੈਤ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 198 ੯ ੦੦ ੮) ੦੧ ੮੧ -> ੬2 (0? ।॥ ੮ ੮ ਦ 19. ਸਤ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ 20. ਸਤ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ 21. ਸਤ ਬਿਅੰਤ ਸਿੰਘ 22. ਸਤ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ 23. ਸੈਤ ਹਰਦਾਸ ਸਿੰਘ 24. ਸੈਤ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ 25. ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ 26. ਸਤ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ 27. ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ 28. ਸੈਤ ਧਰਮ ਸਿੰਘ 29. ਸੋਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ 30. ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ 31. ਸੈਤ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ 32. ਸੈਤ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ 33. ਸੈਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ 34. ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ 35. ਸੈਤ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਸਿੰਘ 36. ਸੈਤ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ 37. ਸੋਤ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ 38. ਸੈਤ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ 39. ਸੈਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ 40. ਸੋਤ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ 41. ਸੈਤ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 42. ਸਤ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ 43. ਸੋਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ 5.00 ਵਜੇ ਤਕ ਸਰਸੇ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਪੈਂਦੇ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚੋਂ ਲੈਘਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਸਿਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਖਲੌਤੇ ਸਨ। ਘਰ ਗਿਆਂ, ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਚਰਨ ਪੁਆਈ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਦੋਹਾਂ ਠਾਕਰੁ ਜੀ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਅਤੇ ਸੈਤ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਐਲਨਾਬਾਦ ਨਾਲ ਸਭ ਤਰਾਂ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਕਰਕੇ, ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਹਦੇ ਛੋਟੇ ਭਾਈ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਪੁਛਾ ਕੇ ਅਪਣੇ ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 199 25000 ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿਵਾਏ। ਮਨੋਰਥ ਹੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗੀਆਂ ਅੰਗੂਰ ਕਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਵੇਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇਤਜ਼ਾਮ ਕਰਨਾ। ਮੋਨੋ ਬਲਾਕ ਇਜਣ ਇਕ ਇਚ ਪਾਣੀ ਚੁਕਦਾ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਤੇ ਛਿੜਕਾਉ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦਰਕਾਰ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਤਕ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਵੀ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਹੈ। 5.40 ਵਜੇ ਸਾਡੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਸਪੁੱਤੀ ਬੀਬਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਪਨਿਹਾਰੀ ਜਾ ਪੁੱਜੀਆਂ। ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਮੂਰਤਾ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਸ. ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਬੀਬਾ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿਠਾਣੀਆਂ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਅਗੇ ਵਧਿਆ, ਇਸੇ ਘਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਬੰਧੀ ਵੀ ਏਥੇ ਇਕਤਰ ਹੋਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਸਭ ਨੂੰ ਯਥਾ-ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ, ਬਚਨ ਕਰ ਆਪਣੇ ਆਰਾਮ ਲਈ ਨਿਸਚਿਤ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਰਾਤੀਂ ਸਾਢੇ ਛੇ ਵਜੇ ਪਨਿਹਾਰੀ ਪਿੰਡ ਨਾਲ ਸੈਬੰਧਤ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਲਗੇ ਡੇਰੇ ਦੇ ਦੋ ਫਰਲਾਂਗ ਪਰ੍ਹਾਂ, ਨੈੱਟ ਲੌਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਅਤੇ ਪਨਿਹਾਰੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਜਵਾਨ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੀ ਅੱਧਾ ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਓਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ, ਦੋ ਚਾਰ ਕਿੱਕਾਂ ਲਗਾ ਕੇ, ਡੇਰੇ ਆ ਗਏ। 18 ਅਪਰੇਲ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਪਨਿਹਾਰੀ (ਸਰਸਾ) ਸਰਸਾ ਅੱਡਾ ਤੋਂ ਮਾਨਸਾ-ਬਰਨਾਲਾ ਰੋਡ ਤੇ 16 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉਤੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਪਾਸੇ ਸਨਿਮਰ ਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵਿਦਾਂਤੀ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਏਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, 150 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ । ਛੋਟੇ ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ। ਦੂਜੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਪਿਤਾ 17-ਓ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਵਾਹੀ ਜੋਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਏਨੀ ਕੁ ਜ਼ਮੀਨ ਉਥੇ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਸੁਹਣੇ ਪੱਕੇ ਮਕਾਨ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਲਗਭਗ 60 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਘਰੋਂ ਹੀ ਮੰਜੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲ, ਗੁਸਲਖਾਨੇ, ਡਿੱਘੀ ਅਤੇ ਖੂਹੀ ਦੀ ਵਰਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 200 ਕਰਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਿੰਘ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ, ਕਾਰਾਂ, ਜੀਪਾਂ ਆਦਿ ਤੇ ਸਰਸੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਵਿਖੇ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਤਮਾਮ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਗੇ । ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਬੋਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਅਤੇ ਸੈਗਤ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਤੇ ਸਧਾਰਨ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮੇਂ ਸੁਖ ਪੂਰਵਕ ਬੈਠ ਸਕਣ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 7 ਵਜੇ ਫਿਰ ਪਨਿਹਾਰੀ ਡੇਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਨਾਲ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਉਹਦਾ ਪਿਤਾ ਸ. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਹੈ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ ਸਰਸਿਉਂ ਆਪਦੇ ਇਕ ਰੰਘੜੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਾਲੀ ਦੇ ਸ. ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ। ਉਸਨੇ ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਆਉਂਦੇ ਹੋਇਆਂ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਸੂਬੇ ਸੈਤ ਬਹਾਲ ਸਿੰਘ (75) ਅਤੇ ਸੈਤ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (77) ਦੇ ਡੇਰੇ ਫਰਵਾਹੀ ਵਿਖੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਾ ਗਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵੀ ਪਧਾਰੇ ਤਦ ਉਪਰੈਤ ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਦਾਮਾਦ ਨੂੰ ਆ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਸਾਰਾ ਸੈਧੂ ਪਰਿਵਾਰ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੀ ਤਨ ਮਨ ਧਨ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਰਤ ਹੈ। 7.25 ਵਜੇ ਭੋਗ ਪੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਸੁਹਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਪਾਠੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵਖਾਇਆ। ਡੇਢ ਕੁ ਸੌ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਇਕਤਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਕ ਅਖੋਡ ਪਾਠ ਦੋ ਸਾਧਾਰਨ ਪਾਠ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਘਰ-ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ, ਇਕ ਪਾਠ ਇਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਵਾਸਤੇ । ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ 7.50 'ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ: ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਜਾਂ ਤੁਸੀਂ, ਇਹ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਬਾਣੀ ਦੀ ਉਤਮਤਾ ਦਾ ਬਖਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ 'ਬਾਣੀਆ ਸਿਰਿ ਬਾਣੀ” ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਜੀਆਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਹਿਤ ਸਿਰਜੀ ਹੈ। ਪਰ ਬਾਣੀ ਦੀ ਸਮਝ ਤਾਂ ਹੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਧਿਆਨ ਪੂਰਵਕ ਸਰਵਣ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਮੈਂ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਪਰਾਂ ਦੋ ਚਾਰ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਨ ਲਗ ਪਵਾਂ ਤਾਂ ਏਥੇ ਬੈਠਿਆਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੂਰਦਿਆਂ ਦੇ ਕੌਲ ਹਾਂ। ਸਿਖਾਂ ਦੇ, ਅਕਾਲੀ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਹੀ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮੰਗਲਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 201 ਚਰਣ ਵਾਸਤੇ ਸੋਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ । ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੀੜਾਂ ਵੀ ਛਪਵਾ ਦਿਤੀਆਂ, ਇਹ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਅੱਗੇ ਐੜਾ” ਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਅਜ ਪਰਚਾਰ ਬੜਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਪੀਕਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਉਚੇ ਉਚੇ ਕਰ ਕੇ ਟੰਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਝੰਡੇ ਗੱਡ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਚੇ ਥੰਮ ਲਾ ਕੇ ਬਲਬ ਲਗਾ ਰਖੇ ਨੇ। ਰੈਕਾਰਡ ਲਾ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅੰਦਰ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਿਰਤੀ ਨੂੰ ਏਨਾ ਉਚਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ “ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਹਮ ਨੀਚ ਕਰੈਮਾ” ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਰੇ ਰੌਲੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਸਾਧਾਰਨ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਸਾਧੂ ਜਨ ਝੂਠ ਤੋਂ ਏਨਾ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ 20 ਵਾਜਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਗਲਤ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਬਿਰਤੀ ਏਨਾਂ ਸ਼ੁਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾੜਾ ਜਿਹਾ ਝੂਠ ਵੀ ਰੜਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਨਾ ਨਮਕ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਨਮਕ ਵੀ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਰ ਨੂੰ ਖਾਸ ਕਰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੌੜ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸੈਤ ਜੀਊਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਹਉਕਾ ਲੈ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੀਦਾਰ ਕਰ ਲਏ। ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਇਕ ਘੰਟਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਿਆ ਕਰੋਂ । ਸਾਰਾ ਪਰਵਾਰ ਮਿਲਕੇ ਇਕ ਪਾਠ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ। ਸੰਤ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਛੂਤੀਏ ਜਿਸ ਘਰ ਪਾਠ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਕੇ ਕੌਲ ਬੈਠਾਲ ਕੇ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਧੈਸੇ ਵੀ ਵੱਧ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੈਸੇ ਦੇਂਦੇ ਕਿਥੇ ਸਨ ? ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਪਾਠੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਇਕ ਵਾਰ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਲਿਆ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਨਾਮ ਭਜਨ ਬਾਣੀ ਤਾਂ ਹੀ ਸਫਲ ਹੈ, ਜੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਵਲ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਕਰੀਏ। 8 ਵਜੇ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਚੇ ਲੈਮੇ ਜੁਆਨ ਰੱਜੇ-ਪੁਜੇ ਜੱਟ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਇਸ ਮੌਕੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਲੇਬੀਆਂ ਦਾ ਲੰਗਰ ਖੁਲ੍ਹ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ। ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਨੇ ਘਰ ਦੇ ਘਿਉ ਨਾਲ ਕੱਢੇ ਸੁਆਦੀ ਤੇ ਮੁਰਕਵੇਂ ਜਲੇਬ ਕਢ ਕੇ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 202 ਦੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਸੁਣਨ ਆਈਆਂ ਕੁਲ ਸੈਗਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਹਾਲ ਕੀਤਾ। 8.30 ਵਜਦੇ ਨੂੰ 4“ ਕਾਰਾਂ ਤਿਆਰ ਹੋਈਆਂ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਾਰ ਨੇ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਸੇਵਕਾਂ, ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਆਏ ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਪਿਛੇ ਹੋ ਪਈਆਂ ਅਤੇ ਕੱਚਾ ਰਾਹ ਤੈਅ ਕਰ ਸਰਦੂਲਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਲਗਭਗ ਇਕ ਡੇਢ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ ਸ. ਸੂਰਤਾ ਸਿੰਘ ਸੈਧੂ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ 'ਚੋਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 17-ਓ ਵਿਚ ਅੱਸੂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੇਨਤੀ ਸੀ ਸ. ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ, ਸ. ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਸ. ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 17-ਓ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਏਥੇ 60 ਏਕੜ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਉਸਰੇ ਮਕਾਨ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ. ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੈਂਟ ਕਮੀਜ਼ ਤੇ ਰੰਗਦਾਰ ਪਗੜੀ ਤੋਂ ਮੱਥਾ ਟਿਕਵਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਗੋਂ ਤੋਂ ਸਫੈਦ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਧਾਰਨ ਦੀ ਪੱਕੀ ਕੀਤੀ। ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਫ਼ੈਦ ਪਹਿਰਾਵਾ ਧਾਰ ਰਖਿਆ ਸੀ। ਸ. ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸਵੀਕਾਰ ਲਈ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ `ਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਥੋੜਾ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਏਸੇ ਸੜਕ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸ. ਸੂਰਤਾ ਸਿੰਘ 17-ਓ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸ. ਲਖਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਡੇਰਾ ਸੀ। ਇਸ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਇਸ ਘਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮਾਸੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਹੈ। ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਪਨਿਹਾਰੀ ਨਗਰ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ । ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਸੀ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੁਮਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅੱਡੇ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਕਾਰਾਂ ਸ. ਲਖਮੀਰ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਅੱਡੇ ਪਾਸ ਆਈਆਂ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਹੋ ਪਿਆ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਹੈੱਡ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਬੱਚੇ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਬੈਠਾਏ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਪਤਵੰਤੇ ਮੌਕੇ `ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕ ਨੂੰ ਵਡਿਆਇਆ ਤੇ ਕਈਆਂ ਖਾਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਪੁੱਛੇ । ਥੋੜਾ ਸਮਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਤੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਜਥੇ ਨਾਲ ਵੱਖੀ ਪਾੜਵੀਂ ਸੜਕ ਤੇ ਪੈ ਗਏ। ਦੋ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਚਲ ਕੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਇਕ ਸੁਕੀ ਨਹਿਰ ਦੀ ਘੱਟਾ ਉਡਾਵੀਂ ਸੜਕ ਤੇ ਦੋਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਪੰਧ ਕਰਕੇ, ਫਿਰ ਕਾਰਾਂ ਛੱਡ ਜੀਪ ਲੈ ਕੇ ਸੈਤ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਪਾਠੀ ਦੇ ਸਾਂਢੂ ਸ. ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਇਸ ਘਰ ਦੀ ਮਲਕਾ ਨੇ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 203 ਨੂੰ ਚਰਨ ਪੁਆਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਾਢੇ ਨੇ ਕੁ ਵਜੇ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ - ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਡੇਰੇ ਪਧਾਰੇ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਣ ਲਗੇ ਜਿਥੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਭ ਨੂੰ ਰੱਜਵਾਂ ਛਾਂਦਾ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਬੀਬਾ ਜੀ ਓਧਰ ਆ ਨਿਕਲੋ। ਉਹਨਾਂ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ : ਨਵੀਂ ਖਬਰ ਸੁਣ ਲਈ ਊ ? ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਦੀ ਆਸ ਰਖਦੇ ਸਾਂ, ਪਰ ਫੇਰ ਕੁੜੀ ਹੋ ਪਈ ਏ। ਮੈਂ ਚੁਕੰਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੁੱਛਿਆ: ਬੀਬੀ ਜੀ ਕੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜੇ ? ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ: ਗੱਲ ਕੀ ਕਰਨੀ ਏਂ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਜਲੇਬੀਆਂ ਅਤੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਕੀਤੀ ਬੈਠੇ ਸਾਂ, ਪਰ ਖ਼ਬਰ ਲੜਕੀ ਹੋਣ ਦੀ ਆਈ ਏ। ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸੈਭਾਵਨਾ ਕਾਰਨ, ਮਾਤਾ ਜੀ, ਬੇਬੇ ਜੀ ਅਤੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਘਰੋਂ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਰਹੇ, ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਹੀ। ਬੇਬੇ ਜੀ ਜਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮੇਲੇ ਵੈਸਾਖੀ ਉਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਏ ਅਤੇ ਕਲ੍ਹ ਰਾਤੀਂ 9 ਵਜੇ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਦੂਜੀ ਗੁੱਡੀ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਸੈਤ ਸੈਤਾ ਸਿੰਘ (ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਾਈ) ਸਰਸੇ ਤੋਂ ਸਕੂਟਰ ਤੇ ਆਇਆ। ਸਰਸੇ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਘਰ ਅੱਜ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਵਜੇ ਤਕ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਰਣਧੀਰ ਅਤੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨਾਲ ਪਨਿਹਾਰੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਹੀ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੇਠ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੜਕਾ ਸੇਠ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਅਤੇ ਸੰਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਾਲਕ ਸੰਪਾਦਕ 'ਸਤਿਜੁਗ” ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਰਸੇ, ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕਾਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਹਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗਰਮੀ ਅੱਜ ਤੇਜ਼ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਇਆਂ, 2 ਤੋਂ 3 ਤਕ ਕੌਗਣਪੁਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਹੋਏ ਸਮੂਹਕ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੇ। 4 ਤੋਂ 5 ਤਕ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਗ੍ਰਪ ਗ੍ਰੋਅਰਜ਼ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗਾ ਸਰਸਿਉਂ ਬਸ ਫੜੀ ਪਰ ਚੌਗੀ ਧੁਪ ਅਤੇ ਸੇਕ ਏਥੇ ਵੀ ਭੌਗਿਆ, 4 ਵਜੇ ਹੀ ਬੱਸ ਚਲੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸ. ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ 25-26 ਅੰਗੂਰ ਉਤਪਾਦਕ ਕੌਠੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਕੇ ਸੈਬੈਧਤ ਮਸਲਿਆਂ ਤੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 204 ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ। ਮੈਨੂੰ ਸੈਤ ਨਗਰ 5.30 ਵਜੇ ਪਹੁੰਚਿਆਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਮੇਰਾ ਦਾਮਾਦ ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਪੁਤਰੀ ਕੁਲਵੰਤ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਕੱਲ ਸਵੇਰ ਦੇ ਮੁਹਾਲੀ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਉਹ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਏ ਹਨ । ਮੈਂ ਸਨਖਤਰਾ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ ਆਉਂਦਿਆਂ ਸਾਈਕਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਗ੍ਰੇਪ ਗੁੰਅਰਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ `ਚੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਾਸਤੇ ਜੀਪ ਉਤੇ ਗਏ। 19 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਸੋਤ ਨਗਰ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਸਤ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਜਥੇ ਦੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੈਤ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ੈੱਲਰ ਵਿਖੇ ਸੁਣਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਢਾਈ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਰੋਤੇ ਸਨ। ਸ਼ੈਲਰ ਵਿਚ ਸਫੈਦਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰਾਂ ਨੇ ਚੰਗੀ ਰੌਣਕ ਲਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਏਥੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ੈਲਰ ਮਾਲਿਕਾਂ ਨੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਪੁਆਇਆ। 6 ਵਜੇ ਵਾਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਗੱਫੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਸੈਤ ਨਗਰ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ। ਅਸੀਂ ਮੈਂ ਅਤੇ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ 8 ਵਜੇ ਕੋਠੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪੁੱਜੇ। ਅੱਗੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਠੀ ਦੇ ਲਾਨ ਵਿਚ ਨੰਗੇ ਘਾਹ ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸੈਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸ ਸੀ। ਹੋਰ ਮਸਲਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸਰੀਰ ਏਧਰ ਉਧਰ ਬੈਠੇ ਆਪਣੀ ਵਾਰੀ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਰਪੰਚ ਸੰਤ ਨਗਰ, ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਬੁਲਾਏ ਗਏ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਸਲਾ ਸੀ। ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ. ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਮਰਾਹੀ ਨਾਲ 15-20 ਮਿੰਟ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਖਲੋ ਕੇ ਹੀ ਬਚਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਮੇਰੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਇਆਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਵੱਡਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 205 ਕੰਮ ਕਰੋ। ਘਬਰਾਣਾ ਨਾ, ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਸਿਰੋਂ ਲੰਘਵੀਂ ਆ ਬਣੇ, ਮੇਰੇ ਵਲ ਕਰ ਦੇਣੀ। ਮੈਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹਾਂ। ਸੀ ਹਮਰਾਹੀ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਆਖਿਆ: ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸਦਾ ਕਿਰਪਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਹੀ ਸਦਾ ਕਿਰਪਾ ਰਖਣੀ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਮਰਾਹੀ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ: ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਦਿਉ । ਮੈਂ ਆਖਿਆ, ਤੇਰੇ ਜਿਹਾ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ। ਵੱਡਾ ਕੌਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬੈਦੇ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰੇ! ਫਿਰ ਕੋਠੀ ਇਹਾਤੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਨਿੰਮਾਂ ਧ੍ਰੇਕਾਂ ਹੇਠ ਡੱਠੇ ਮੰਜੇ ਤੋ ਬਿਨਾਂ ਤਿੰਨ ਜੱਟ ਦਿਸਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕੀਤੇ: ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੋ । ਆਪਣੇ ਪੁਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਭੇਜਿਆ ਕਰੋਂ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਛੁਡਾ ਦਿਆਂਗਾ। ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਝੂਠ ਬੋਲਦੇ ਹੋ, ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਕਰੋ। ਭਲਾ ਜਿ ਬਚ ਰਹਿਣ। ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਵੇਂ ਬਚਣ ਸਾਥੋਂ ਤਾਂ ਲੰਘ ਗਏ ਹਨ। ਮੁੜ ਕੌਠੀ ਆਏ ਤਾਂ ਕਾਰਾਂ ਜੀਪਾਂ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਹੁਣ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਨਿੰਨ ਸੇਵਕ ਸੈਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭੱਠੇ ਤੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੜਕ ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਅਤੇ ਹਮਰਾਹੀ ਵੀ ਇਕ ਜੀਪ ਵਿਚ ਅੜ ਗਏ। ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਗੱਡੀਆਂ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਰੁਕੀਆਂ ਅਸੀਂ` ਛਾਲਾਂ ਮਾਰ ਗਏ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਭੱਠੇ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਕਦੋਂ ਆਏ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਸ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਦੀ ਆੜ੍ਹਤ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ ਜਿਥੇ ਸਾਨੂੰ ਸ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹਰੀਪੁਰ ਸ. ਚਤਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਅਵਸਥਾ ਉਤੇ ਧੂੰਏਂਧਾਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਮੈਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰੌਣਕ ਵੇਖੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਮਾਰਕਿਟ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਆੜ੍ਹਤਾਂ ਰੁਝੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਕਣਕ ਦੇ ਢੇਰ ਅਤੇ ਬੋਰੀਆਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਣਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਲਈ ਸੜਕ ਤੇ ਤੰਗ ਜਿਹਾ ਰਸਤਾ ਹੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਲਗਦਿਆਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਾੜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਲਈਏ । ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਰੇਲ ਦੁਆਰਾ ਮੈਂ ਯੂ.ਪੀ., ਬਿਹਾਰ, ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਦੀ ਲੰਘਿਆ ਹਾਂ। ਫ਼ਸਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣੇ ਵਰਗੀ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਓਦੋਂ' ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਕੈਨਾਲ ਤਕ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤ ਆਪਣੀ ਅਮੀਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਊ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜੇ ਵਾਢੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਾਢੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਾਊਂ ਕਣਕ ਦਿਤੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 206 ਗਈ ਸੀ ਉਹ ਮਣ ਸਵਾ ਮਣ ਤੋਂ ਏਕੜ ਕਣਕ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਬੈਦ ਨਹੀਂ ਉਹ ਦੋ ਮਣ ਕਣਕ ਖੇਤ ਪ੍ਰਤੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੰਬਾਈਨਾਂ, ਥ੍ਰੈਸ਼ਰ ਤੇ ਹੜੰਬਾ ਆਦਿ ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਸਮੁਚੀ ਵਾਢੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਤਾਂ ਬੰਦੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਵਾਢੀ ਵੀ ਹਾੜੀ ਦੇ ਵਾਢੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਮੈਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਖ਼ਬਰਾਂ ਬੜੀਆਂ ਗਰਮ ਹਨ । ਤਾਂ ਵੀ ਮਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਜਾਵਾਂਗਾ ਹੀ। ਮੈਂ ਤੇ ਹਮਰਾਹੀ ਨੇ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲ-ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਬੌਲ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋ' ਕਰਕੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਗਏ। ਬੀਬੀ ਅਮਰ ਕੌਰ ਢੋਟੀਆਂ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰੀਆਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰਖ ਕੇ 20 ਕਿਲੋਂ ਬਾਸਮਤੀ ਵੀ ਦਿਤੀ; ਉਹ ਲੈ ਕੇ ਅਸਾਂ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਘਰ ਆ ਰਖੀ। ਸੰਤ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ 12 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸੂਬਾ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਹੱਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਲਾਏ। ਅੱਜ ਸੂਬਾ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਸੇਵਕਾਂ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਕੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਭੌਗ ਪਾਉਣਾ ਯੋਗ ਸਮਝਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਸਮੇਤ 3 ਵਜੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ। ਸੰਗਤ ਵੀ 400 ਦੇ ਲਗਭਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਬਣ ਗਈ। ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਅੰਤ ਉਤੇ 3 ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਗਏ । ਪੂਰਬੇ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਤੋੱ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਇਕ ਪਾਠ ਸੂਬਾ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਨਮਿਤ, ਦੂਜਾ ਸਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨਮਿਤ ਅਤੇ ਇਕ ਪਾਠ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੈਤ ਹਰਬੋਸ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਨਾ, ਅਤੇ ਸਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੜੇ ਸੁਰ ਵਿਚ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸੂਬਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬੀਬੀ ਨੇ ਮਾਇਆ ਬਸਤਰ ਤੋ ਸੁਕੇ ਮੇਵੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਥੋਂ ਉਠ ਕੇ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸਜਣ ਮਲੂਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭੋਗ ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਸੂਬਾ ਜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿਖੀ ਸਿਦਕ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਆਖਿਆ: ਦੀਨ ਦਿਆਲ, ਇਕੋ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਬਣ ਆਈ ਰਹੇ। ਦੂਜਾ ਭਾਵ ਕਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਨਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 207 ਆਵੇ। ਗੁਰਸਿਖੀ ਸਾਡੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਸੇ। ਮਰ ਤਾਂ ਇਕ ਦਿਨ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਇਹਦਾ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ। ਡਰ ਤਾਂ ਹੈ ਕੇਵਲ ਕਿਤੇ ਗੁਰਸਿਖੀ ਦੇ ਰਾਹੋਂ ਭਟਕ ਨਾ ਜਾਈਏ। ਆਪ ਜੀ ਸਾਡੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਮੇਹਰਾਂ ਭਰਿਆ ਹੱਥ ਰਖੋ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ, ਉਂਜ ਉਹ ਆਪਣਾ ਨਿਜੀ ਸਿਮਰਨ ਅਜੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਵਰਤਦੇ ਵਰਤਦੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੰਮਿਤਸਰ ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਪਧਾਰ ਗਏ । ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਮੇਰੇ ਆਪਣੀ ਪੁੱਤਰੀ ਕੁਲਵੰਤ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਲਈ ਰਾਤ ਰਾਣੀਆਂ ਰਹਿਣ ਲਈ ਵਿਦਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਥ ਦਿਤਾ। ਅੱਜ ਸਵਾ ਘੰਟੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮਾਸਟਰ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸਾਲਾਨਾ ਐਗਜ਼ਾਮਾਂ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ, ਜੀਵਨ ਨਗਰ, ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮਹਾਂ ਵਿਦਿਆਲਾ ਵਿਚ ਸੈਂਟਰ ਸੁਪਰਡੰਟ ਸੀ ਉਦੈਬੀਰ ਸਿੰਘ ਟੋਹਾਣਾ ਕਾਲਿਜ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਤਿੰਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਜ਼ੋਰ ਦਿਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਿਬਾਸ ਨੂੰ ਕਾਲਿਜ ਵਿਚ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣ, ਪਰ ਉਹ ਤੌਵੇਂ ਹੀ ਆਨਾਕਾਨੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੀ ਉਦੈਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਤਾਂ ਉੱਜ ਹੀ ਬੜਾ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੈ, ਇਸ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇਸ਼ ਹਿਤ ਅਤੇ ਗਊ ਰਖਿਆ ਨਮਿਤ ਹੱਸ ਹੱਸ ਤੋਪਾਂ ਅਗੇ ਉਡਣਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ, ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਰੱਸੇ ਚੁੰਮੇ, ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਦਾ ਉਸਾਰੀ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿਤਾ, ਇਸ ਲਿਬਾਸ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਬੂ ਨਹੀਂ, ਉਤਮ ਕਿਸਾਨ ਹਨ, ਵਧੀਆ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲ, ਹੁਣ ਪੰ. ਜੋਧਾ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਨੇ ਤਾਂ ਦਸਤਾਰ ਸਿੱਧੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਵੀ ਏਧਰ ਰੁਚਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਰਾਤ ਆਪਣੀ ਦੁਹਤੀਆਂ ਨਾਲ ਰਾਣੀਆਂ ਵਡੇ ਦਾਮਾਦ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਪਹਿਲੀ ਬੱਸ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾਵਾਂਗੇ। 21 ਅਪਰੇਲ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਸਿਆ ਕਿ 19.4.85 ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 208 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਇਕ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਾਠ ਸੈਤ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸਿਆਹੜ ਵਾਲੇ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੈਸਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੂਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ। 1500 ਰੁਪਏ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਭੇਟ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਰਕਮ ਵਾਪਸ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ 20.4.85 ਦੇ ਪ੍ਰਥਮ ਪੇਜ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਪਾਸੋਂ ਮੈਨੂੰ 14 ਅਪਰੈਲ 1985 ਦਾ 'ਧਰਮ ਯੁੱਗ (ਹਿੰਦੀ ਸਪਤਾਹਿਕ) ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਇਸਦੇ 13ਵੇਂ ਸਫੇ ਤੇ ਅਮ੍੍‌ਿਤਸਰ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਰਹੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਡੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਦਿਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਪੁਸਤਕ 'ਤੂਫ਼ਾਨ ਕੇ ਦੌਰ ਸੇ ਪੰਜਾਬ” ਦਾ ਰਿਵੀਊ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੀ ਅਨੁਰਾਗ ਚਤੁਰਵੇਦੀ ਨੇ ਅਲਗਾਵਾਦ ਕਿਸ ਨੇ ਅਪਨਾਇਆ” ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਉਪਰੋਕਤ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਰਿਵੀਊ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਜਗਹ ਉਸਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ: ਇਸੀ ਕ੍ਰਮ ਮੇਂ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਸਾਤਵਾਂ ਅਧਿਆਇ “ਏਕ ਸੂਰਣਿਮਪ੍ਰਿਸ਼ਟ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਕਤ ਕੂਕਾ” ਪਰਨੀਯ ਹੈ। “ਰਾਸ਼ਟ ਭਕਤ ਸਿਖ ਜਿਨ੍ਹਂ ਕੂਕਾ” ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਥਾ, ਅੰਗ੍ਜ਼ੋਂ ਕੇ ਘੋਰ ਵਿਰੋਧੀ ਥੇ। ਕੂਕਾਉਂ ਕਾ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕਰ ਰਹੇ ਥੇ, ਜਿਨ੍ਹਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੀ ਸੇਨਾ ਮੇਂ ਰਹਿਤੇ ਅੰਗ੍ਜ਼ੋਂ ਢੂਾਰਾ ਸ਼ੂਤੰਤ੍ਤਾ ਕਾ ਅਪਹਰਣ ਹੋਤੇ ਹੂਏ ਦੇਖਾ ਥਾ। ਯਹ ਵਿਡੰਬਨਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਕਤ ਔਰ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਗ਼ੈਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਿਖੋਂ ਕੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਰਥਕ ਸਿਖ ਹੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਥੇ ਔਰ ਵਹਿ ਭੀ ਕਿਸ ਬਾਤ ਪਰ ? ਕੂਕਾ ਅਸਪਰਸ਼ਤਾ ਕੇ ਘੋਰ ਵਿਰੋਧੀ ਥੇ- ਉਨਹੋਨਿ ਜਹਾਂ ਮੂਰਤੀ-ਪੂਜਾ, ਕਬਰ-ਪ੍ਰਸਤੀ ਤਥਾ ਅੰਨਯ ਕਰਮਕਾਂਡੋ ਕਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਆ ਥਾ, ਵਹੀਂ ਗੋਬੋਧ ਵਿਰੋਧ ਔਰ ਹਵਨ ਕਾ ਉਨ੍ਹਂ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਕੀਆ ਥਾ। ਕੂਕਾਓਂ ਨੇ ਅਪਨੀ ਜਾਨ ਕੀ ਚਿੰਤਾ ਨ ਕਰ ਕੇ ਗੋ-ਰਕਸ਼ਾ ਕੇ ਲਿਏ ਅਪਨੀ ਜਾਨ ਦੇ ਦੀ। “ਅੰਗੇਜ਼ੋਂ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟੂਭਕਤ ਕੂਕਾਉਂ ਕੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸ਼ੜਯੋਤ੍ਰ ਰਚਾ ਔਰ ਉਨ ਕੇ ਆਂਦੋਲਨ ਕੀ ਕੁਛ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਰਥਕ ਸਿਖ ਨੇਤਾਓਂ ਦ੍ਰਾਰਾ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਵਾਈ। ਮਾਰਚ 1872 ਕੌ ਅੰਮਿ੍‌ਤਸਰ ਮੇਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਮੇਂ 23 ਧਾਰਮਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਿਖ ਨੇਤਾਓਂ ਨੇ ਉਪਸਥਿਤ ਹੋ ਕਰ ਹਸਤਾਖ਼ਸ਼ਰੋਂ ਯੁਕਤ ਏਕ ਪ੍ਰਤੀਵੇਦਨ ਦੀਆ ਜਿਸ ਮੇਂ ਕੂਕਾ ਅੰਦੋਲਨ ਕੌ ਦੁਸ਼ਟ, ਪਥ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 209 ਏਵੰ ਪੰਥ ਦਹੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਆ ਔਰ ਦਮਨ ਕੇ ਲੀਏ ਉਠਾਏ ਗਏ ਸਰਕਾਰੀ ਕਦਮੇਂ ਕੀ ਸਰਾਹਨਾ ਕੀ ਗਈ। ਇਸ ਗਿਆਪਨ ਪਰ ਹਸਤਾਕਸ਼ਰ ਕਰਨੇ ਵਾਲ ਮੋ ਸਵਰਣ ਮੰਦਿਰ ਕੇ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸ. ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ, ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ ਕੇ ਪੁਜਾਰੀ ਭਾਈ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ, ਸਵਰਣ ਮੰਦਿਰ ਕੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਾਈ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਭੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਥੇ।” ਮੈਂ ਅਤੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਅਜੇ ਤਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ) ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੋਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਮਾਨ ਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਹਾਜ਼ਰੀ ਪਖੋਂ ਤਾਂ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਦੂਜੀ ਛੱਤ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਮਿਸਤਰੀ ਬੁਲਾਏ ਜਾਣਗੇ। ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਹੋਲੇ ਵਾਸਤੇ ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਇੱਟਾਂ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। 10 ਬੋਰੀ ਸੀਮੈਂਟ ਦੇਣਾ ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਨੇ ਮੰਨ ਲਿਆ। 5 ਬੋਰੀਆਂ ਸੀਮਿੰਟ ਸੈਤ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸ. ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੰਗਵਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ 325 ਬੱਚੇ ਹਨ ਅਤੇ 7ਵੀਂ ਤੱਕ ਪਰਵਾਨਿਤ ਹੈ। ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਧ੍ਰਿਸੀਪਲ ਤੇ ਉਹਦੇ ਪਤੀ ਜੀ ਵੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। 22 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਸੋਮ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਫਲੈਟ ਨੰ: ਡੀ 201 ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਏਥੇ ਸ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਏਜੰਸੀਜ਼ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਹੈ। 4000 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਵਿਚ 3 ਬੈੱਡ ਰੂਮ, ਕਿਚਨ ਅਤੇ ਡਾਈਨਿੰਗ ਸਿਟਿੰਗ ਹਾਲ। ਫੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੀ ਕਲੋਨੀ ਹੈ ਇਹ। ਵੀਣਾ ਸੁਪਤਨੀ ਸ. ਸੈਤੋਖ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਆਸਾਮ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ, ਪਰ ਭੂਪਿੰਦਰ ਪਤਨੀ ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਏਥੇ ਮਿਲ ਪਈ। ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਨੂੰਹ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਵੀ ਏਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਸ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ (50) ਨਾਗਪੁਰ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਨਾਲ 25.3.85 ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਸ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਵਲ ਸੈਤ ਹਜ਼ੂਰਾ ਸਿੰਘ ਗੁਲਾਟੀ ਬੈਬਈ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਪੁੱਤ੍ਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹਦੀ ਪੁਤ੍ਰੀ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਲ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 210 25 ਅਪਰੇਲ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵੈਦ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਆਈ ਮੈਂ ਕਲ੍ਹ 22 ਅਪਰੈਲ ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹਾਂ ਤੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਮਲੇ ਫੈਲੇ ਸਹਿਤ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ ਪੌਣੇ ਸੱਤ ਚਲਕੇ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਤਪੇ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਛਕ ਕੇ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦਾ ਕੋਈ 6 ਕੁ ਦਿਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਥੇ ਹੈ। 22 ਅਪਰੈਲ ਸਵੇਰੇ ਵਾਰਾ ਸੈਤ ਨਗਰ ਵਿਚ ਸੈਤ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਿਲੇ ਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਸੀ। 26 ਅਪਰੈਲ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਸ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ ਨਾਲ ਸੇਠ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ। ਸੇਠ ਜੀ ਦੇ ਏਥੇ ਮੌਜੂਦ ਤਵੇ ਲੜਕੇ ਹੁਣੇ ਹੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕਰਕੇ ਜਹਾਜੋ“ ਉਤਰ ਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 1 ਮਈ ਤਕ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ ਅਤੇ 2 ਮਈ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਧਾਰਨਗੇ। ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਪੋਤਰੀ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰਨ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸੇਠ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਦੂਜੇ ਦਫਤਰ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਮੈਨੂੰ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਲਾਂਗਰੀ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੱਲਾ ਨਜ਼ਰ ਪਏ। ਇਹ ਵੀ ਅੱਜ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ। 28 ਅਪਰੇਲ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਖ਼ਬਰ ਗੁਰੂ ਕੇ ਅਤਿ ਨਿਕਟ ਵਰਤੀਆਂ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਨਚੰਦਾ ਅਤੇ ਹੌਸਪਾਲ ਐਮ.ਪੀ. ਵਾਸਤੇ। ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ਬਰ ਦਿਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬੀਤੇ ਕਲ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਬੈਂਕਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ 'ਦੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ” ਲਿਮਟਿਡ ਵੀ ਹੈ, ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 211 ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਲੈਣ ਦੇਣ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬੈਂਕਾਂ ਵਾਂਗ 'ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ” ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਮਿਲਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਸ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਕੂਰ ਬਸਤੀ ਨਿਜੀ ਸਕਤਰ ਦੀ ਇਕ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਕੈਸੇਟਾਂ ਲੈ ਗਿਆ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: “ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 30.4.85 ਤੱਕ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਹਨ ਫਿਰ ਹਫ਼ਤਾ ਭਰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਹਨ ।” ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਮੇਰੇ ਪਾਸ, ਦਾਮਾਦ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਵੱਡੇ ਸੁਪਨੇ ਸੈਜੋਏ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਉਜਾੜਾ ਉਸਨੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਵਾਂਗ ਸਹਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੁਹਾਲੀ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਬੈਂਕਿੰਗ ਫੈਸਿਲਿਟੀ ਉਜੜੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣੀ ਹੈ, ਉਹਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਉਹ ਇਕ ਸਨਅਤਕਾਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਅੱਜ ਰਾਤੀਂ ਜਦੋਂ ਹਮਰਾਹੀ ਘਰ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਦੁਰਗਤੀ ਤੋਂ ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਮਨਚੌਦਾ ਤੇ ਹੈਸਪਾਲ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਭਿਆਨਕਤਾ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਹੈ। 2 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਵੇਰੇ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਰਤ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਵੇਰ ਦੀ ਫਲਾਈਟ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੋਠੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਵਾਲੇ ਹਜੂਰ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਗਏ ਹਨ। ਸੁਖਬੀਰ ਕੈਮਰਾ ਆਦਿ ਲੈ ਕੇ ਫਿਰ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਕਤ ਵਲੋਂ ਅਜੇ ਸਵੇਰ ਦੇ 8 ਹੀ ਵਜੇ ਹਨ। ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਕ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਆਪ ਤਾਂ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਪਧਾਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਹੈਸਪਾਲ-ਮਨਚੰਦਾ ਦੀ ਬੈਂਕ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਣ ਲਈ ਅਚਾਨਕ ਪਧਾਰੇ ਹਨ, ਜ਼ਰੂਰ ਜੋਰਦਾਰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਦਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਪੰਜ ਤੋਂ ਸਾਢੇ ਛੇ ਵਜੇ ਤੱਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ-ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਦਿੱਲੀ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ। ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ ਵੀ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਲਗੇਗੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 212 ਮੈਨੂੰ ਵਿਗਚਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਸਤਿਕਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਨਹੀਂ ਪਰਸ ਸਕਾਂਗਾ। 28.4.85 ਨੂੰ ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ ਪਾਰਕ ਦਾ ਦੌੜ ਕੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਂਦਿਆਂ, ਅੱਜ ਠੇਡਾ ਲਗ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿੱਗਾ। ਸੱਜੇ ਗੋਡੇ ਦੀ ਏਨੀ ਪੱਚਰ ਲਥ ਗਈ ਕਿ ਪਜਾਮਾ ਫਟ ਗਿਆ ਤੇ ਏਸੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਵੀ ਕਾਰੀ ਸੱਟ ਲੱਗੀ। ਪਰ ਕੌਮ 12-12 ਘੰਟੇ ਲਗਾਤਾਰ ਕੀਤਾ। ਲਗਭਗ 5000 ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਨੂੰ ਐਲਬਮਾਂ 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਤਾਰੀਖ ਤੇ ਸਾਲ-ਵਾਰ ਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਤੇ ਜਾਣ ਜੋਗੀ ਹਾਲਤ ਅਜੇ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਬੜੀ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਘਰ ਆ ਕੇ ਖਬਰ ਲੈਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨਗੇ। ਮੇਰਾ ਜੀ ਇਹੋ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਆ ਸਕਣ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਉਹੋ ਹੀ ਹਨ। 3 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 10 ਵਜੇ ਸੁਖਬੀਰ ਨੇ ਕੌਠੀਓ' ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਤੋਂ ਉਪਰੈਤ ਘਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਆਉਣਗੇ । ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਚਾਉ ਮੱਤੀ ਹੈ: ਆਖਿਆ ਸੀ ਨਾ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗੇ ਜ਼ਰੂਰ ਤੁਹਾਡੀ ਖਬਰ ਸਾਰ ਆ ਕੇ ਪੁੱਛਣਗੇ। ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੈਭੀਰ ਮਸਰੂਫੀਅਤ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵਿਘਨ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਅੱਜ ਫਿਰ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਲਈ ਸਾਰਾ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਜੀ ਅਜੇ ਵੀ ਹਜੂਰ ਨੂੰ ਘਰ ਆਉਣ ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਦੇਣ ਤੇ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਰੁਝੇਵੇਂ, ਬਹੁਤ ਮੁਹੱਬਤੀਏ ਅਤੇ ਬੜੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਸਿੱਖ । ਤਾਂ ਵੀ ਮਨਧੀਰ ਸਿੰਘ ਕੁਛ ਅੰਬ ਲੈ ਆਇਆ ਹੈ, ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ ਪਤਾਸੇ। ਨਵੀਆਂ ਚੱਦਰਾਂ ਵਿਛ ਗਈਆਂ । ਮੈਥੋਂ ਬਿਨਾਂ ਘਰ ਬਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਉਤਕੈਠਾ ਨਾਲ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 6 ਵੱਜਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਘੰਟੀ ਖੜਕੀ ਹੈ। ਕਿਵਾੜ ਖੁਲ੍ਹ । ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਚੌਕ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਆ ਗਏ! ਆਪ ਨੇ ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁਛਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰਲੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਫਲੀਭੂਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਠਾਕੁਰ ਜੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਵੀ ਇੰਜ ਹੀ: ਬੜਾ ਅੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਜਿਆ, ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 213 ਭੇਜਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਤਕਲੀਫ ਅਨੁਭਵ ਨਾ ਕਰੋਂ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਆਓ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ । ਮੈਂ ਸਨਿਮਰ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਾਰ ਵਿਚ ਚੜਾਂਗਾ, ਕੁਝ ਮੈਨੂੰ ਉਤਾਰਨਗੇ, ਫਿਰ ਮੈਂ ਪਾਸੇ ਮਾਰਦਿਆਂ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹਿਰਦੇ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਂਗਾ। ਨਹੀਂ, ਇਸ ਵਾਰ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਖ ਹੋਇਆ! 4 ਮਈ 1985 ,ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਰਾਤੀਂ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣ ਬੰਬਈ ਵਾਲਾ ਆ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਪੰ: ਦਲੀਪ ਚੰਦਰ ਬੇਦੀ (84) ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਤੇ ਲਗਭਗ 3 ਘੰਟੇ ਸੈਗੀਤ ਮਹਾਂ ਪੰਡਤ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਸੀ ਕਿ ਬੇਦੀ ਜੀ ਨੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਸੈਗੀਤ ਵਲ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਏਹ ਕੈਸੇਟ ਰੀਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ । ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੈਗੀਤ ਦੇ ਸੈ-ਰਖਿਅਕ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ। ਇਹਨਾਂ ਗਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਮਿੰਟ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਲਾਡਲੇ ਕਲਾਕਾਰ (ਉਸਤਾਦ ਸ਼ਾਗਿਰਦ) ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਡਾਲਟਨ ਗੰਜ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਦੀ ਰੀਕਾਰਡਿੰਗ ਸੁਣਨਾ ਤੇ ਫਿਰ ਕੈਸੇਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਉਸਤਾਦ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਸਖ਼ਤ ਬਿਮਾਰ ਪੈ ਗਏ ਹਨ। 5 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਗਏ ਸਨ (ਤਿੰਨ ਟਿਕਟਾਂ, ਉਸਤਾਦ ਜੀ, ਉਹਨਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜੀਤ ਕੌਰ ਤੇ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ -ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਹੀ ਸਨ) ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਿਮਾਰ ਉਸਤਾਦ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਹੀ ਜਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ, ਫਿਰ ਏਥੋਂ ਹੀ ਇਹ ਤ੍ਰੈਵੇ ਦਿੱਲੀ ਆ ਗਏ। ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2.5.85) ਜਦੋਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਲੀ ਆਏ ਤਾਂ ਬਿਮਾਰ ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਘਰ ਜਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਤੇ। ਉਸਤਾਦ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਉਤਸਕ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਣ। ਉਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਆਉਣ ਜਾਣ ਦੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 214 ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਜੋੜੀ ਦਾ ਜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਾਲ ਜਾਵੇ। ਸ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ - ਬੀਬੀ ਜੀਤ ਕੌਰ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹੋਣਗੇ। ਬਲਜੀਤ - ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 7 ਮਈ ਨੂੰ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। 7 ਮਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੈਸਪਾਲ ਘਰੋਂ ਪਤਾ ਕਰ ਲਿਆਂਦਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਜ 12 ਵਜੇ ਤਕ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਵੀ 10 ਦਿਨ ਤੋਂ ਮੱਲਿਆ ਬਿਸਤਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਲਲਾਇਤ 12 ਵਜੇ ਤਕ ਕੋਠੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਅਗੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਛਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਘਟੋ ਘੱਟ ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਪਧਾਰੇ ਹਨ। 12.30 ਤਕ ਮੈਂ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਿਆ। ਸੇਠ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੋਤਰੇ ਨਾਲ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਕੋਲ ਖਲੋਤੇ ਸਨ, ਤਾਬਿਆ ਵਿਚ ਸੇਵਕ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਨਮਸਕਾਰ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਸੀ ਜੀ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ”: ਮੈਂ ਮੁਬਾਰਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਕਵੀ ਜੀ ਆ ਗਏ ਹਨ । “ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮੁਬਾਰਕਾਂ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੈਨ ਹੀ ਆਪ ਦੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਅਗੇ ਕਿ ਮੈਂ ਡੀਟੇਲ ਦਸਦਾ ਆਪਣੇ ਠੇਡੇ ਲੱਗਣ ਦੀ ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਦੁਆਰ ਖੁਲਿਆ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਸ. ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਸ. ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਇਕ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਮਨਚੰਦਾ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਆ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੇਠ ਜੀ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਆ ਗਏ, ਮੈਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਤਾੜ ਕੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਝਾਗ ਕੇ ਆਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬੈਠਣ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹੀ ਹੁਣੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦੋਂ ਆਏ ਹਨ, ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਦ ਤੋਂ ਏਥੇ ਹਨ ਜਦ ਤੋਂ (27.4.85) ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਛਾਪਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਬੋਬਈ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਗਵਰਨਰਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੈ ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਜਾਂ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਵੀ ਬੈਬਈ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 215 ਸ. ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਜ਼ਾਰਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਸੀ ਪ੍ਰਣਾਬ ਮੁਕਰਜੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬੈਂਕ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੈਂਕ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਪ੍ਣਾਬ ਮੁਕਰਜੀ ਨੇ ਹੀ ਸ. ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਤੌਰ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਬੈਂਕ ਤੇ ਛਾਪਾ 1983 ਦੇ ਬੈਲੈਂਸ ਸ਼ੀਟ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਪਿਆ ਹੈ, ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਤਾਂ ਅਜੇ ਸਾਲ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਸ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦੇ ਇਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹਨ। ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸ. ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚੇਲੇਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਤੋ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਖਲ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਮੁੜ ਸੋਚਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕੱਲ ਬੈਂਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੀ, ਅੱਜ ਹੈਸਪਾਲ ਬੈਬਈ ਗਵਰਨਰਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਤੇ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜਿਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਉਸ ਦੇ ਚੌਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵਲ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਦਾ ਥੋੜੇ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਲਾਭ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਚੇਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 3 ਵਜੇ ਜਾਗੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਸਰੂਫੀਅਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਘਰ ਆ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ 6 ਵਜੇ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ_ਸ. ਰਮਣੀਕ ਸਿੰਘ ਟੀ.ਵੀ. ਸੈਂਟਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਮਨਚੰਦਾ ਦੇ ਵਰ੍ਹੀਣੇ ਦਾ ਭੋਗ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਪਿਆ। ਰਾਤ 9 ਵਜੇ ਤਾਂ ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ` ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚਾ ਸੀ। ਕੱਲ ਮੁਹਾਲੀਓ' ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਾ ਸੁਣ ਕੇ ਏਧਰ ਨੂੰ ਚਲਾ ਆਇਆ। ਹਮਰਾਹੀ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ ਕਿ 2.5.85 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 5 ਵਜੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਮਿਸਤਰ ਜਾਂਦਿਆਂ ਸ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਪੋਸ਼ੀਦਗੀ ਵਿਚ 45 ਮਿੰਟ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ। ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸ. ਬਾਦਲ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖ ਵਿਦਾ ਕਰਨ ਆਏ ਤਾਂ ਸ. ਬਾਦਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਵਲ ਧਿਆਨ ਪੁਆਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: ਮਹਾਰਾਜ, ਏਹ ਵੀ ਦਿਨ ਆਉਣੇ ਸਨ ਅੰਮਿ੍‌ਤਸਰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਬਾਡੀ ਗਾਰਡਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 216 ਰੌਡਿਆਂ ਵਲੋਂ ਦੋਹਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ, ਨਵਾਂ ਦਲ ਬਣਾਣ ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। 8 ਮਈ 1985, ਬੁਧਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਮਥਰਾ ਰੋਂਡ ਤੇ ਸੈਤ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੀ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਾਸਤੇ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਤੋਂ ਸਪੈਸ਼ਲ ਬੱਸ ਵੀ ਮਥਰਾ ਰੋਡ `ਤੇ ਗਈ। ਮੈਂ ਤੇ ਹਮਰਾਹੀ 10.30 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੋਠੀ ਪੂਸਾ ਰੋਡ ਪੁੱਜੇ । ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਰਾਮ ਕਰਮੇ ਵਿਚ ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਮਨਚੰਦਾ ਨਾਲ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਰੁਝੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਹੈਸਪਾਲ ਬੈਬਈ ਵਿਚ ਬੈਂਕ ਗਵਰਨਰਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। 11.00 ਵਜੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਨਤਾ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਕਲ੍ਹ ਵੀ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਬੇਫ਼ਿਕਰ, ਕਾਰਜ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਇਆਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਸਾਹਵੇਂ ਹੈ, ਜ਼ਰੂਰ ਉਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਲਉਬਾਲੀ ਤਬ੍ਹਾ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਪ ਜੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਚਲੇ ਸਨ, ਸੋ ਮੈਂ ਸਕੱਤਰ ਪਾਸ ਜਾ ਪਹੁੰਚਾ। ਹਮਰਾਹੀ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਹੈਸਪਾਲ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ। ਹੌਸਪਾਲ ਨਾਲ ਮੈਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦੇ ਛਾਪੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹੱਸ ਪਿਆ: ਘਰੋਂ ਘਰ ਗਵਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਬਾਹਰੋਂ ਭੜੂਆ ਅਖਵਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਬਚਾਉ ਲਈ ਹਥ ਪੈਰ ਤਾਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅੱਗੇ ਵੇਖੋਂ। ਡਾ. ਮੂਸਾ ਵੀ ਅੱਜ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਰੇ ਮਰੀਜ਼ ਏਥੇ ਵੇਖ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਿਆ ਹੈ, ਅਜੇ ਸਕੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਰੀਜ਼ ਹੋਰ ਦਿਖਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਲੈਗਰ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਕ ਭੋਜਨ ਲੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਸੈਤ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਸੀ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ 5 ਤੋਂ 7 ਤਕ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਜਗਹ ਬਦਲ ਕੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਤੀਂ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁਵੇਲੇ ਅਰਥਾਤ 10 ਵਜੇ, ਸਾਡਾ ਹਮਰਾਹੀ ਘਰ ਪੁੱਜਾ। ਪੁਛਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜੀ ਦਾ ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਨ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਬੈਠਕਾਂ ਵਿਚ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 217 ਨਿਕਲਿਆ। ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਏਨੀ ਹੀ ਆਸ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇ 27.4.85 ਵਾਲਾ ਛਾਪਾ 1983 ਦੀ ਬੈਲੈਂਸਸ਼ੀਟ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਬੈਂਕ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨਕੁਆਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੇਅਰ ਵਾਪਸੀ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਕਫੇ ਬਾਅਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਕਮ ਖੁਰਦੀ ਨਹੀਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਾਡੇ ਹਮਰਾਹੀ ਤੇ ਸੰਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਨੂੰ ਸਟੈਂਡਰਡ ਟੀ.ਵੀ. ਮੋਹਾਲੀ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਲੈਣ ਦੇ ਮੂਡ ਵਿਚ ਹਨ। ਆਪ ਨੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਲੈ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਫੈਕਟਰੀ ਲੀਜ਼ ਤੇ ਲੈਣ ਲਈ ਉਤਸਾਹਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਹੋਰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ, ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਰਕਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸੋ ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਮਰਾਹੀ-ਸਚਿੰਦਰ, ਮਨਚੰਦਾ-ਹੰਸਪਾਲ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਉਤੋੜਿਤੀ ਬੈਠਕਾਂ ਕਰਕੇ ਫੈਕਟਰੀ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਦਿਤੀ ਹੈ। ਹਮਰਾਹੀ ਨੇ 10,00,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਡੀਮਾਂਡ ਰਖੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਨਚੰਦਾ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਕੱਲ ਤਕ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਪ੍ਰਬੈਧ ਕਰੇ। 9 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਦੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸੈਤ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ-ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤੁ ਮਾ: ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸੰਤ ਨਗਰ ਦੇ ਘਰ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਵਾਲੇ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਜੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਲੱਗੀ। ਏਥੇ ਇਕ ਜੋੜੇ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਏਥੇ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਲਪਾਨ ਭੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਘਰ ਸੀ। ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸ. ਓਅੰਕਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ। ਦੂਹਰੇ ਪਿੰਡੇ ਦੇ ਜੁਆਨ ਨੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਵਸਤਰ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਦਾੜੀ ਹੇਠੋਂ ਵੇਤਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਿਆਰ ਝਿੜਕੀ ਦਿਤੀ ਕਿ ਐਸ ਵੇਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਉਹ ਇਕਲੌਤਾ ਹੈ, ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ ਫੜੇ। ਦਾੜੀ ਕਤਰਨੀ ਸਕੇਸ਼ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨਾ ਕਰਨਾ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ੋਭਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਵਿਚ ਲਗਾ। ਮੈਂ ਅੱਜ ਭੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਪਰੈਤ ਫੇਰ ਦਰਸ਼ਨ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 218 10 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਤੇ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜਥੇ ਪਾਸ ਇਕ ਸਫ਼ੈਦ ਮਾਰੂਤੀ ਮਾਟਾਡੋਰ ਵੀ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਗੱਡੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਦਿੱਲੀ ਵਲੋਂ ਭੇਟਾ ਹੋਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰ ਨਾਲ ਕੋਈ 12 ਕੁ ਵਜੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਗਿਆ। ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਣਥਕਤਾ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੱਲ ਭੀ ਅਨੇਕ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਬਹਾਰਾਂ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹੁਕਮ ਦੇ ਗਏ ਹਨ, ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਉਹ ਸਾਰਾ ਗਰੁਪ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਆਵੇ ਜਿਸ ਨੇ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦਿਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪੱਕੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤਦ ਤਕ ਦਿੱਲੀਓਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਵਾਂ ਜਦ ਤਕ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਭੁਗਤ ਨਾ ਲਵੇ। ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨਾਲ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੈ ਕਰਕੇ ਦੱਸਣਗੇ। ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ 21 ਮਈ ਨੂੰ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮਿਸਰਾ ਬੰਧੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਰ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਗਾਇਨ ਦਾ ਕੁਝ ਦਿਨ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਲਾਭ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਿ੍‌ਤਕਾਰ ਪੰ: ਦੁਰਗਾ ਲਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਏਨੇ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੱ ਮਿਿਦੰਗ ਵਾਦਨ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈਣਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਮਿਦੰਗ ਵਲਾਇਤ ਰਹਿ ਗਿਆ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਰਕੇ 1000 ਰੁਪਏ ਮੈਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਵਾਂ ਮਿਰਿਦੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਤ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ 65 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਆਯੂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਕਣ ਥਕਣ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ। ਬੀਤੀ ਰਾਤ, ਸਵੇਰ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਗਰਦ ਗੁਬਾਰ ਲਾਹੁਣ ਲਈ, 11 .30 ਤੱਕ ਗੀਤ ਸੈਗੀਤ ਚਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਜਨ ਮਿਸਰਾ ਦਾ ਗਾਇਨ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਤਰਬਵਾਦਨ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਕੂਲ ਵਾਸਤੇ ਉਗ੍ਰਾਹੀ ਵੀ ਹੋਈ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ ਦੀ ਕਰੋਲ ਬਾਗ਼ ਚੁਬਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਅਤੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 219 ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਮਿਸਰਾ ਬੰਧੂਆਂ ਦੇ ਘਰ ਗਏ। ਕੇਵਲ ਸਾਜਨ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਮੌਹਣ ਸਿੰਘ ਅੰਦਰ ਬੁਹਾਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਜਨ-ਸਾਜਨ ਤਾਂ ਬਨਾਰਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿਫਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਜਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਨਾਰਸ ਨਾ ਜਾਓ। ਏਥੇ ਹੀ ਹੋਰ ਚੰਗੀ ਜਗਹ ਲੈ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਪੂਰਵਕ ਆਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਤੀ ਆਭਾਰ ਪਰਗਟ ਕਰਦਿਆਂ ਸ੍ਰੀ ਸਾਜਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ: ਅਸੀਂ 7 ਪੁਸ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਸੈਗੀਤ ਦੀ ਦਾਤ ਤੋਂ, ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ, ਭੱਜ ਚਲੋ ਸਾਂ। ਜਦੋਂ ਵਡ ਪੁਰਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਾ- ਕਰੂ ਚਲਣ ਵੇਖੀਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮਨ ਜਿਵੇਂ ਬਗਾਵਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਨ ਜੀ ਨੇ ਐਮ.ਏ. ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਤੇ ਅੱਛੀ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚ ਸਨ। ਡੀ.ਸੀ. ਐਮ. ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 550 ਰੁਪਏ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦਾ ਸਾਂ, ਮੈਂ ਨੇਵੀ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਾਡੇ ਸਾਨੂੰ ਘਰੋਗੀ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋਇਆ ਵੇਖ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਤਾਂ ਬੜੇ ਸਨ, ਪਰ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਤੰਗੀ ਸਾਡੇ ਰਾਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਏਧਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਪੁਛਿਆ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ? ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। 550 ਰੁਪਏ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਪੂਰਵਕ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ: ਇਹ ਰਕਮ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੈਂ ਦਿਆਂਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਰਿਆਜ਼ ਕਰੋਂ ਤੇ ਗਾਇਨ ਵਲ ਹੀ ਪਓ। ਅੱਜ ਲਗਭਗ 9 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਮਕਾਨ ਦਾ ਕਰਾਇਆ ਤੇ ਉਹ ਰਕਮ ਜਿਉ' ਦੀ ਤਿਉ ਮਿਲਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਹੀ ਸੈਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਂ ਰਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਤੋਖ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਅਸੀਂ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕੇ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਕਮਾਈ ਵੀ ਲੋੜ ਜੋਗੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸ਼ੁਹਰਤ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਪੇਸ਼ਾ ਵੀ। ਅੱਜ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਰਾਜਿੰਦਰ ਨਗਰ ਵਿਚ ਸ. ਮਨਚੰਦਾ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਲਾਂਗਰੀ ਸੈਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਨਚੰਦਾ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੂਲਰ ਵਾਸਤੇ ਗਏ ਸਾਂ। ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਲ ਗਰਮੀਓ' ਬਚਾ ਲਈ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫਾਰਿਨ ਐਕਸਚੇਂਜਰ ਮਨਚੌਦਾ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੱਜ ਹੀ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਕੂਲਰ ਲੁਆ ਕੇ ਦੇਵੇ। ਸੋ ਮਨਚੰਦਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਸਤਿ ਸੀ ਅਕਾਲ ਬੁਲਾ ਕੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਖਿਆ: ਤੁਹਾਡੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਕਹੋ ਅੱਜ << ੨੦੩ ਕੂਲਰ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਫਿਟ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇ ਜਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਲਗਣ ਮੇਰੇ ਪਾਸੋਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 220 7.30 ਤੱਕ ਆਣ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇ। ਕੂਲਰ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਨਾ ਪਵੇ ਅੱਜ ਹੀ ਲੱਗੇ। ਉਹਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਮਨੌਤ ਵਲ ਵੇਖ ਮੈਨੂੰ ਹੈਸਪਾਲ ਯਾਦ ਆਇਆ ਜਿਸਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨੌਗੇ ਦੇ 30,000 ਦਿਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਮਕਾਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਤਰੱਦਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਸ. ਮਨਚੰਦਾ ਨਾਲ ਉਹਦੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਟੋਰੀ ਛੁਹ ਕੇ ਹਕੀਕਤ ਪੁਛੀ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਕੋਈ ਵੀ ਬੈਂਕ ਤਾਂ ਹੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੇ ਉਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਰੀਭੀਰ ਨੁਕਸ ਪੈ ਜਾਵੇ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਐਂਟੀਕ (ਨਾਯਾਬ) ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿੱਕਰੀ ਅਤੇ ਮੰਡੀ ਦਾ ਮਾਲ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਇਸਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਕਾਊ ਹਨ। ਬੈਂਕ ਨੂੰ 32 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਸੀ। ਅਸਾਂ ਸੋਚਿਆ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਡੁਬੀਆਂ ਸਾਮੀਆਂ ਤੋਂ ਰਕਮਾਂ ਕਢਾਵਾਂਗੇ, ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਛਡ ਛਡਾ ਕੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਰਗ ਤੋ ਇਹ ਜਾਣਕੇ ਕਿ ਬੈਂਕ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਤਰੱਦਦ ਨਾਲ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਸਾਂ 50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲਿਆ। 224 ਕਰੋੜ ਰੁਪਇਆ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਡਿਪਾਜ਼ਟ ਸੀ। 8 ਬ੍ਰਾਂਚਾਂ ਸਾਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ, ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਤੇ ਤੋਰਿਆ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਕੱਢੇ। ਜਿਸ ਚੇਅਰਮੈਨ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਸਾਂ ਆਪ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਲੁਆਇਆ, ਉਸਨੇ ਪਹਲੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਤਾਂ ਬੜੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਪਰ ਫੇਰ ਉਹ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਜਾਂ ਰੀਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਲਈ ਉਚੀ ਪਦਵੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਵਲੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਸਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਤੂੰ ਇਹ ਪਦਵੀ ਛਡਣੀ ਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਛੁਟੀ ਲੈ ਲਉ ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਓ। ਅਸੀਂ ਕੌਮ ਵਿਚ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਾ ਲਓ। ਜੇ ਅਸਾਂ ਚੇਅਰਮੈਨ ਟਿੱਕਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਛੁਟੀ ਨਾ ਲੈਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ, ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਾ ਦੱਸਿਆ। ਅਸਾਂ ਉਸ ਤੇ ਖੁਲੂ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ, ਪ੍ਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਘਾਤ ਕਰ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਪੁਛਿਆ ਹੁਣ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਕੈਸੀ ਆਸ ਹੈ। ਮਨਚੌਦਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸਿਆਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹਕੀਕਤ ਪਸੈਦਾਨਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ: ਮਰੀਜ਼ ਕਰੀਬੁਲ ਮਰਗ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਟੀਕੇ ਦਵਾਈਆਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਸੋਚ ਕੇ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਮਰੀਜ਼ ਬਚ ਰਹੇ। ਇਹ ਬਚ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 221 11 ਮਈ 1985 ,ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੋਈ ਬਿਪਤਾ ਦਾ ਅੱਜ ਸਭ ਤੱ ਭਿਆਨਕ ਦਿਨ ਹੈ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ਬਰ ਦਿਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕਲ ਸ਼ਾਮੀਂ, ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਯੂ.ਪੀ. ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 45 ਨਿਰਦੋਸ਼ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਸਮੇਤ ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਇਸ ਤਾਂਡਵ ਵਿਚ ਟ੍ਰਾਂਜ਼ਿਸਟਰ ਬੰਬ ਵਰਤ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਮੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸੋ ਨੋਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਪਰ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਦੁਪਹਿਰੇ ਆ ਸੁਣਾਈ। ਠੇਕੇਦਾਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਛਾਦਰੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਨਗਰ ਵਾਲੇ ਕਲ ਰਾਤੀਂ 12.30 ਤਕ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਦੀ ਸ਼ਿਦਤ ਨਾਲ ਸਵਰਗਵਾਸ ਕਰ ਗਏ । ਅਜੇ ਉਹਨਾਂ 12.5.85 ਅਰਥਾਤ ਕਲ੍ਹ ਸਵੇਰੇ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨਾਲ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਲ੍ਹ ਰਾਤੀਂ 8.30 ਤਕ ਤਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਫੋਨ ਤੇ ਹਾਸੇ ਠੱਠੇ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਰਾਤੀਂ ਭਣਵਈਏ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਖਾ ਖੁਆ ਕੇ ਆਏ, ਪਰ 9 ਵਜੇ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਦਰਦਾਂ ਦੀ ਐਸੀ ਕੜਕੁਟ ਚੜੀ ਕਿ ਵਿਚਾਰੇ 12.15 ਵਜੇ ਤਕ ਬੇਧੜਕਣ ਹੋ ਗਏ! ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਕਿਹਾ: ਹੁਣੇ ਇਕ ਵਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਭ ਦਿੱਲੀਉ' ਦੂਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਖਿਚਾਉ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਨੜੋਏ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣ। । ਅੱਜ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਸੀਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਦਫ਼ਾ ਚੁਤਾਲੀ ਲਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਪਰਸੋਂ ਚੋਖਾ ਚੰਗਾ ਮੀਂਹ ਪੈ ਹਟਿਆ ਹੈ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸੁਣਿਆ। ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿਮ੍ਤੀ ਮੰਦਰ ਦੀ ਛੱਤ ਫਟ ਗਈ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਵਾਸਤੇ 4 ਡਰੰਮ ਲੁਕ ਅਤੇ ਲੁਕ ਲਿਬੜੇ ਕਾਰਪੈਟ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕਲ੍ਹ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਲੈ ਜਾਣੇ ਸਨ। 14 ਮਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸੁਖਬੀਰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਡਾ. ਮੂਸਾ ਦੇ ਜਾਵਾਂ। ਗਰਮੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 222 ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ 9.30 ਵਜੇ ਚਲ ਪਏ ਤੇ ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਡਾ: ਮੂਸਾ ਦੇ ਫਲੈਟ ਨੰ: 404, ਐਫ ਬਲਾਕ, ਸੋਮ ਵਿਹਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਵਾਨ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਵੇਟਿੰਗ ਰੂਮ ਵਿਚ ਕਈ ਨਾਮਧਾਰੀ ਬੈਠੇ ਨਜ਼ਰ ਪੈ ਗਏ। ਇਹ ਰੋਜ਼ ਏਨੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਮੌਕਾ ਮੇਲ ਬਣਿਆ, ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਅੱਜ ਸਨ: ਸੰਤ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਖਾਰਾ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਤੋਂ (ਗੋਡੇ ਦਰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ) ਸੰਤ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਂਗਰੀ ਸੰਤ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਸੰਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਅੰਮਿ੍‌ਤਸਰ ਕਲਾਂ, ਅੰਗ ਰਖਿਅਕ, ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਇਸਦੀ ਪੁਤਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸਤ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅੱਟਾ (ਇਸ ਦੀ ਸੱਸ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਐ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਭੇਜੇ ਆਏ ਸਨ। ਡਾਕਟਰ ਨਿੰਮਾਂ ਨਿੰਮਾਂ ਮੁਸਕਾਂਦਾ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮਝਦਾ, ਹੱਲ ਸਮਝਾਂਦਾ ਦਵਾਈਆਂ ਲਿਖ ਲਿਖ ਤੋਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮਿਲਣ ਗਿਆ, ਇਕ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਨਾਲ ਪਏ ਬੈਂਚ ਤੇ ਮਾਲਿਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੈਂਟ ਦੂਰ ਤਕ ਢਿੱਲੀ ਪਈ ਸੀ। ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਇਕ ਆਦਮੀ ਬੜੇ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਮਾਲਿਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਤੇ ਤਲੀਆਂ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਡਾ: ਮੂਸਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਉਸ ਤੇ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੈ। ਉਹ ਸੌਦਦੇ ਬੁਲਾਂਦੇ ਤੇ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਕੁਝ ਲੈਂਦਾ ਨਹੀਂ, ਅੱਛੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖ ਸਮਝ ਕੇ ਦਵਾਈਆਂ ਤਜਵੀਜ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਫੈਜ਼ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਆਪ ਬਖਸ਼ਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਕੱਲ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਵੇਖਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਦਮਾਗੀ ਖਰਾਬੀ ਹੈ, ਰੁਪਏ 'ਚੋਂ ਚੁਆਨੀ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਆਰਾਮ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਬਾਰੇ ਡਾ. ਮੂਸਾ ਨੂੰ ਦੱਸ ਕੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਦੁਪਹਿਰੇ 11.30 ਵਜੇ। 16 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 223 ਨਰੂਲਾ ਬੈਂਕੋਕ ਵਾਸੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਉਹਦੇ ਕਰੋਲ ਬਾਗ਼ ਵਾਲੇ ਘਰ ਮਿਲਾਂ। ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਰਡੀਓ `ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਸੁਣੀ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਖਬਰ ਕਿ ਅੱਜ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕੰਬ ਉਠਿਆ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਸਾਰੀ ਵਿਉਂਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੇਠ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ.... ਬੀਡਨਪੁਰੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਕਲੋਨੀ, ਕਰੋਲ ਬਾਗ਼ ਪਹੁੰਚਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬੀਬੀ ਗਲੇ ਵਿਚ ਪਈ ਇਕ ਪੱਟੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਬੱਝੀ ਹੋਈ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰ ਪਏ । ਪਰਸੋਂ ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੇ ਆਉਂਦਿਆਂ, ਅਚਾਨਕ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕਾਰ ਦੀ ਬਾਰੀ ਖੁਲ੍ਹ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਰਿਕਸ਼ਿਉ' ਡਿਗ ਪਏ ਦੋ ਉੱਗਲਾਂ ਟੁਟ ਗਈਆਂ, ਲੱਤਾਂ ਬਾਹਾਂ ਤੇ ਸੱਟਾਂ ਵੱਜੀਆਂ, ਪਰ ਹੋਰ ਤਾਂ ਖੈਰ ਸੁਖ ਰਹੀ। ਨਰੂਲਾ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸਾਲਾਨਾ ਜਪ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਨਗੇ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਗਾਊਂ ਨਿਮੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਆਗਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਏ ਅਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਯੋਗ ਬਸਤਰ ਸੀਵੇ। ਸੇਠ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਨਰੂਲਾ ਨੇ ਲਗਭਗ 1000 ਰੈਗੀਨ ਫੋਟੋ (ਜੇਬੀ ਸਾਈਜ਼) ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਬਣਵਾ ਕੇ ਵਾਕਫ਼ਾਂ, ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀਆਂ। ਅੱਜ ਇਕ ਸੈੱਟ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬਖਸ਼ਿਆ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਆਦਰ ਵਿਚ ਪਰਵਾਰ ਵਲੋਂ ਇਕ ਮਾਲਾ, ਰੇਸ਼ਮੀ ਦਸਤਾਰ ਅਤੇ 125 ਰਪੁਏ ਭੇਟਾ ਕੀਤੇ ਗਏ। 17 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਵਲੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਫੈਕਸ਼ਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ- ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕੱਲ ਹੀ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ 10 ਵਜੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ 4000 ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਫੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਜ ਹੋਏ। ਅੱਜ ਚੌਥਾ ਇਨਾਮ ਵੰਡ ਫੈਕਸ਼ਨ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੇ ਇਨਾਮ ਸੇਠ ਤ੍ਰਿਲੌਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਅਤੇ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਸਾਰੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਸਾਰੇ ਫੈਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਪੂਰਵਕ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 224 ਗਾਈਡ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਲਗਭਗ 2500 ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਨਾਮ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਹੌਸਪਾਲ ਜੀ ਨੇ ਨਵੀਆਂ ਆਸ਼ਾਵਾਂ, ਸੇਠ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ 'ਚ ਮਿਲੇ ਮਾਣ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ, ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਸੂਰ ਨੇ ਆਯੋਜਨ- ਕਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸਭਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕ੍ਰਿਤਗਤਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਫੰਕਸ਼ਨ 10. ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ 11 .30 ਤਕ ਰਿਹਾ। ਮੋਰੀ ਪੋਤਰੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸੰਧੂ ਨੇ 4 ਵੱਖ ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਇਨਾਮ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ। ਪੋਤਰੇ ਅਮਰਜੀਤ ਦੇ ਹਿਸੇ ਵੀ ਇਕ ਇਨਾਮ ਆ ਗਿਆ। 20 ਮਈ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ 3 ਵਜੇ ਉਠ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕਰ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਗੱਡੀ ਆਵੇਗੀ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲੈ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੇਰਾ ਪੋਤਰਾ ਅਮਰਜੀਤ ਤੇ ਪੋਤਰੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਮਨਧੀਰ ਸਿੰਘ ਰਾਤੀਂ 10 ਵਜੇ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ 4.30 ਤਕ ਕੋਈ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵਿਦ ਬੈਂਗ ਐਂਡ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਵਾਲਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ। ਦੋ ਸੈਂਕੜੇ ਤੋਂ ਵਧ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਕਾਹਲੇ ਕਾਹਲੇ ਕਦਮ ਪੁੱਟਦੇ ਚਲ ਫਿਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਤੋਂ` ਵੱਧ ਗੱਡੀਆਂ-ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਬੱਸਾਂ ਉੱਤੇ ਉਤਰਨ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਨ। ਔਐਤ ਸਕੂਲ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬੋਸਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ 6 ਵਜੇ ਚਲਣ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਗਈ। ਜਾਣਾ ਸੀ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਜਿਥੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬੋਚਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕਾਮਯਾਬ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦੇਖ ਕੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ: ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਕੁਝ ਵਿਖਾਵੇ ਤਾਂ ਭਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੇ। ਅਤੇ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਬੈਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਮਧਮ ਪੈਂਦੇ ਹੀ 20 ਮਈ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਆਉਣ ਲਈ ਮਿਥ ਦਿਤੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 225 ਦੋ ਸੌ ਬੱਚੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਅੱਜ ਦੀ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਚਲ ਪਏ ਅਤੇ ਰਾਹ ਵਿਚ 7 ਥਾਈਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਚੈਕਿੰਗ ਜਿਥੋਂ ਸਾਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਛੋਟ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ, ਹਿਸਾਰ ਵਿਚ ਦੋ ਘੰਟੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕਰਕੇ ਸੈਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਘਰ ਸਰਸੇ ਵਿਚ 2.30 ਤੋਂ 5 ਵਜੇ ਤਕ ਸੁਖ ਸੇਵਾ ਲੈ 6 ਵਜੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਜਿਨਿੰਗ ਮਿਲ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸੀ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 12-1 ਵਜੇ ਤੋਂ ਹੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਮੰਜੀਆਂ ਬਿਸਤਰੇ ਲੈਗਰ ਪਾਣੀ, ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ। ਮਿਲ ਮਾਲਕ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਉਤਸੁਕ । ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਆਪ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਬੋਲਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਇਕ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਲਗ ਕੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਧ੍ਰਿਸੀਪਲ ਬੀਬੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ, ਬੀਬੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਾਲੜਾ ਤੇ ਹੋਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਰਤੀਬ ਵਿਚ ਕਰ ਮਥਾ ਟਿਕਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੋ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਬੈਠ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਕਮ ਮੁਤਾਬਕ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ, ਸੁਰਅੰਮ੍ਰਤ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ (ਦਾਦਾ ਪੋਤਾ) ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰੀ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ ਮੈਨੇਜਰ, ਮਾ: ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਹੈਡ ਮਾਸਟਰ ਸੀ ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮਹਾਂ ਵਿਦਿਆਲਾ ਆਦਿ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰ, ਸ. ਮਹਿੰਦਰਸਿੰਘ ਬੋਲ, ਸ. ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਚੇਅਰਮੈਨ ਐਲਨਾਬਾਦ ਕੋ-ਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਸੰਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਆਦਿ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਵਿਚ ਸਨ। ਪੂਰਬਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਸੱਜਣਾਂ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਸੂਰ, ਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਸ. ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸੱਜਣ ਵੱਖਰੀ ਜੀਪ ਤੇ ਆਏ ਸੈਤ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਆਦਿ ਸਭ ਸਜਣਾਂ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਿਨਿੰਗ ਮਿਲ ਵਿਚ ਜਲਪਾਣੀ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲੈਗਰ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਸੀ ਸੋ ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਭਰਪੇਟ ਛਕਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੈਪੂਰਨ ਤਿਆਰੀ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਹੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਧਾਰ ਗਏ। ਮਿਲ ਵਿਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 226 21 ਮਈ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਸ੍ਰੀਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮਹਾਵਿਦਿਆਲਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਵਿਚ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਕੀਰਤਨ ਸਰਵਨ ਕਰਨ ਲਗੇ । ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਸੈਤ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਘਰ ਸੀ। ਮੈਂ 7 ਵਜੇ ਸਵੇਰੇ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਮਹਾ ਵਿਦਿਆਲਾ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾ। ਜਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਬੱਚੀਆਂ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਆ ਕੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ ਅਤੇ ਹੈਡ ਮਾਸਟਰ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਮਸ਼ਵਰੇ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਿੰਡਾਲ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਖਿਆ ਹੈ। 7.15 ਵਜੇ ਤਕ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਆਣ ਬੈਠੇ। ਸਾਰੀ ਜਗਹ ਰਮਣੀਕ ਹੋ ਗਈ। ਖੁਲ੍ਹੇ ਸਿੰਘ ਸਪੁਤ੍ਰ ਸੈਤ ਸੁਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਗਾਉਣ ਲਗੇ। 9.45 ਤਕ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਜਗਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਛਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੋ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਰਤ ਵਿਚ ਚੁਪ ਕੀਤੇ, ਸਫੈਦ ਬਸਤਰ, ਗਲੇ ਮਾਲਾ ਪਹਿਨੀ ਆ ਬੈਠੇ। ਸੀ ਜਗਦੀਸ਼ ਚੰਦੁ ਮਹਿਰਾ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਮਨਿਸਟਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ, ਸਹਾਇਕਾਂ ਸਮੇਤ ਆ ਗਏ। ਮਹਿਕਮਾ ਨਹਿਰ ਦੇ ਐਸ.ਈ. ਸੀ ਸ਼ਰਮਾ ਅਤੇ ਐਕਸੀਅਨ ਸੀ ਪੂਨੀਆ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦੇਖਣ ਲਈ ਨਹਿਰ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਉੱਚ ਅਫ਼ਸਰ ਐਸ.ਈ. ਸਮੇਤ ਐਕਸੀਅਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਆਏ ਹਨ। ਹੋਰ ਭੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਸਕੂਲ ਦਾ ਆਰੋਭ 5 ਨਵੰਬਰ 1981 ਕਮੇਟੀ: ਸੈਤ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਪੈਟਰਨ ਹੈਸਪਾਲ ਐਮ.ਪੀ. ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ. ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ ਵਾਈਸ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ, ਸੈਕਟਰੀ ਸ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜਾਇੰਟ ਸੈਕਟਰੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 227 ਸ. ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਰੀ ਨਗਰ ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਮੈਂਬਰ: ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਡਿਪਟੀ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਸ. ਜਗਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹੰੌਸਪਾਲ ਸ. ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ: ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਸੁਪਤਨੀ ਸ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦਰਸਨ ਕਾਲੜਾ ਸਨੇਹ ਲਤਾ ਅਮਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸ. ਸਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤ੍ ਸੈਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ, ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ ਪੋਤਰਾ ਸੂਬਾ ਰੰਡਾ ਸਿੰਘ - ਹਿੰਦੀ ਪ੍ਰ੍‌ਅਰ : ਦਇਆ ਕਰ ਦਾਨ ਵਿਦਿਆ ਕਾ - ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਰ੍‌ਅਰ: ਫਾਦਰ ਲੀਡ ਮੀ ਡੇ ਬਾਈ ਡੇ - ਪੰਜਾਬੀ ਪਰੰਅਰ- ਤਾਤੀ ਵਾਓ ਨ ਲਗਈ 2. ਮਾਤਾ ਜੀਵਨ ਕੌਰ ਜੀ ਬਾਰੇ (ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ) 3. ਵੁਈ ਸ਼ੈਲ ਓਵਰ ਕਮ -ਇੰਗਲਿਸ਼-ਹਿੰਦੀ (ਲੜਕੇ ਲੜਕੀਆਂ) 4. ਟਵਿੰਕਲ ਟਵਿੰਕਲ ਲਿਟਲ ਸਟਾਰਜ਼ 5. ਸਿਖੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ 6. ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ 7. ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀਵਨ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ (ਗੁਰੂ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ) ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 228 8. ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ : ਜਥੇਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ 9. ਕੱਥਕ ਡਾਂਸ 10. ਹੋਲੇ ਦੀ ਹਿਸਟਰੀ : ਹੋਲੀ ਕੀਨੀ ਸੈਤ ਸੇਵ: ਬੀਬੀ ਕੰਵਲ (ਸਪੁੰਤਰੀ ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ) ਤੇ ਸਾਥਣਾਂ 11. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀ ਨਗਰ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਸਿਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਜਗਦੀਸ਼ ਚੰਦ੍ਰ ਨੈਹਿਰਾ ਅਤੇ ਨਹਿਰ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਧੀਰਜ ਪੂਰਵਕ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸੁਣਿਆ। ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਬੇਅੰਤ ਕੌਰ, ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਸਕੂਲ ਨਾਲ ਸਬੈਧਿਤ ਸਭ ਲੌਕ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਲੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਨਿਜੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਕੇ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲ ਅਤੇ ਮਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੁਚੀ ਲੈ ਕੇ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੈਧ ਰਖਿਆ ਸੀ ਪਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਕਮੀ ਰੜਕ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਦੂਰ ਨੌੜੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਪਰੰਤੂ ਵੱਡੇ ਮਨੁੱਖ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਏ। ਸਟੇਜ ਸਕੱਤਰੀ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਭੁਗਤ ਗਿਆ। 10 ਵੱਜ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਕੱਲ ਉਡੀਕ ਕਰਵਾਣ ਦੀ ਖਿਮਾ ਮੰਗੀ, ਔਜ ਦੀਆਂ ਨਾਕਾਮੀਆਂ ਦੀ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਅੰਤ ਕੀਤਾ। ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਸਾਡਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਪ੍ਰਬੋਧ ਵਿਚ ਰਹੀਆਂ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਲਈ ਖਿਮਾ ਯਾਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਮੇਲਾ ਵਿਛੜਿਆ ਤਾਂ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦਾ ਜਿਵੇਂ ਜਾਣ 'ਤੇ ਜੀਅ ਨਾ ਕਰੇ। ਗਰਮੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਵੀ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਰੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਮਿੱਲ ਏਰੀਏ ਵਿਚ ਗਈਆਂ। ਅੱਗੇ ਲੈਗਰ ਤਿਆਰ ਸੀ, ਪਲਾਉ, ਦਹੀਂ ਭੱਲੇ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਦਾਲਾਂ, ਪ੍ਰਸਾਦੇ ਸਲਾਦ। ਰਜ ਰਜ ਭੋਜਨ ਖਾ ਕੇ ਵਿਹਲੇ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ 12 ਵਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਚੜ੍ਹੀਆਂ । ਘੋੜਸ਼ਾਲਾ, ਗਊ ਸ਼ਾਲਾ, ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਲੰਗਰ ਵੇਖ ਕੇ ਸਿਮਰਨ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਵੀ ਰਾਣੀਆ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਅਤੇ ਦੋ ਪੌਤਾ-ਪੌਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਛੱਡ ਕੇ ਆ ਗਿਆ। 6 ਵੱਜ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਕੌਠੀ ਵਲ ਬੋਸਾਂ ਚਲੀਆਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਸਵਾਰ ਸਾਂ। ਯੁਕਲਿਪਟਸ ਦੇ ਦੋਤਰਫ਼ਾ ਸੈਗਮ ਵਿਚਾਲੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਕੌਠੀ ਮਸਤਾਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 229 ਗੜ੍ਹ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਏ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਕੁਰਸੀ `ਤੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਦਿਲੀ ਦੇ ਸ. ਸੈਤ ਸਿੰਘ, (ਜਨ. ਮੈਨੇ. ਬੀ ਐਚ. ਈ.ਐਲ.), ਸੁਪਤਨੀ ਬਿਅੰਤ ਕੌਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸ. ਸੂਰ, ਸੁਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ ਹਾਸੀਜਾ, ਸ. ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਸ. ਸਰਮੁਖ ਗਏ। ਸਕੱਤਰ, ਪੂਰਬਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ । ਕੁਸ਼ਲ ਮੰਗਲ, ਸੁਖ ਸੇਵਾ ਤੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਖਾਣ ਲਈ ਕੋਠੀ ਦੀ ਧੁਰ ਉਪਰਲੀ ਛੱਤ ਤੇ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਬਾਰੇ, ਸਫ਼ੈਦਿਆਂ ਬਾਰੇ, ਲੋਹ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਵਰਨੀਆਂ ਬਾਰੇ, ਨੀਲ ਗਾਇ ਤੇ ਖੇਤ ਵਿਵਸਥਾ ਬਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਅੱਛੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਇਆ। ਸਭ ਦਾ ਜੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਵੀ ਜੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਕਰਨ ਪਰ ਕਵੀ ਜੀ ਤਾਂ ਖੁਦ ਪਲ ਪਲ ਮਰਦੇ ਤੇ ਘਾਇਲ ਹੋਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਮਰੇ ਵਿਚ ਨਾ ਬੈਟਰੀ ਸੀ ਨਾ ਫ਼ਿਲਮਾਂ! ਏਥੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਚਿੱਟੀਆਂ ਗਊਆਂ, ਅੰਗੂਰ ਵਾੜੀ ਆਦਿ ਦਿਖਾ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਖ਼ੁਦ ਨਾਲ ਹੋ ਕੇ ਰੌਝਾਂ ਗੋਂਦਿਆਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਵਖਾਈ। ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਿਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਮੁੜ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਵੱਲ ਹੋਈਆਂ। ਅਗੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਵਲੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਲੰਗਰ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸੀ। ਖੀਰ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਦਾਲਾਂ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਘਿਉ ਦੀਆਂ ਪਲੀਆਂ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਨਾਲ ਆਏ ਸਭ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਹਥੀਂ ਖੀਰ ਵਰਤਾਈ। ਨੇ ਵੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਇਆ। ਰਾਤ ਮੈਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਨੇ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵੇ ਦੇ ਘਰ ਆ ਕੱਟੀ। ਬੇਬੇ ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਜੀ ਐਤਕੀਂ ਮਾੜੇ ਮਾੜੇ ਲਗੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੁਛਿਆ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਸਦੇ ਹਸਦੇ ਕਿਹਾ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਪੇਟ ਖ਼ਰਾਬ ਹੈ, ਜੰਗਲ ਵਾਧੂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸਤਿਆ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿਤੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਕੋਠੀ ਅਜੇ ਅਧੂਰੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਖਲੋਤੀ ਹੈ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਪੂਰਾ ਮਈ ਮਹੀਨਾ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ। ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਕਦੀ ਕਿਤੇ ਕਦੀ ਕਿਤੇ, ਇੰਜ ਹੀ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾਨ। ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਗਿਆਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬੇ ਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 230 ਸਹੁਰਾ ਤੇ ਬੀਬੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਪਿਤਾ 95-96 ਸਾਲ ਦੀ ਆਯੂ ਵਿਚ ਸੈਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਅਟੈਕ ਦੇ ਬਹਾਨੇ 13.5.85 ਨੂੰ ਕੰਗਣਪੁਰ (ਸਰਸਾ) ਆਪਣੇ ਘਰ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਗਏ ਹਨ। ਵਡ ਪਰਵਾਰੇ ਦੋ ਵਿਆਹਾਂ ਵਾਲੇ ਸੈਤ ਜੀ ਹਸਦੇ ਖੇਡਦੇ ਨੌਂ-ਬਰ-ਨਂ` ਪ੍ਰਭੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ। 25.5.85 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਮਿਤ ਭੋਗ ਪਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਸ. ਜੈਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਪੁਰ, ਜਿਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਸਾਂ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਆਏ ਸਨ, ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਤੇ ਰਾਜਨ ਸਾਜਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਲੈਕੇ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪੁਜ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮਸਰੂਫ਼ੀਅਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। 22 ਮਈ 1985, ਬੁਧਵਾਰ ਸਤ ਨਗਰ ਮੈਨੂੰ ਸੈਤ ਨਗਰ ਹੀ ਬਾਜਵਾ ਪਰਵਾਰ ਕੇ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ, ਸੈਤ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਆ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵਾਰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਖੂਹ ਅੰਮਿਿਤਸਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਖੇ ਸਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਸੀ। ਰਾਤ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗਵੱਈਏ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ ਮਿਸਰਾ ਬੰਧੂ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਾਰੰਗੀ ਵਾਲੇ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਵੀ ਇਕ ਬੰਦਿਸ਼ ਸੁਣੀ ਗਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ 40 ਏਕੜ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋ' ਅੰਗੂਰ ਲੁਆਉਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ 15 ਏਕੜ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ 17-2 ਰਾਜਸਥਾਨ 'ਚੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਸਿਆ ਉਸਨੂੰ ਉਚੇਚਿਆਂ ਏਥੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਡਿਵੈਲਪ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਲੈਗਰ ਦੀ 6 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਾਂ ਤੇ ਬੱਸ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਝਾਤ ਪੁਆਈ ਜਿਹੜੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਖੰਭਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਟੋਏ ਪੁੱਟੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਵਾਸਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਇਕ ਇਸੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 231 ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਹਕੀਮ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਵਿਚ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਫਾਰਮ ਦੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਾਦ ਦੁਪਹਿਰ 3 ਵਜੇ, ਸੰਤ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਸਨਖਤਰਾ ਸੰਪਾਦਕ “ਸਤਿਜੁਗ” ਦੇ ਜੁਆਤਰੇ ਸੈਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਸਪੀਕਰਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਸਨਖਤਰਾ ਤੇ ਇਸਦੇ ਬੱਚੇ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਡਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸੰਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਲਾਇਆ। ਫਿਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ 300 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਹੋਇਆ। 4 ਵੱਜਣ ਤੋਂ 15 ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਚਹੁੰ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਪੈਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ। ਸੈਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ-ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਇਹਨਾ ਪਾਠਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਤਾਂ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸੀ, ਦੂਜਾ ਪਿਤਾ ਸੈਤ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਮਿਤ, ਤੀਜਾ ਦਾਦਾ ਸੈਤ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਮਿਤ ਅਤੇ ਚੌਥਾ ਮਾਤਾ ਮਾਨ ਕੌਰ ਨਮਿਤ । ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਜਲ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸੰਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਸਵੇਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸੁਣਦੇ ਹਨ। ਉਪਰੈਤ ਅੰਗੂਰਾਂ, ਨਿੰਬੂਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਬਾਗਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਜਾ ਆਰਾਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਪਰੈਤ ਮੇਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ, ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ, ਫੇਰ 11 ਵਜੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਛਕ 12 ਤੋਂ 1.30 ਤਕ ਵਿਰਾਜਦੇ ਹਨ। 3 ਤੋਂ 4 ਤਕ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਥਾਈਂ ਭੋਂਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। 6.30 ਤੋਂ 7.30 ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਸਮੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਂਦੇ ਜਾਂ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 30-31 ਮਈ ਤਕ ਅਜੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੀ ਨਿਵਾਸ ਹੈ। 23 ਮਈ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਦਮਦਮਾ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਸੂਬਾ ਸੈਤ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਸ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਲ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੈਗਤ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 232 ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਈ। ਸ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਾਲੀ ਵਿਵਾਹਿਤ ਹੈ। ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਭਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦਾ ਮੇਲਾ ਦਮਦਮੇ ਵਿਖੇ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਉਦੈ ਨਾਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਭੌਗ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਸੈਤ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਮੈਂਬਰ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਖ਼ਰਬੂਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਾੜੇ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਏ ਜਾਣ। ਮੈਂ ਵੀ ਵੈਦ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪਹੁੰਚ ਕਾਰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੀਤੇ । ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਸਿੰਘ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਸਨ। ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਸੈਤ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ ਠੰਢਾ ਦੁੱਧ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅਤੇ ਬੇਬੇ ਜੀ ਵੀ ਏਥੇ ਆਏ। ਸੀ ਰਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਲਾ ਭੀ ਜੈਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੇ । ਸੈਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਏਥੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਸੈਤ ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸਨੇ 'ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ” ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੋਥੀ ਛਾਪਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਛਪਾਈ ਲਈ 5-5 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। 7 ਵਜਦੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਏਥੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਾਡੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੋਠੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਾਲ ਵਿਚ 8.22 ਤੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਜਾਰੀ ਹੋਈ। ਸੀ ਰਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਲਾ ਸੀ ਰਵੀਕਾਂਤ, ਜੋਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿੱਲ ਵਿਚੋਂ ਆ ਗਏ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਸੀ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਧੀਨ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ 24.5.85 ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਕੰਟੈਸਟ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜੱਜੀ ਵੀ ਤਿਆਗ ਦਿਤੀ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਤਾਨਪੁਰਾ ਸੁਰ ਹੋਇਆ ਤੋ ਪ੍ਰਸੰਨ ਚਿਤ ਕਲਾਕਾਰ ਰਾਜਨ ਨੇ ਮੀਣੇਂ' ਦੀ ਟੋਡੀ ਵਿਚ ਖ਼ਿਆਲ ਪ੍ਡੂ ਗੁਨ ਗਾਈ "ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸੈਗੀਤ ਸ਼੍ੋਤਿਆਂ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਮਹਾਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਪੂਰਬਾ ਜੀ, ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੜਕਾ ਅਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਮੁਕਤਾ ਜੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ, ਜੰਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਲਾਕਾਰ ਜਥਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਤਬਲਾ ਸੁਖਦੇਵ, ਤਾਨਪੁਰਾ ਮੋਹਣ, ਵਾਜਾ ਰਵੀ ਕਾਂਤ, ਦਿਲਰੁਬਾ ਤੇ ਸੈਗੀਤ ਬਲਜੀਤ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸੈਗੀਤ ਆਨੰਦ ਮਾਣਨ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਕਲਾਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਰਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਅਨੰਦ ਵਿਭੌਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਸਿਰਜ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 233 ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਸਰੋਤੇ ਜਿਵੇਂ ਦੁਨੀਆਂ ਲੁਟੀ ਜਾਂਦੇ ਹੋਂਵੀਏ। ਸ੍ਰੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੇ ਦੂਜੀ ਬੈਦਸ਼ ਟੋਡੀ ਰਾਗ ਵਿਚ ਹੀ ਸੁਣਾਈ। 'ਲੰਗਰਵਾ ਕੰਕਰਆ /ਜਿ ਨ ਆਠ #ੰਠੇ #ਗਵਾ ਲਗ ਜਾਇਗਾ। ਤਾਨਾਂ ਪਲਟੇ, ਸੁਰ ਵਿਨਿਆਸ, ਸੁਰ ਸੈਯੋਜਨ ਸਾਰਾ ਹੀ ਐਸਾ ਮੁਗਧਕਾਰੀ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਅਨੰਦ ਮਗਨ ਸੀ। ਉਪਰੈੋਤ ਇਕ ਦਰੁਤ ਲੈ ਤਾਲ ਵਿਚ ਤਰਾਨਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਟੋਡੀ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਇਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜਨ ਜੀ ਠੁਮਰੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਾਣ, ਅੱਗੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਠੁਮਰੀ ਸੁਣਾਈ ਸੀ ਇਹਨਾਂ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਰ੍ਰੀਜ ਮਸਤਕ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਹੈ, ਸੋ ਅੰਤ ਉਤੇ ਰਾਜਨ ਜੀ ਨੇ ਮਿਠੀਆਂ ਮੋਹਕ ਸੁਰਾਂ ਨਾਲ ਭੈਰਵੀ ਵਿਚ ਬਨਾਰਸੀ ਅੰਗ ਦੀ ਠੁਮਰੀ 'ਬਾਬਲ ਮੋਰਾ ਨਈਅਰ ਛੂਟਿਓ ਜਾਇ। ਇਹ ਠੁਮਰੀ ਲਖਨਊ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਾਜਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਓਦੋਂ ਗੀਵੀਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਲੈ ਗਏ ਸਨ...ਭੈਰਵੀ ਨਵੇਂ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਰੋਤੇ ਪੁਰ ਪੁਰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਖਤਮ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਹਮਾਰੇ ਬਨਾਰਸ ਮੇਂ ਏਕ ਬਹੁਤ ਬੜੀਆ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਜੈਸੀ ਤਬਲੇ ਦੀ ਮਿੱਠਤ ਤੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰਖਦਾ। ਪਰ ਉਹ ਗਰੀਬ ਕਲਾਕਾਰ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਕੁਛ ਖਰਾਬੀ ਆ ਜਾਣ ਨਾਲ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨੋਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪ ਹੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੋ, ਭਲਾ ਜਿ ਬਚ ਜਾਇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰਤ ਕਿਹਾ: ਦੱਸੋ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ਉਸਦਾ, ਉਸਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਇਗਾ। ਕਲਾਕਾਰ ਬਨਾਰਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ 1300 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਂ ਸੂ ਰਾਮ ਜੀ ਮਿਸ਼ਰਾ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਜਿੰਮਾ ਲੈ ਲਿਆ ਜਦੋਂ ਬਨਾਰਸ ਜਾਣ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਾਣ ਤੇ ਇਲਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਜਾਇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਕੱਤਰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਕਲਾਕਾਰ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਬੋਧ ਲਈ ਆਗਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਵੀ ਤੁਰਤ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਦੇ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੋਵੇਂ ਜੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕਣਗੇ ਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵੀ ਦੇ ਸਕਣਗੇ। ਮਿਸ਼ਰਾ ਜੀ ਨੂੰ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿਤਾ। ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਾਰੰਗੀ ਨੇ ਨਾਲ ਲਗਦਿਆਂ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੱਬਲਪੁਰੀਆ ਅਜ ਕਲੂ ਪਰਾਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿਣ ਲਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 234 ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਉਸ ਤੇ ਵੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਕਿਤੇ ਪਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਚਲਾ ਜਾਇ। ਝਟ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਤਾਰ ਵੀ ਤੇ ਫੋਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਕਿ ਸਮੇਤ ਪਤਨੀ 15 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਆ ਜਾਇ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਗਿਆ ਪਾਲਨ ਕਰੇਗਾ। ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਗਿਆ ਹੋਈ: ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਵਿਚ ਸੁਰ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਆਪ ਹੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ, ਨਹੀਂ ਭੋਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਿਆ। ਸਭ ਬੇ-ਸੁਰਾ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਸਰਦਾਰ ਮੁੰਡਾ ਲਭੋ ਜੋ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੁਰ-ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਏ। ਅਤੇ ਫੇਰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆ ਗਈ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੈਗੀਤ ਕਾਪੀ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਗਾਉੜੀ ਚੇਤੀ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਸੁਣਵਾਈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਇਕ ਹੋਰ...ਕਦੇ ਕਦੇ ਆਪ ਵੀ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ। ਸੀ ਰਾਜਨ ਤੇ ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਪੁਰਾਤਨ ਸਨਾਤਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਆਨੰਦਿਤ ਹੋਏ। ਅੰਤ ਉਤੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਸਾਥ ਲੈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਅਨਮੋਲ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਸੁਣਾਈਆਂ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸੈਗੀਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸ੍ੋ-ਸਿਰਜੀਆਂ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਭੈਰਵੀ ਤੇ ਬਰਵੇ ਦਾ ਮੇਲ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੁਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਗਾਉਣ ਸੁਰ, ਇਕ ਸੁਰ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਨਾਲ ਉਚਾ ਨੀਵਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੈਯੋਜਨ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਪਰ ਏਥੇ ਵੇਖੋ ਦੋਵੇਂ ਰਾਗ ਇਕੋ ਸੁਰ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲ ਕੇ ਚਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਕਬਿੱਤ ਪਹਿਲਾਂ ਬੋਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਫਿਰ ਸੈਗੀਤ ਦੁਆਰਾ ਸਾਕਾਰ ਕੀਤਾ: ਲੱਗਾ ਜਤਾੰ ਲ੍ਰਹਮਚਾਨਨ, ਝੜ ਲੜੇ ਛਤ੍ ਧਾਰਨ ਛਾਤ੍ ਗੰ ਕਾਂ ਛਾਯਾ ਕਈਂ ਕੱਸ਼ ਲਾ ਚਲਤਾ ਹੰ” ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਲਿਆਣ ਸ੍ਰੀ ਵਿਚ: %7ੰਦ ਭਰ ਏਂ ਨਮਹ” ਰਾਜਨ ਜੀ ਨੇ ਸੁਣ ਕੇ ਕਿਹਾ: ਏਨਾ ਵਧੀਆ ਸੰਯੋਜਨ ਹੈ ਕਿ ਬਿਲਕੁਲ ਇਸ ਵਿਚ ਓਪਰਾਪਨ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। 8.22 ਤੋਂ ਚਲਿਆ 10.35 ਹੋ ਗਏ। ਸਭਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਕੋਲ ਮੰਗਵਾ ਰਖੇ ਇਕ ਪੀਪਾ ਦੇਸੀ ਘਿਉ, ਇਕ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਕੰਬਲ, ਇਕ ਸੂਟ ਰੇਸ਼ਮੀ ਕਪੜਾ ਤੇ ਪਤਾਸਿਆਂ ਦੀ ਪਰਾਤ ਸੂਬੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੜਕੇ ਅਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤ ਨਗਰ ਦੇ, ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੇ ਕਵੀ ਤੇ ਗਾਇਕ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਾ ਦੁਆਰਾ ਸੀ ਰਾਜਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 235 ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੂੰ ਭੇਟਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਉਚ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਬੈਠਾਇਆ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਾਜਨ ਜੀ ਤੋਂ ਸਾ ਰੇ ਗਾ ਮਾ ਸੁਰਾਂ ਭਰਵਾਈਆਂ। ਫਿਰ ਕੱਲੇ ਕੱਲੇ ਤੋਂ ਸੁਰਾਂ ਲਵਾਈਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਕਿ ਕਵੀ 75 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ 60-65 ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ 250 ਡੰਡ ਬੈਠਕਾਂ ਮਾਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ, ਓਦੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਦੇ ਆਪਾਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਮੈਂ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੈਪਾਦਕ 'ਸਤਿਜੁਗ” ਸਨਖਤਰਾ ਏਸ ਘੜੀ 72 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਵੀ ਜੀ ਮੈਥੋਂ 3 ਸਾਲ ਵੱਡੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋਏ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅੰਗੂਠਾ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਹੀ, ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਮੈਂ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ਪੁਛ ਬੈਠਾ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਨਾਖੁਸ਼ ਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਐਸੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਫੇਰ ਵੀ ਸੈਕਾ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਵਾਕਿਆ ਸੁਣਾਇਆ: ਇਸ ਵਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਆਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਬੋਲੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅਵਤਾਰ ਕੇ ਖੂਹ 'ਤੇ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ? ਓਥੇ ਹੀ ਅੰਗੂਰ ਕਲਮਾਂ ਕਿਉ ਲੁਆਈਆਂ ? ਜਦੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਸਿਖ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੰਦਾ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਮਨੋਰਥ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿੜਾਣਾ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਗੁਰਦੇਵ ਹੁਰਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਅਪੀਲ ਕਰੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ। ਇਹ ਅੰਗੂਰ ਵੇਲਾਂ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਬਹੁਤ ਰਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਲੋਂ , ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਵਤਾਰ ਕੇ ਖੂਹ `ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹੀ ਬੋਲ ਚਾਲ ਜਾਂ ਵਰਤ ਸਕਾਂਗਾ ਜੇ ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਸੈਕੇਵਾਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਕੇ ਮਨਾ ਲਏਂ। ਸਿੰਘ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਤੇ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਤੋਂ ਜਾ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਮੈਨੂੰ ਖਿਮਾ ਕਰ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਤੁਰਨ ਫਿਰਨ ਲਗੇ । ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਅੜ ਵੀ ਮੁਕਾ ਦਿਤੀ। ਮਸੈਕੇਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ (ਲੜਾਈ ਵਾਲੇ) ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੈਗਰ ਦੀ ਉਗਰਾਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਤੀ। ਉਹ ਵੀ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨਾ ਕੇ ਉਗਰਾਹੀ ਦਿਵਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 236 ਦਿਤੀ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਮਿਲ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦੁਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਤੇ ਏਸ ਬਹਾਨੇ ਏਨੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ-ਮਿਕ ਤੋ ਪ੍ਰਮ-ਪੂਰਵਕ ਵਿਚਰਣ ਲਗੇ। ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨਾਲ ਆਨੀਂ ਬਹਾਨੀਂ ਲੜਨ ਲਗੇ ਤੇ ਅਜੇ ਤਕ ਇਹ ਹਾਲਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਪਰ ਜਿੰਨੇ ਬਹਾਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਸਨ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ - ਹੁਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਸੋਂ ਤਕ ਤਰਫ਼ਦਾਰ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਏਕਤਾ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੌਂਗੀ। ਅੱਜ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਅਦ 3 ਵਜੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦਮਦਮੇ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਧੁਪ ਝਾਗ ਕੇ ਪਹੁੰਚਾ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਨੁਕਰੇ ਬੜੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਜਿਸਦੇ 8-8 ਖਣਾਂ ਵਿਚ 2-2 ਗਾਰਡ ਖੰਭੇ ਹਨ। ਲੰਬੇ ਰੁਖ 6-6 ਖਣ ਹਨ, ਨਾਲ ਦੋ ਕਮਰੇ ਤੇ ਡਿਉਢੀ ਹੈ, ਕੌਲ ਪਿੰਡ ਦਾ (ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਹੀ) ਵੱਡਾ ਛੱਪੜ ਹੈ। 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਰ ਨਾਰ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਅੱਜ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਲੇਟ ਹੀ ਪਧਾਰੇ। ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਨੇ ਉਠ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰ ਤਾਂ ਕੀਤਾ ਹੀ ਫਿਰ ਕੱਲੇ ਕੱਲੇ ਨੇ ਭੇਟਾ ਧਰ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਪ੍ਰਸੈਨਤਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਅੱਟਲ ਪ੍ਰਤਾਪੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਟੇਪ ਰਿਕਾਰਡ ਉਪਦੇਸ਼ ਜੋ ਬੈਂਕਾਕ ਵਾਲਿਆਂ ਸੈਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਮਾਇਕ 'ਤੇ ਲਗਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਰਸਨਾ ਇਕ ਟਕ ਚਲਣ ਲਗੀਆਂ। ਭੋਗ ਪੈਣ ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੈਤ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸੈਗਤ ਵਾਸਤੇ ਨਗਰ ਵਾਸੀਆਂ ਵਲੋਂ ਸਮੂਹਕ ਜਲਪਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੋਧ ਸੀ। ਏਥੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਧਰਮਸਾਲਾ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਹੀ ਘਰ ਮਿ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮਾ ਦੇ ਘਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ, ਸੈਤ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਗ੍ਰਹਿ ਪਵਿਤਰ ਕੀਤਾ। ਕਾਫ਼ੀ ਚਿਰ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਉਪਰੈਤ 5.00 ਵਜੇ ਤਕ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਹੋ ਗਈ। ਕੁਝ ਨਿਜੀ ਨਿਤਨੇਮ ਮੁਕਾ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ, ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵਖ-ਵਖ ਬੈਠਕਾਂ, ਉਪਰੈਤ 6 ਤੋਂ ? ਤਕ ਵਾਲੀਬਾਲ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਕਸਰਤ ਤੇ ਦਿਲ ਪਰਚਾਵਾ। ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮੈਨੇਜਰ, ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਜ, ਸ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਚੱਠਾ ਆਦਿ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੱਜਣ ਵੀ ਉਪਸਥਤ ਸਨ। 7 ਵਜੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਗਰਮੀ ਵਧੇਰੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ 8 ਵਜੇ ਹੀ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਘਾਹ ਉਤੇ ਹੀ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਫੜ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 237 ਲਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਅੱਜ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਤਬਲਾ ਸੁਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਾਰੰਗ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ, ਦੇਸ ਅਤੇ ਸੋਰਠ ਦਾ ਫ਼ਰਕ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਖ ਵਖ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗਾਇਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਬਨਾਰਸੀ ਕਲਾਕਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ੋਸਕ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਿੰਨ ਤਾਲ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਧਰੁਪਦ ਗਾਏ ਗਏ। (ਭਾਈ ਤਾਬੇ ਦੇ ਸੀਨਾ-ਬ-ਸੀਨਾ ਚਲੇ ਆਉਂਦੇ ਸਿੱਖੇ) ਫੇਰ 15 ਤੇ 17 ਮਾਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹੋਰੀਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਣਥਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗਾਉਣ ਲਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਚੌਥ ਦਾ ਚੰਨ ਅਸਮਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਰੁੱਖ ਉਪਰ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਹ ਸ਼ਿਵਾ ਦਾ ਜੂੜਾ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧੀ ਸਨਮੁਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸੀ। ਮਾਨੋ ਸਫੈਦ ਬਸਤਰ ਬਿਭੂਤ ਦੇ ਲਖਾਇਕ ਹੋਣ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਿਵ ਰੂਪ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਦਾ ਅੰਸ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਅੱਜ ਤਾਂ ਜੀ ਸੁਣਨ ਦਾ ਹੀ ਮੂਡ ਹੈ। ਪਖੇ ਲਿਆ ਕੇ ਝੱਲੇ ਜਾਣ ਲਗੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤੇਜ਼ ਤੇਜ਼ ਫੇਰਨਾ ਵੇਖ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਪਖਾ ਫੜ ਉਠ ਕੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਪੱਖਾ ਝੱਲ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੱਖਾ ਇਜ ਝੱਲਿਆ ਜਾਏ ਕਿ ਹਵਾ ਦਾ ਝਟਕਾ ਪਿੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਸਿਰਫ ਆਰਾਮ ਦਾ ਆਭਾਸ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਅੱਜ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਹੀ ਕਮਰ ਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੈਠਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸੋ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਇਕ ਸਫ ਉਤੇ ਟੇਢਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਭਾ 9.30 ਵੀ ਜਾਰੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਰਾਤ ਏਥੇ ਰਹਿਣਾ ਸੀ, ਸੋ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖੇਚਲ ਦੇ ਕੇ ਰਾਤ ਦੇ ਆਰਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੋਧ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਰ ਸੰਗੀਤ ਸਭਾ ਕਿਤੇ 10.-10.15 ਵਜੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ। ਪੂਰਬਾ, ਸੈਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ, ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ 17-ਲ ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ (ਸਕੱਤਰ ਦਾ ਸਕੱਤਰ) ਹੁਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਮੰਜੀ ਡਾਹ ਮਜ਼ੇ ਨਾਲ ਬਿਤਾ ਲਈ। ੪=- ਉਤ ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ ਜੇ ਏਥੇ ਹੀ ਸੌਂਦਾ! 24 ਮਈ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਰਾਣੀਆਂ - ਐਲਨਾਬਾਦ ਇਕ ਵਾਰ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਸੁਤਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਇਕ ਵਜੇ ਮੋਰੀ ਜਾਗ ਖੁਲ੍ਹੀ। ਅਲ ਖਾਮੋਸ਼ੀ। ਬਿਜਲੀ ਬੱਤੀਆਂ ਦਾ ਮੱਧਮ ਚਾਨਣ। ਸੈਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਝੱਬਰ ਬੈਠੇ ਭਜਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਵੇਰੇ 3.30 ਵਜੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸੇਵਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿਤੀ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 238 ਨਾਲ ਚਲਣਾ ਹੈ ਝਟਾਪਟ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੋਂ । ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਸਪਾਲ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਏਥੇ ਹੀ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਸਵੇਰੇ ਇਸ਼ਨਾਨੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਸਭ ਨੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਤੱ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਰਾਤੀਂ 12 ਵਜਦੇ ਨੂੰ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਮਾਤਾ ਜੀ, ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੱਲਾ ਉਸਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਨਰਿੰਦਰ, ਨਰਿੰਦਰ ਦਾ ਭਾਈ ਸ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਲੜਕਾ ਅਰਸ਼ਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਅਸੀਂ 4.15 ਵਜੇ ਰਾਣੀਆਂ ਸੜਕ ਉਤਲੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਜਿਥੇ ਮਾਸਟਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸਤ ਨਗਰ, ਸੈਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਖਾਰੇਵਾਲਾ ਅਤੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਜਥਾ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਏਥੇ ਲਗੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਵਾਕਫ਼ੀ ਦੁਆਰਾ, ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਜੱਟ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧ ਨੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੰਡ ਦਿਤਾ ਤੇ ਇਹਦਾ ਅਸਰ ਸੜਕ ਉਤਲੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਉਤੇ ਵੀ ਪਿਆ। ਇਹ ਧਰਮਸਾਲਾ 260 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਇਸਦੇ ਪੱਕੇ ਛੱਤੇ ਤਿੰਨ ਕਮਰੇ ਹਨ। ਜਟਕਾ ਵਿਰੋਧ ਧੜੇਬੰਦੀ ਵਿਚ ਉਭਰਦਾ ਵਧਦਾ ਗਿਆ । ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਵੀ ਏਥੇ ਕੋਈ ਉਸਾਰੂ ਰੋਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਤਾਂ ਕਾਮੋਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਸੀਨ ਦਾ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਐਂਟੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜਾਂ ਕਹੋ ਐਂਟੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨੰਗੇ ਚਿੱਟੇ ਖਲੋ ਕੇ ਧਰਮਸਾਲਾ ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦਾ ਝਗੜਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਕ ਗਰੁੱਪ ਨੇ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ” ਛੱਤੀ ਅੱਧੀ ਜਗਹ 'ਤੇ ਲਿਖ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਗਡਵਾ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਅਕਾਲੀਆਂ ਵਲ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਹੋਣ ਲਗੀ। ਦੂਜੇ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ੧ਓੱ ਧੈਨ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਹਾਇ” ਲਿਖ ਕੇ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੁਕਦਮਾ ਚਲਦਿਆਂ ਦਫ਼ਾ 45 ਲਾ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਗਹ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਈ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਪਾੜੋਧਾੜ ਦੀ ਖ਼ੂਬ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਵਿਖਾਧ ਮਿਟਾਣ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੱਥ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿਤੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਕੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੇ ਗਰੁੱਪ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਸੱਚੇ ਨੂੰ ਸੱਚਾ, ਝੂਠੇ ਨੂੰ ਝੂਠਾ ਕਹਿ ਕੇ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਸ ਰਸਾਈ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਆਪ ਜੀ ਦਾ। ਅਸੀਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 239 ਤਿਵੇਂ ਇਸ ਧਰਮਸਾਲਾ ਨੂੰ ਵਰਤੋ । ਪਰਸੋਂ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਦਫ਼ਾ 45 ਤੁੜਵਾ ਕੇ ਅਧਿਕਾਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਲੈ ਲਿਆ। ਆਪਣਾ ਗੰ੍‌ਥੀ ਓਥੇ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਰ ਨਰ ਉਪਸਥਿਤ ਸਨ । ਦੋਵੇਂ ਗਰੁੱਪ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਆਏ, ਪਰ ਕਾਮੋਕੇ ਭਸੀਨ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਸਿਆਣਪ ਕੀਤੀ- ਉਹ ਕੱਲੇ ਕੱਲੇ ਆਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬੈਠਾਏ ਪਰ ਮਾ: ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਕਾ ਗਰੁੱਪ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਕੇ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਨਾਪਸੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 5.30 ਵਜੇ ਭੋਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗਰੁੱਪ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਬਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਧਰਮਸਾਲਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਭੋਗ ਪਾਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਪੂਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਅਰਦਾਸਾ ਕਰਵਾ ਤੇ ਏਨੇ ਸ਼ਬਦ ਉਪਦੇਸ ਦੇ ਕਿ 'ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੇ ਬੜੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਧਰਮਸਾਲਾ ਖੁਲਵਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗੇ ਤੋਂ ਵੀ ਚੰਗੇ ਪਾਸੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਏਨੀ ਹੀ ਅਰਜ ਕਰਨੀ ਹੈ” ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਚਲੇ ਆਏ । ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਲੈ ਆਂਦੀ। ਜਿਥੇ ਸੋਕੇ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪਾਣੀ ਮਾਰ ਨਾਲ ਮੱਛਰ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਰਹਿੰਦੀ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਉਹੋ ਥਾਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਵਰਗ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸੁਣਨ ਜਾਂ ਨਿਤਨੇਮ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ। ਉਤਰ ਮਿਲਿਆ: ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਆਪਣੀ ਰੁਚੀ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਉਚੇਚ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਉਂਜ ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹਰ ਥਾਂ ਜਾਣ ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਸੋਚ ਸਮਝ ਵਲੋ ਵੀ ਇਕਵਾਸੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ 8 ਵਜੇ ਤਾਂ, ਕੌਠੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਾਲ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਉਹ ਜੰਮੀ ਹੋਈ ਸੈਗੀਤ ਮਹਿਫ਼ਲ ਵਿਚ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਏਥੇ ਕਲਾਕਾਰ ਤਾਂ ਕੀ ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਨ ਰਾਗੀ ਵੀ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਆਸਣ ਜ਼ਰੂਰ ਵਿਛਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। 8.30 ਵਜੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਡੀ ਭਰ ਕੇ ਜੈਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਲੈ ਆਇਆ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 240 ਪਰਵਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਸਵੇਰ ਤੋ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਹ ਸੀ ਸੈਤ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਦਾ ਲੜਕਾ ਅਵਤਾਰ, ਲੜਕੀ ਨਰਿੰਦਰ, ਜੁਆਤਰਾ ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੱਲਾ ਅਤੇ ਪੋਤਰਾ ਆਸ਼ੂ। ਜਦ ਅੰਦਰ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਆਏ ਤਾਂ ਮਾਨੋ ਰੌਣਕਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਦਰ ਦੋ ਦਰਜਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਸੈਕੋਚ ਕਰਦਿਆਂ ਬੱਤੀ ਦੀ ਜਗ ਬੁਝ ਵਿਚ ਹੱਥ ਪੱਖੇ ਦਾ ਸੁਖ ਮਾਣ ਕੇ ਸੈਗੀਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬਹਾਲ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿਤੀ। ਮੈਂ ਕੋਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਫਰਮਾਇਆ: ਸੁਣਿਐ ਅੱਜ ਕਲੂ ਤੁਹਾਡੇ ਦੁਆਲੇ ਭਜਨ ਬੜਾ ਹੋਇਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਮਜ਼ ਦੀ ਸਮਝ ਆਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਇਹੋ ਸ਼ਬਦ ਦੁਹਰਾਏ। ਪਰ ਸਾਡੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਬਾਹਰ ਸੀ। ਅੰਤ ਸਾਡੀ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਪਈ ਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਕਿਨਾਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ ਖੋਲ੍ਹਿਆ: ਮੇਰੇ ਸੁਣਨ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਵੀ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਭਜਨ ਬੜਾ ਫੁਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਗੱਲ । ਮੇਰੀ ਸਕੱਤਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਗੱਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁਕੀ ਸੀ। ਹਰਭਜਨ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਫਰਮੈਸ਼ ਪਾਈ: ਅੱਜ ਰਾਜਨ ਜੀ ਤੋਂ ਭਟਿਆਰ ਸੁਣੀਏ। ਭਟਿਆਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀਕਰਨ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦਿਲ ਰੁਬਾ ਤੇ ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਸੋਗਤ, ਵਾਜੇ ਤੇ ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਅਤੇ ਤਬਲੇ ਦਾ ਸਾਥ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੀ ਰਾਜਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ, ਲਲਿਤ ਭਟਿਆਰ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਨ ਦੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਮਿਸ਼ਰੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ: ਮਿਸ਼ਰੀ ਦੀ ਡਲੀ ਨੂੰ ਚਾਹੇ ਜਿਧਰੋਂ ਚੱਖੀਏ, ਮਿੱਠੀ ਮਿੱਠੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ: ਮਿਸ਼ਰੀ ਦੀ ਮਿੱਠਤ ਤਾਂ ਹੋਈ ਹੀ ਇਹ ਤਾਂ ਹੈਨ ਹੀ ਮਿਸ਼ਰੇ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਮਾਦਾ ਦੀ ਥਾਂ ਨਰ ਹੋ ਗਏ, ਦੂਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੋਤਰ ਆ ਗਈ। ਖ਼ੂਬ ਹਾਸਾ ਪਿਆ। ਰਾਜਨ ਜੀ ਗਾ ਰਹੇ ਸਨ ਝੂਮਦੇ ਝੂਮਦੇ ਉਚੇ ਨੀਵੇਂ ਹਥ ਕਰਕੇ ਸੁਰ ਵਿਨਿਆਸ ਕਰਦੇ: ਤੂੰ ਕਨਤਾਰ/ ਸਭ ਜਗਤ ਕੰ ਆਧਾਰ/ਖਿਆਲ ਨੇ ਅੰਤਰੇ ਤੋੱ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਸਾਰ ਦਿਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਕਲਾਕਾਰ ਬੇ-ਅੰਤਰਾ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਅਰਥਾਤ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ ਅੰਤਰਾ। ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗਰੁਪ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਤਾ ਜੀ ਭੀ ਸੈਗੀਤ-ਰਸ ਮਾਣਨ ਆਏ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਤਰਸੇਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ। ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਵੀ, ਉਸਤਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 241 ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਅੰਦਰ ਭਰਿਆ ਭਰਿਆ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਲਲਿਤ ਭਟਿਆਰ ਵਿਚ ਮੱਧ ਲੈਅ ਦੀ ਇਕ ਬੰਦਸ਼ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਈ: ਲੇੱਗਾਆ ਮੰਨੇ ਘਨ ਆਈ/ ਘਰ ਘਰ ਅਲਲ ਜਗਾਈ / ਅੰਤਰਾ: ਕਾਨਨ ਭੰਡਲ ਗਲ ਭੰਚ ਲਾ ਅ#ੰਗਾ /ਝਭੂਤਾ ਚੜਾਏ/ ਜੰਗੀਆ ਮੰਨੇ ਘਰਾ ਆਣ/ ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਖ਼ੂਬ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਤੇ ਸੁਰ-ਸਰਗਮਾਂ ਨਾਲ ਰੀਵਿਆਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰਕੇ ਭਜਨ ਜਾਂ ਭਗਉਤੀਆਂ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ, ਕੰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤ ਰਸ-ਪਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਸੈਨਤਾ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਉਹ ਕਈ ਪਰਕਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਲਾਕਾਰ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਏਕਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਇਕ ਤਰਾਨਾ ਵੀ ਗੰਵਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਖਿਆਲ ਤੋ ਉਪਰੰਤ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਦਰਦਾਨੀ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰਖਦਿਆਂ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਇਕ ਬੈਦਸ਼ ਪੰਚ ਰਾਗ ਦੀ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਮੇਰਾ ਮੂਡ ਬੜਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੈਂ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ, 'ਪਚਰੋਗੀ” (ਅਚਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ) ਸੁਣਾਉਣ ਲਗੇ ਓ। ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਹਾਸੜ ਮਚ ਗਈ ਤੇ ਸੁਰ ਹੋਏ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਗੂੰਜ ਵਿਚ ਕਲਾਕਾਰ ਗਾਉਣ ਲੱਗਾ: ਭੈਰਉ: ਆਗੱਟ ਸਕਤਾ ਮਾਂ ਹਿੰਡੋਲ: #ਆਂਗਤਾ /ਹੰਡੱਲ ਧੰਨਆ ਧੀੰਨਿਆ ਕਾਲੰ/ਆਦਿ... ਮੀਆਂ ਕੀ ਟੋਡੀ: ਅਸ਼ਟ ਨਹ ਨਵਨੈਨ ਲੇ ਹੋ ਤਮ ਦਾਨ?/ ਆਇ ਮਾਲਕੌਸ : ਤਹਿ ਅਨਾਊਂ ਗਾਊਂ ਆਂ ਆਲਕੱਲ਼/ ਮੇਘ: ਤੋਲੇ ਸ਼ ਨ ਓਤਓਂਸ਼ਣਾਉਂਨਘ ਯੇ ਆਵੰ/ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀਆਂ/ ਰਾਜਨ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਰਾਤੀਂ ਜਿਵੇਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਰਾਗਾਂ ਅਤੇ ਤਾਲਾਂ ਦੇ ਸਮੰਜਸ ਸੁਣਾਏ ਸਨ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ। ਸੋ ਮੈਂ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ ਮਾਂ” ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਹੈ। ਗਉਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਰਾਜਨ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋਣ “ ਆ ਗਈ ਸਕੀ ਮਾਂ!” ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਭੈਰਵੀ ਵਿਚ ਇਕ ਭਜਨ ਰੀਵਿਆਂ। ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਿਲਰੁਬਾ, ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਦਾ ਹਰਮੋਨੀਅਮ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਇਕਤਾਰ ਤਬਲਾ ਰਾਜਨ ਦੇ ਮਧੁਰ ਗਾਇਨ ਨਾਲ ਬੜਾ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਥਮਕਤਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 242 ਰਾਜਨ ਦੀ ਹੀ ਸੀ: ਭਜਨ ਦੇ ਬੋਲ: /ਭਨਤਾ ਕਰਤਾ ਮਰਤਾ ਹਾੰ ਲਾਜ਼/ ਯਾ ਦੰਹਆ ਨਥਸਲੈਥ ਲਈਂ #ੰਗੀੰ ਆਪਨ ਕੇ ਜੇ ਹਾਨ/ ਭਾਹਗਓ ਨਰਕ ਨਾਮ ਆਨੇ ਆਠ ਆਠ ਦਾਨ ਯਮਰਾਜ਼/ ਕ/ਨੈਕਾ, ਆੱਠ, %ਅਜਾਲ ਤਨ ਮੰਠਂ ਕੰਨ ਕਾਜ/ /ਕ੍ਰਹ ਸੋਂ ਪਤਾ ਹਠ ਕੱ ਤਾ, ਲੱਕਾ ਲੱਕ ਯਹਾਂ #ਵਾਜਾ/ 10.30 ਵਜ ਗਏ ਅਤੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਇਕ ਮਾਨਸਿਕ ਸੁਖ ਬਖਸ਼ਦੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਸੈਗੀਤ ਦੇ ਗਿਆਤਾ ਹਨ, ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਹੈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦਾ ਸੈਗੀਤ ਆਰੈਭ ਭੁਪਾਲੀ ਵਿਚ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਦੇ ਲੜਕੇ (13) ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰੀਵਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਲੈਆਂ ਨੂੰ ਵਖਾਂਦਾ ਇਕ ਲੁਪਦਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਸੂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਹੀ ਅਵਤਾਰ ਦੀ ਕੰਡ ਵੀ ਥਪਥਪਾਈ। ਇਸ ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਆਸ਼ਾ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਮੈਂ ਰਾਤ ਦੀ ਰਾਗ-ਸਭਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਮਾ: ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੈਂ ਕਰੀਵਾਲਾ (ਪੱਛਮੀ) ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾਵਾਂ ਦਾ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਾਂ। ਪਰ ਸੈਤ ਨਗਰ ਦੇ, ਸੈਤ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲੇ ਅੱਡੇ ਤੇ ਲਕੜ ਤੇ ਬੈਠ, ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਝਾਗ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਗਿਆ: ਜਲਸੇ ਜਲੂਸਾਂ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਡੀ.ਸੀ. ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ (ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉ ਕਾਰਨ)। ਸੋ ਮੈਂ ਉਠ ਕੇ ਬਾਜਵਾ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਗਰਮੀ ਦੀ ਬੌਂਦਲਾਹਟ ਨੇ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਵੀ ਨਾ ਜਾਣ ਦਿਤਾ। ਸੰਤ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 22.5.85 ਨੂੰ ਜਿਨਿੰਗ ਮਿੱਲ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸੀ ਰਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਗਏ। ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਭਿਜੇ ਤੇ ਨਮਰ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਕੇ ਆਖਿਆ: ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਯੇਹ ਆਪ ਹੀ ਕੀ ਬਦੌਲਤ ਹੈ ਕਿ ਆਜ ਹਮ ਗਾਇਕ ਕਲਾਕਾਰੋਂ ਮੇਂ ਪਦਾਰਪਣ ਕਰ ਸਕੇ ਹੈਂ। ਹਮਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਂ ਆਪ ਨ ਆਤੇ ਤੋਂ ਹਮ ਸ਼ਾਇਦ ਡੀ.ਸੀ.ਐਮ. ਮੇਂ ਨੌਕਰੀ ਕਰਤੇ ਹੂਏ ਹੀ ਜੀਵਨ ਵਯਤੀਤ ਕਰ ਦੇਤੇ। ਆਪ ਨੇ ਹਮੇਂ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰ ਸੁਨਕਰ ਹੀ ਜਿਤਨੀ ਹਮ ਤਨਖ਼ਵਾਹ ਲੋਤੇ ਥੇ, ਉਸ ਸੇ ਬਢਕਰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਗਾਇਨ ਕੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 243 ਰਿਆਜ਼ ਮੇਂ ਲਗਾ ਦੀਆ। ਔਰ ਹਮ ਸਾਤ ਪੁਸ਼ਤ ਸੇ ਚਲੇ ਆਤੇ ਕਾਮ ਮੇਂ ਲਗ ਸਕੇ। ਆਜ ਹਰ ਤਰਹ ਆਪ ਕੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੈ। ਹਿਰਦਿਓਂ ਉਠੀ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬੋਲੇ: ਸਾਰਾ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਬਸਤਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਸ ਮੇਂ ਏਕ ਹੀ ਰਾਜਨ ਹੈ। ਔਰ ਵੋਹ ਅਬ ਹਮਾਰੇ ਪਾਸ ਹੈ, ਇਸ ਸੇ ਬਢਕਰ ਔਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕਿਆ ਹੋ ਸਕਤੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਨ ਦੇ ਸਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ। 25 ਮਈ 1985 ,ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਕੌਭਣਪੁਰ (ਸਰਸਾ) ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖੂਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀਆਂ ਦੇ ਭੁਗਤਿਆ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ ਤੇ ਲਾਗ ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਣ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਮੇਰਾ ਬੜਾ ਜੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਸਮੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਂ, ਪਰ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਸਵਾਰੀ ਸਾਧਨ ਕੋਈ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਮੈਂ 8 ਵਜੇ ਕੌਠੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਤਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਆ ਕੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਸਕਾਏ: ਗਾਇਕ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆ ਬੈਠੇ ਹਨ ਪਰ ਸਰੋਤੇ ਅਜੇ ਆਏ ਹੀ ਨਹੀਂ। 15 ਮਿੰਟ ਤਕ ਕਲਾਕਾਰ ਗਰੁਪ ਵੀ ਉਪਸਥਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਤੀਂ ਸੁਣਾਏ ਬਿਹਾਗ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ: ਰਾਜਨ ਆਪ ਕੋ ਸੁਨ ਕਰ ਮੁਝੇ ਭੀ ਕੁਝ ਅੱਛੀ ਬੋਦਸ਼ੇਂ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਕੋ ਮੇਘ ਕੇ ਦੋ ਪਰਕਾਰ ਸੁਨਾਤਾ ਹੂੰ। ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਧ ਮੋਘ, ਝਬ ਤਾਲ ਵਿਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਮ੍ਰਿਦੈਗ ਫੜ ਲਿਆ, ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਨਪੂਰਾ। ਸ਼ਬਦ ਸਨ: ਮਗਨ ਨ੍ਹ ਨੰ ਦਗਰੇਦ੍ਹ ਡੂਖਨ ਅਪਾਰ ਲੇ ਨਰ /ਏਂਦੁ ਲੇ ਅਨ ਆ ਛੱਠੇ ਅੰਤਰਾ: ਕਾ ਭਇਓ ਜਾ ਭਾਇ ਛਤ੍ਪਤਾੰ ਨਗੋਸ਼ ਰਾਮ ਰਾਜਾ ਕਾ ਪ੍ਤਾਪ ਪਾਏ /ਲਨ /ਲੇਪਤਾ ਸ਼ਾਗਰ ਕੱਨ ਟਾੇਂ ਟਨੰ/ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 244 ਸੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਅਤੇ ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਬਨਾਰਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਲੈਅਕਾਰੀ ਤੇ -੍‌ ਸੁਰ ਸ਼ੁਧਤੀ ਉਤੇ ਝੂਮ ਝੂਮ ਜਾਂਦੇ। ਆਹਾ! ਵਾਹਵਾ ਕਰਦੇ! ਹੁਣ ਮੇਘ ਤੀਬਰ ਨਿਸ਼ਾਧ, ਚਾਰ ਤਾਲ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ: ਤੁ ਲਾਗਾਮਾਨ ਕਰਨ; ਤੰਠੇਂ ਤਾਂ ਆਏ ਹੱ ਲਾਲ ਲਮਨਏ ਅਨਗਇ/ ਅੰਤਰਾ: ਚੜ ਦੌੰ /ਓਤ੍ਰ ਸ਼ਾਨ ਇਮਗਾ ਘਟਾ ਕਾਗ ਵੰ ਟਖ ਰਾਤ, ਲਾਗਾ ਨੰ ਝਾਟਰ ਝਗਾੰ/ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬਦਸ਼ਾਂ ਅਲੌਕਿਕ ਸਨ। ਕਲਾਕਾਰ ਸਰੋਤਿਆਂ ਖ਼ੂਬ ਪ੍ਰਸੈਸਾ ਕੀਤੀ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਮ੍ਤਾਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਏਨੇ ਕਲਾਕਾਰ ਪਸੈਦ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੈਵਿਆਂ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਜ ਕਹਿਣਗੇ: ਤੁਹਾਡੇ ਪਾਸੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸੈਗ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 25 ਤਕ ਹੋ ਗਈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਆਸ਼ੂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਦਿਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਆਖਿਆ: ਆਸ਼ੂ ਨੇ ਰਾਤੀਂ ਮਾਲਕੱਸ ਦਾ ਧਰੁਪਦ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੁਣਾਇਆ ਹੈ। ਲੈਅਕਾਰੀ ਵੀ ਅੱਛੀ ਰਹੀ। ਕਦੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਗਾਇਕ ਬਣ ਸਕੇਗਾ। ਅਸਾਂ ਇਕ ਐਸੀ ਉਮਰ ਤੇ ਰੈੰਗ-ਢੰਗ ਦਾ ਬਾਲਕ ਔਰੈਗਾਬਾਦ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਉੱਤਮ ਹੈ। (ਕਾਰਣ, ਉਹ ਖ਼ਿਆਲ ਗਾਇਕ ਸੀ ਇਹ ਧਰੁਪਦ ਗਾਇਕ ਹੈ, ਸ਼ਾਸ਼ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਧਰੁਪਦ ਨੂੰ ਸਰਵੌਚਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ਿਆਲ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੀ ਚੀਜ਼, ਗ਼ਜ਼ਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨੰਬਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ) 10 ਵਜਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਵੀ ਆ ਪਹੁੰਚਾ। ਪਰ ਅੱਜ ਸਵੇਰ ਦੇ ਸੰਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬਾ ਜੀ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਹਿਤ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਵਿਚ ਸ. ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ: ਪਨਿਹਾਰੀ ਵਾਲੇ ਆ ਗਏ, ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਈ, ਪਰ ਆਦਮੀ ਆਦਮੀ ਤਾਂ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਵਿਚ ਬੈਠ ਜਾਣ, ਬੀਬੀਆਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਨ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਪੁਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸੂਖਮ ਹਾਸਵਿਅੰਗੀ ਸ਼ਬਦ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਆ ਕੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਜਨ ਹੁਰੀਂ ਰਾਤੀਂ ਗਾ ਚੁਕੇ ਸਨ ਸੋ ਅੱਜ ਉਹ ਨਾ ਗਾਉਣ ਦੇ ਮੂਡ ਵਿਚ ਸਨ। ਰਵੀ ਕਾਂਤ, ਜੋ ਆਪ ਗਾਉਂਦਾ, ਹਰਮੇਨੀਅਮ ਤੇ ਤਬਲਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 245 ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਫਰਮਾਇਸ਼ ਕੀਤੀ: ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਕਿ੍‌ਪਾ ਆਪ ਔਰ ਕਰੇਂ । ਦਿਲਰੁਬਾ ਪਰ ਤਰਬਕਾਰੀ, ਸੁਨਾ ਹੈ ਆਪ ਬਹੁਤ ਅੱਛੀ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਆਜ ਹਮੇਂ ਸੰਭਾਗਯ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਇ। ਅਤੇ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਦਿਲਰੁਬਾ (ਨਿੱਕਾ ਤੇ ਵੱਡਾ, ਜੋ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ ਨੇ ਮਾਈਕ ਲਾ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹਨ) ਕੌਂਢ ਕੇ, ਲਿਆ ਸੁਰ ਕੀਤੇ । ਵੱਡਾ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਅਗੇ ਰਖ ਦਿਤਾ, ਛੋਟਾ ਆਪ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ 10.15 ਤੋਂ 11 ਵਜੇ ਤਕ ਤਰਬਕਾਰੀ ਤੇ ਉਹ ਲੀਲ੍ਹਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਕਦੇ ਮਾਤ੍ਰਾ 17, ਕਦੇ ਸਾਢੇ ਪੰਦਰਾਂ, ਕਦੇ 15, ਫਿਰ 11 ਅਤੇ 7 ਮਾਤਰਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ “ਜੋਗੀਆ” ਸੁਣਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਦੀ ਅਰਥ ਵੰਡ ਵੀ ਕਰ ਦਿਤੀ: ਜੋਗੀ ਆ! ਜੋ ਗਿਆ! ਜੋਗੀ ਆਹ ? ਤੇ ਰਾਜਨ ਜੀ ਨੂੰ ਬੋਲ ਸੁਣਾਏ ਧਮਾਰ ਵਿਚ ਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਬੰਦਸ਼ ਦੇ: ਰੰਗਾ ਅਨ ਕਹਾਂ ਸੇ ਪਾਊ ਮਕਮਨ ਮੱਲ ਲੁਟ ਲਈਂ ਨ ਆ/ ਅੰਤਰਾ: ਅਬ ਤਮ ਸੰਗ ਹੌਗਾੀੰ ਨ ਥੰਲੰ ਵਗਾ/ਨਾਉਂ ਨਾਂ ਜਾਓ ਲਹਾਂ ਤਕਤਾ ਹੰੱ ਤਮਗਾ ਰਾਹ/ 11 ਵਜੇ ਰਾਗ ਸਭਾ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ। ਹੁਣ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਕੁਝ ਆਰਾਮ ਫਰਮਾਣਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਰਸੇ ਤੋਂ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਲ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਕੰਝਣਪੁਰ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਸੇਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਪਧਾਰੇ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸੰਤ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਘਰੋਂ ਆਪਣਾ ਅਟੈਚੀਕੇਸ ਚੁੱਕ ਧੁਪ ਝਾਗਦਾ ਰਾਣੀਆਂ ਪੁੱਜਾ ਅਤੇ ਏਥੋਂ ਸਰਸਾ ਫੇਰ ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੇ 2 ਵਜਦੇ ਨੂੰ ਕੰਝਣਪੁਰ! ਭਰਪੂਰ ਦੁਪਹਿਰ ਵਿਚ ਯਾਤਰਾ, ਵਾਹ ਕਿਆ ਮਜ਼ਾ ਹੈ! ਅੱਜ ਸੈਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸੱਦੋਵਾਲੀਆ (85) ਨਮਿਤ ਉਸਦੇ ਛੋਂਟੇ ਲੜਕੇ ਸ. ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਭੋਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹੈ। ਸੈਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਬੜਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿਖ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਦੋ ਪਰਵਾਰ ਸਨ। ਵੱਡੀ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨਗਰਾਣੇ ਥੇੜ ਤੇ ਸੈਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਤ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ, ਛੋਟੀ ਦਾ ਏਥੇ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ। ਹੋਰ ਬੀਬੀਆਂ ਵੀ ਹੋਣਗੀਆਂ: ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨਚੀ ਸੈਤ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰਬਾ ਵਲ ਵਿਵਾਹਤ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਹੀ ਪਤਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 246 ਸੰਤ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਡਫਰਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਵਾ ਨਿਰੈਜਨ ਸਿੰਘ ਕਰੀਵਾਲਾ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨੇਹ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸਰਾਬੋਰ ! ਮੇਰੀ ਭਤੀਜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਜਾਣਾ ਵੀ ਬਣਦਾ ਸੀ, ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਦਾ ਵੀ ਆਗ੍ਰਹਿ ਸੀ ਪੂਰਬੇ ਦਾ ਵੀ ਕਹਿਣ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਤਿਖੜ ਦੁਪਹਿਰ ਝਾਗਦਾ ਸਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੈਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨਮਿਤ ਮੇਲੇ ਉਤੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜਲਵਾ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖਣ ਲਈ ਏਥੇ ਆ ਪਹੁੰਚਾ। ਮੇਰੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਤ ਅੱਠ ਸੰ ਸਰੋਤਾ ਦੇਸੀ ਘਿਉ ਦੀਆਂ ਜਲੇਬੀਆਂ ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਛਕ ਕੇ, ਜਥੇਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨਕੌੜਾ ਦਾ ਰਸ ਭਰਿਆ ਹੱਲੇ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਚਾਨਣੀਆਂ ਨਾਲ ਦੂਰ ਤਕ ਦਾ ਵਿਹੜਾ ਕਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਕਨਾਤਾਂ ਨਾਲ ਲੁੜੀਂਦੀਆਂ ਥਾਈਂ ਉਹਲਾ ਕਰ ਰਖਿਆ ਸੀ। ਪੂਰਬਾ ਸਵਖਤੇ ਦਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰਾ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁਜਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਏਥੇ ਬਾਵਾ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵੀ ਮੇਲੇ ਹੋਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਾਗੀਰ ਕੌਰ ਤੇ ਹੋਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ (ਸਵਰਗਵਾਸੀ) ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੁਵਿੰਦਰ ਅਤੇ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਵੀ ਮਿਲਣ ਦਾ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੋਇਆ। ਏਥੇ ਦੀਵਾਨ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਤੋਂ` ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਸੈਤ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਣੇਵੇਂ ਸੈਤ ਬਾਜ ਸਿੰਘ ਕਵੀਸ਼ਰ ਦੇ ਜਥੇ ਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਜਥਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਸੈਤ ਜਿਊਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਥੇ ਦਾ, ਤੀਜਾ ਜਥਾ ਸੈਤ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਰੈਗ ਬੰਨ੍ਹੀ ਖੜਾ ਸੀ ਕਿ ਤਿੰਨ ਵੱਜ ਗਏ ਅਤੇ ਸੈਤ ਪੂਰਬਾ ਨੇ ਅਗੇ ਵਧ ਕੇ ਪ੍ਰਥਮ ਭਗੌਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਇਹ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਰੰਭ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਜੂਰੀ ਜਥਾ, ਅੰਗ ਰਖਿਅਕ, ਸੀ ਮਾਤਾ ਜੀ, ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਬੇਬੇ ਜੀ, ਸਤ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ-ਬੀਬਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਆ ਪਹੁੰਚੇ ! ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਸੈਤ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਪੁੰਨ ਪਰਤਾਪ ਅਤੇ ਪੂਰਬਾ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰਖ ਸਾਰਾ ਨਗਰ ਕੰਗਣਪੁਰ, ਕਰੀਵਾਲ ਤੋਂ ਸ. ਰਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ, ਬਾਵਾ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ, ਨਗਰਾਣੇ ਥੇੜ, ਸੈਤ ਨਗਰ, ਜੀਵਨ ਨਗਰ, ਨਕੌੜਾ ਆਦਿ ਸਮੂਹ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨਗਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠ ਵਿਅਕਤੀ ਪੁੱਜੇ । ਸਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੂੰ ਸੀਸ ਨਿਵਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1000 ਤੋਂ ਬਾਹਲੀ ਸੀ। 4 ਵੱਜਣ ਵਿਚ 20 ਮਿੰਟ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸੈਤ ਬਾਜ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 247 ਹਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭੋਗ ਦੇ ਸਲੋਕ ਪੜ੍ਹਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ । ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬਾਪੂ ਦੇ ਸਨੇਹ ਨਾਲ ਭਰੇ ਘਰ ਦਿਆਂ ਮਾਇਆ, ਬਸਤਰ, ਬਰਤਨ, ਬਿਸਤਰ ਆਦਿ ਲਿਆ ਭੇਟ ਧਰੇ। ਭੌਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਸੈਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ। ਬੀਬੀ ਜਾਗੀਰ ਕੌਰ ਦਾ ਵਡੱਪਣ ਪਰਵਾਨ ਹੋਇਆ। ਜਲਪਾਨ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਲੈਗਰ ਛਕੇ । ਏਨੇ ਚਿਰ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੰਰਨਾ ਨਾਲ ਕੰਗਣਪੁਰ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵੇਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣ ਗਿਆ। ਗਰਮੀ ਦੇ ਧੁੱਪ-ਸੇਕ ਦੀ ਕਿਹਨੂੰ ਪਰਵਾਹ! ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਅੰਗੂਰ-ਸਿਆਣੇ ਸੈਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ (ਸਪੁੱਤ੍ ਸੈਤ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਹਕੀਮ) ਤੇ ਸ. ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ 17-2 ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਾਲ ਹੋ ਲਏ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਫੇਰੇ ਵਜਣ ਲੱਗੇ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬਾ ਤੇ ਮੈਂ ਏਸੇ ਸੇਕ ਭਰੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟ ਹੋਈ ਮਾਰੂਤੀ ਮੈਟਾਡੋਰ ਤੇ ਸਰਸੇ ਆ ਰੁਕੇ । ਪੂਰਬਾ ਅਤੇ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਸੈਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਰਾਜਨ ਦੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਲਈ ਦੋ ਟੌਕਰੀਆਂ ਵਧੀਆ ਅੰਬ ਖਰੀਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਲਈ ਮੁੜ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਰੌਣਕਾਂ ਲਗ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਗਰਮੀ ਨੇ 8 ਵਜੇ ਤਕ ਸੈਗੀਤ ਸਭਾ ਨ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਦਿਤੀ। ਏਨਾ ਚਿਰ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਲਈਏ। ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਬਾਜੇ ਵਾਲੇ ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਟੁੱਟੀ ਐਨਕ, ਗੜਵਾ ਹੱਥ ਵਿਚ, ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ, ਗੋਡੇ ਨੰਗੇ, ਪੈਰੀਂ ਪਊਏ! ਐਂਬੇਸਡਰ ਕਾਰ ਹੇਠਾਂ। ਡਰਾਈਵਰ ਆਪਣਾ ਹੀ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ (ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ 'ਚੋਂ) ਕਿਸ਼ੋਰ ਬਚਿੱਤ੍ਰ ਸਿੰਘ। ਗੱਲੀਂ ਪਿਆਂ ਸੈਤ ਸੈਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਹਰ ਮਹੀਨੇ 5 ਮਣ ਪੱਕਾ ਕਣਕ ਦਾ ਆਟਾ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ 6 ਬੋਰੀਆਂ ਮੂਗੀ ਦੀ ਦਾਲ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਲੈਗਰ ਵਿਚ ਇਸ ਵਲੋਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਜਾ ਦੇ ਜੈਮਪਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੱਟਾਂ ਵਿਚ ਨਮਰਤਾ, ਪੇਮ, ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ, ਵਖਾਵਾ ਤੇ ਅਡੰਬਰ ਅਸਲੋਂ ਨਹੀਂ। ਕਿਰਤ ਕਰ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਡਰਦੇ ਹਨ ਨਾ ਡਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਗੱਲ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਸ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਪੱਤਰ ਸ. ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਹਰੀਪੁਰ ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 248 ਆਇਆ ਜਾਪਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਸੈਤ ਭਿੰਡਰਾਂ ਵਾਲੇ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਹੁਣ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਉਸਨੂੰ ਤੇ ਉਹਦੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਲੈ ਗਈ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰਖ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਦੁਰਭਾਗ ਇਹ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਉਜਾੜੇ ਦੀਆਂ, ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਇਸਦਾ ਭਰਪੂਰ ਲਾਭ ਉਠਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅੱਜ ਦੀ ਸੈਗੀਤ ਮਹਿਫ਼ਲ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਗਾ ਲੈਣ, ਸੀ ਰਾਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਸਮਾਂ ਦਿਤਾ ਜਾਇ। ਪਰ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰਖਦਿਆਂ ਰਾਜਨ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਕੋਠੀ ਦੇ ਲਾਅਨ ਵਿਚ ਸਭਾ ਜਮਾਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਨਾਰਸੀ ਗਾਇਕ ਨੂੰ ਕੋਠੀ ਦਾ ਹਾਲ ਗਵਾਇਸ਼ ਲਈ ਪਸੈਦ ਸੀ। ਰਾਜਨ ਦੀ ਇਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਹੋਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਏ: ਰਾਜਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਗਾਉਣ ਪਿਛੋਂ ਮੈਂ ਜੈਮ ਨਹੀਂ ਸਕਣਾ, ਪਹਿਲ ਮੈਨੂੰ ਦਿਓ। ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਰਜਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਇਕੱਤਰਤਾ ਵਿਚ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 7 .30 ਵਜੇ ਰਾਤ ਪੂਰੀਏ ਦਾ ਬੜਾ ਖ਼ਿਆਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਛੋਟਾ ਖਿਆਲ ਦਰੁੱਤ ਵਿਚ ਰੀਵਿਆ: ਮੱ ਤਾਂ ਕਰ ਆਈਂ ਆਮ ਸ਼ੰਗਾ ਰੰਗਾ ਰਲ ਸੈਗੀਤਕਾਰ ਜਦ ਤਕ ਸੁਰਾਂ, ਸਰਗਮਾਂ, ਤਾਨਾਂ, ਮੁਰਕੀਆਂ, ਜਮਜ਼ਮਿਆਂ ਨਾਲ ਰੈਗ ਰਲੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਰੈਗ ਮਿਲਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਹੋਰ ਕਰ ਲਈਏ। ਕੌੰਗਣਪੁਰ ਗਿਆਂ ਇਕ ਬੀਬੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀਤੋ ਸੁਪਤਨੀ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਸਰਸਾ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੜੀ ਰੋਈ ਅਤੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਘਰ ਸਤਿਗੁ ਜੀ ਦਰਸ਼ਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਣ। ਆਉਂਦੀ ਵੇਰ ਮੈਂ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰੋਂ ਹੋ ਕੇ ਆਇਆ ਸਾਂ। ਵਿਹੜੇ ਤੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਦਰੀਆਂ ਖੇਸ ਵਿਛੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਛੋਟੀ ਲੜਕੀ ਨਰਿੰਦਰ ਹੀ ਘਰ ਵਿਚ ਸੀ, ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਸੈਤ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭੋਗ ਤੇ ਕੌੰਗਣਪੁਰ ਗਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ 1957 ਵਿਚ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੰਗਣਪੁਰ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਵਾਪਸੀ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪੁਆਉਣ ਹਿਤ ਏਸੇ ਬੀਬੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਆਖਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਅਰਜ਼ ਮੰਨੀ ਗਈ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਘਰ ਪਧਾਰੇ। ਘਰ ਵਿਚ ਬੇਇਤਹਾ ਗਰਮੀ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਾ ਲਗੇ ਕਿ ਉਹ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਥੇ ਬੈਠਾਏ। 5 ਕੁ ਮਿੰਟ ਦਰਿਦੂ ਨਰਾਇਣ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 249 ੭ ॥ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਓਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ 5 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਮਦੇਵਾਲੀਏ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਥਿਆ ਲਈ ਸੀ। ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੀ। ਅੱਜ 18 ਸਾਲਾਂ ਪਿਛੋਂ ਘਰ ਵਿਚ ਫੇਰ ਉਹੋ ਹਾਲ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਜੀਤੋ ਨੇ ਸੈਤ ਅਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਪੁਚਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਸਕੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪ ਦਸ ਦਿਤਾ ਕਿ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਾ ਘਰ ਬੇਗੂ ਰੋਡ ਦੇ ਮੋੜ ਤੇ ਸਰਸੇ ਵਿਚ 50 ਕਦਮ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੋ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਜਤਨ ਤਾਂ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਪਰਵਾਰ ਰੁਖ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਰਸਾ ਨੂੰ ਆ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕਾਰ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਅੰਗ ਰਖਿਅਕਾਂ ਦੀ ਗੱਡੀ ਏਸੇ ਮੋੜ ਤੇ ਖਲੋਤੀ ਸੀ। ਐਸ ਵੇਲੇ ਬੀਬੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਲੜਕਾ ਕਿਤੇ ਲਭਦਾ ਨਹੀਂ। ਛੋਂਟੇ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ, ਛੋਟਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਹੈ। ਘਰ ਵਿਚ ਕਮਾਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਧੀਆਂ ਘਰੋ ਘਰੀਂ ਹਨ। ਮੰਡੀ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿਚੋਂ 3 ਵਜੇ ਦੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਅਰਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸੈਤ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ-ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਬੀਬੀ ਭਜਨ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸੀ ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੁਪੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਕੋਠੀ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਚਾਅ ਸੀ ਕਿ ਸੈਮੇਲਨ ਮੋਡੀ ਵਿਖੇ ਹੋਏਗਾ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਗੜੇ ਹਾਲਾਤ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਕੈਂਸਲ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਨ ਪਿਆਸੇ ਸੇਵਕ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਸੈਗੀਤ ਸਮੇਂ ਵੀ ਇਹ ਉਪਸਥਿਤ ਹਨ । ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਅਰਜ਼ ਮਾਜਰਾ ਕਰਨ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਮੋਡੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਸਮਾਂ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਸੁਰ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਫਰਮਾਇਸ਼ ਕਰ ਦਿਤੀ: ਇਕ ਭਜਨ ਸੁਣਾ ਦਿਓ: ਹੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਖੋ ਸ਼ਰਣ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰ ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਮਿਸ਼ਰਤ ਕਲਾਵਤੀ ਦੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਵਿਚ, ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਭਜਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ, ਸੂਰਦਾਸ ਦਾ ਪਦਾ ਗੌਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਬੋਲ ਹਨ: ਹੈ ਨਾਝਂਟ ਨਾਲ ਸ਼ਰਣ %ਝ ਤੋੰ ਜਾੀੰਵਨ ਹਾਠੇਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 250 ਨ ਪਵਨ ਹਯੱਤ ਗਇਓ; ਨੰਹ ਕੇ ਨੈਨਾ /ਨੈਹ ਛਾਚ ਝਸ਼ਤਾ ਨ੍ਰਾਹ; ਚਰਣ ਘਨ ਪਛਾਨ ਚਾਰ ਪ੍ਰਗੰਨ ਯਹਾ ਭਾਇ ਗਇਓ ਮੱਠਧਾਰੇ ਨਾਕਾ ਕਾਨ ਡੂਸਨ ਲਾਗਾ ਨਸ਼ਨ ਕੰ ੪ਕਾਨੇ ਦੁਆਨਕਾ ਆੱਸ਼ਝਦਾ ਭਇਓ; ਗ੍ਰੜ ਤਾਜ /ਨੈਧਾਨੇ ਕਰਾਹ ਕਾਂ ਗਰ ਆਰਕੀ ਗਜ਼ ਰਾਜ਼ ਕਾਂ ਚਲਾਨ ਰਾ ਕਹ ਨਆਆ ਸ਼ੰਦਰ, ਆਸ਼ਰੈ ਤਮੁਾਨੇ ਨ ਤੇਰ /ਨ#॥ਇ ਹੈ ਸਨਰਾਲ ਲੇ ਵਆੇ/ 8.30 ਸ਼ਾਮੀਂ ਰਾਗ ਸਭਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੂਜਾ ਭਾਗ ਬਾਹਰ ਪਾਰਕ ਦੇ ਘਰ ਉਤੇ ਵਿਛਾਈ ਨਾਲ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਸੈਗਤ ਨਾਲ ਕਦੇ ਆਪੂੰ ਹੀ ਅਨੇਕ ਰਾਗ, ਅਨੇਕ ਤਾਲ ਸੁਣਾਏ ਕਿ ਕਲਾਕਾਰ ਸੰਗੀਤ ਗਿਆਤਾ ਚਕਿਤ ਰਹਿ ਉਠੇ । ਬੰਦਸ਼ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੋ ਚਾਰ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦੇ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਵਾਰ ਕਿਹਾ: ਆਖ਼ਰੀ ਰਾਤ ਹੈ ਰਾਜਨ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ, ਜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਹਾ ਲੈ ਲਈਏ। ਰਾਜਨ ਕਲਾਨਿਧ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਕਈ ਪਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਬੈਦਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਸੁਖਦੇਵ-ਮੋਹਣ-ਬਲਜੀਤ-ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ। ਭਾਵੇਂ ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਸਰੀਰ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰੋਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਅਣਥੋਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਬਲੇ ਤੇ ਸੈਗਤ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬੈਦਸ਼ ਐਨੀ ਉਮਦਾ ਲਗੀ ਕਿ ਸੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ: ਇਹ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਿਖਾ ਦਿਓ ਬੜੀ ਨਾਯਾਬ ਬੰਦਸ਼ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਇਹ ਹੈ: ਰਾਤ ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਸੰਗੀਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਹਟਣ ਤੇ ਜੀਅ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਉਠੇ ਤਾਂ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਰਾਜਨ-ਰਵੀ ਦੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੱਧ ਕਰ ਰਖਿਆ ਸੀ। ਕੌਠੀ ਦੇ ਉਤਰੀ ਥੜ੍ਹੇ ਉਤੇ ਇਕ ਪੀਪਾ ਦੇਸੀ ਘਿਉ, ਤੋੜਾ ਬਾਸਮਤੀ ਦਾ, ਦੋ ਦੋ ਸੇਰ ਅੰਬ ਅਤੇ 5000 ਨਕਦ ਦਾ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਨ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਿਆ। ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਇਹ ਪੈਸੇ ਜੋੜੇ ਸਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ 10, 000 ਵੀ ਦਿਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਕਲਾਕਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਲਈ ਹਾਰਦਿਕ ਕ੍ਰਿਤਗਯ ਸੀ। ਫਿਰ ਸਰੀ ਰਾਜਨ ਦੇ ਸਾਲੇ ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਨੂੰ 5 ਕਿਲੋ ਦੇਸੀ ਘਿਉ, ਅੱਧਾ ਤੋੜਾ ਬਾਸਮਤੀ ਤੇ 1000 ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਬਲਿਹਾਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 251 ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਸਕਾਂ ਦਾ ਤਕੜਾ ਜਮਘਟਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਕੱਤਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਜਿੰਮੇ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਰਾਮ ਜੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬਨਾਰਸੋਂ ਦਿੱਲੀ ਮੰਗਵਾਏ ਅਤੇ ਏਥੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੋਧ ਕਰੇ । ਬਨਾਰਸੋਂ ਰਾਮ ਜੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਵਰਿਆਮ ਦਾ ਨਾਮ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ : ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ (ਰਮੇਸ਼ ਨਗਰ) ਦੀ ਜੋੜੀ ਰਾਮ ਜੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੈਭਾਲ ਵਾਸਤੇ ਠੀਕ ਰਹੇਗੀ। ਪਰਵਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਪਾਸ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸੀ ਅੰਬੇ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 10 ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ 5 ਕਿਲੋ ਘਿਉ ਦੀ ਪੀਪੀ ਬਖਸ਼ ਦਿਤੀ। ਘਿਉ ਘਰ ਦਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੱਲ ਰਾਣੀਆਂ ਨਿਵਾਸ ਰਖ ਪਰਸੋਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਪਰਤ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਸ. ਜੋਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਰਾਜਨ ਤੇ ਰਵੀ ਕਾਂਤ ਨੂੰ ਸਮੇਤ ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ, ਕਲ ਸਵੇਰੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਹਣ-ਸੁਖਦੇਵ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਬਨਾਰਸ ਨੂੰ, ਵਾਪਸ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਆ ਜਾਣ। ਉਮੀਦ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹੋਲਾ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਤਕ ਏਥੇ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ। 6 ਜੂਨ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਬਿਲਗਾ (ਜਲੰਧਰ) ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਸਾਲੇ ਸ. ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਕੰਗ ਅਰਾਈਆਂ ਦੇ ਲੜਕੇ ਜੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਅੱਜ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪ੍ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋੱ ਵੱਡੇ ਨਗਰ ਬਿਲਗਾ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੰਗ ਅਰਾਈਆਂ ਦੇ ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੋ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ, ਇਸ ਜੈਵ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 65 ਸਾਲਾ ਗੋਰੇ ਨਸ਼ੋਹ ਦਰਸ਼ਨੀ ਸੱਜਣ ! ਇਕ ਗੱਲ 1934-35 ਦੀ ਸੁਣਾਈ : ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਟੇਸ਼ਨ “ਜੱਸੜ” ਤੇ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਗਿਆ। ਏਥੇ ਦੋ ਜੋੜੇ ਸਫੈਦ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਾਲੇ ਵੇਖ ਕੇ ਮੁਠਿਆ ਗਿਆ। ਸੁਹਣੇ ਉੱਚੇ ਆਦਮੀ, ਖੂਬਸੂਰਤ ਲੈਮੀਆਂ-ਲੈਮੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ। ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਏਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 252 ਪਿਆ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਵੀ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ ਫੜੀ, ਮੇਰਾ ਮਨ ਓਨਾ ਚਿਰ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਤ ਰਿਹਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੋੜਿਆਂ ਦੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਜਿਉਂ ਕੇ ਤਿਉਂ ਹਨ। ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਪਰਮ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹਨ। ਵਰਤਮਾਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਇਤਫ਼ਾਕ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਾਰੀ ਜੋਵ ਨੀਲੋਂ ਵਾਲੀ ਪੱਤੀ ਦੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੁਰੈਮਤ ਹੋ ਰਹੇ ਨੀਨੋ' ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਾਮਧਾਰੀ ਦੀ ਸੂਰਤ ਦਿਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਤੋਂ ਮੈਂ ਦੋਹਾਂ ਜਾ ਸਤਿ ਸੀ ਅਕਾਲ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸੈਤ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ - ਫੁੰਮਣ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸੀ। ਸੈਤ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਏਨੇ ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇਕੋ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਡਟੇ ਖਲੇ ਹਾਂ। ਐਤਕਾਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਏਥੇ ਇਕ ਹੋਰ ਨਵਾਂ ਸਿੰਘ ਸਜਾਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਕਹਿ ਕੇ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨਹੀਂ, ਕਾਂਗੂਸ ਸਾਡੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਪਾਲਿਸੀਆਂ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਫੋੜਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਹੀਂ। ਸੈਤ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਫੇਰ ਵੀ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਆ ਕੇ ਘੰਟਾ ਭਰ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਚਲਦੀ ਰਹੀ। 9 ਜੂਨ 1985, ਐਤਵਾਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮੋਰੀ ਸੁਪਤਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ, ਦੁਹਤੀ ਮਿੰਨੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਅੱਜ ਹਮਰਾਹੀ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਮੋਹਾਲੀ 890 ਫੇਜ਼ 7 ਵਿਚ ਆਏ ਤਾਂ ਸੁਆਗਤ ਜੋਦਰਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਗਰਮੀ ਬੜੀ ਸੀ। ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਪੁਛਿਆ, ਇਕ ਕੰਗ ਜਗੀਰਦਾਰ ਦੀ ਬੈਗਾਲੀ ਸੁਪਤਨੀ ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਨੇ ਹਿੰਦੀ-ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਿਆਂ ਤੇ ਵਿਚ ਮੁਕਸਾਨ ਘੋਲਦਿਆਂ ਇਉਂ ਸਾਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਕਿ ਪੁੱਤਰੀ ਦਾ ਵਿਗੋਚਾ ਖਟਕਣੋ' ਹਟ ਗਿਆ। ਸਾਡੀ ਕੁਕੂ ਦੀ ਇਸ ਚੌਗੀ ਗੁਆਂਢਣ ਨੇ ਸੀਤਲ ਸ਼ਰਬਤ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤਾਜ਼ਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਛਕਾ ਕੇ ਉਤਮ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾਚਾਰੀ ਕਰ ਵਖਾਈ। ਸਾਡੀ ਕੁਕੂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆਪਣੀ ਨਣਾਨ ਦੇ ਘਰ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਦਾਮਾਦ ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਹਮਰਾਹੀ ਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਸੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 253 ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਲ੍ਹ ਸਵੇਰੇ ਜੰਮੂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਹਾਰਟੀਕਲਚਰ ਇਨਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਲੈਣ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 12 ਜੂਨ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਅੰਗੂਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਠਾਕਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ - ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅੰਗੂਰ ਵੇਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਪਜ, ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਆਦਿ ਤੇ ਇਕ ਸੈਮੀਨਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਆਪਣੇ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ 40-50 ਏਕੜ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਲੁਆ ਹੀ ਦੇਵੇਗੀ। ਹਮਰਾਹੀ ਨੇ ਦਸਿਆ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਹਵਾਈ ਜਾਹਜ਼ ਤੇ ਆਓ, ਭਾਵੇਂ ਬੱਸਾਂ ਤੇ, 12 ਸਵੇਰ ਤਕ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਉ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵੀ “ਦਰਸ਼ਨ” ਕਰ ਲਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਜੰਮੂ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਅਤੇ ਹਮਰਾਹੀ ਆਪ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਲੈਣ 47 ਸੈਕਟਰ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਥੇ ਉਸਦੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਧੀ ਭੈਣ ਸ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸ. ਮਲੂਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ। 12 ਜੂਨ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਕੱਲ੍ਹ, ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਦਿੱਲੀ ਜਿਉ ਕੀ ਤਿਉ ਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਸੁਖਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਫਰਾਂਸ, ਅਲਜੀਰੀਆ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਚੜਿਆਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦਾ ਘਲੂਘਾਰਾ ਹਫਤਾ ਤੇ ਦਹਾਕਾ ਅਮਨ ਅਮਾਨ ਨਿਪਟਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਤਿੰਨ ਥਾਈਂ ਚੈੱਕ ਪੋਸਟਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਸਮਾਨ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਅੱਜ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ 40, ਅਸ਼ੋਕਾ ਰੋਡ, ਜਾਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ। ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਪੁਛਿਆ: ਕੀ ਤੁਸਾਂ ਸਕੂਲ ਵੇਖਿਆ ਹੈ? ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਉਤਲੀ ਛੱਤ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਫਰਸ਼ ਵੀ ਲਗ ਗਏ ਹਨ, ਛੱਤਾਂ ਵੀ ਪੈ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪੈਸੇ ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ ਆਈ ਗਏ ਤੇ ਵਰਤੀ ਗਏ । ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 254 ਮੈਂ ਲਛਮੀ ਕਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿਉ ਸੂ : ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਰਪਾ ਹੋਈ ਫੇਰ ਭਾਵੇਂ ਹੱਥ ਲਗੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗੱਲ ਆਸਵੰਦੀ ਨਹੀਂ। ਅਤੇ ਰਕਮ ਵੀ ਜਿੰਨੀ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਪਾਈ ਸੀ ਗੁੱਲ। ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪੁੰਨ ਪਰਤਾਪ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਕਰਕੇ 50 ਲਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਦਾ ਮਲਾਲ ਉਹਦੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਇਹ ਛਪਿਆ ਵੀ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ. ਹੈਸਪਾਲ ਨੇ 20 ਲਖ ਰੁਪੈ ਗਲਤ ਮਲਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬੈਂਕ 'ਚੋਂ ਕਫਵਾਇਆ ਹੈ। ਚਰਚਾ ਤਾਂ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਪਰ ਮਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਏਡੀ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਕਿਵੇਂ ਕਢਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਜੇ ਨਿਕਲੀ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਲਮ ਵਿਚ ਹੈ ? ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵਡਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਦਸਣਗੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸਥਿਤੀ ਕੀ ਹੈ ? ਮੇਰੇ ਬੈਠਿਆਂ ਸ. ਰੌਣਕ ਸਿੰਘ, ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਵਡਾ ਬਿਸਨਿਸਮੈਨ, ਇਕ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਦਾ ਮੈਨੇਜਰ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ ਤਾਂ ਉਸ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ: ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਹੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਆਏ ਹਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਤਾਂ ਅਤੀ ਕਠਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵਲਾਇਤ ਵਾਲਾ ਮਿ: ਅਰੋੜਾ, ਗੁਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਸੇਠ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੜਕੇ ਵੀ ਏਥੇ ਹੀ ਮਿਲੇ। ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵਲ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸੀ ਕਿ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਸਥਿਤ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ (ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ) ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਆ ਬੈਠੇ। ਇਹ ਮਕਾਨ ਸੈਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਸੁਹਣਾ ਮਕਾਨ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਇਸਦਾ ਮਾਲਿਕ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ 900 'ਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਕੀਬ ਤਜਵੀਜ਼ ਨਾਲ ਉਹ ਇਸਨੂੰ ਖਰੀਦ ਲੈਣ, ਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਬਾਲ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਹੀ ਸੁਖ ਤੇ ਤਸੱਲੀ ਨਾਲ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਪੁਛਣ ਤੇ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਉਤਰ ਮਿਲਿਆ: ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਿੰਡ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਜਾਂ ਨਿਤਨੇਮ, ਭੌਗ ਪਾਠ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ । ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਯਕੀਨ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਰੇ ਏਨੇ ਆਗਿਆਕਾਰ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 255 ਕੁਝ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖ ਲਿਆ ਹੈ। ਗੱਲ ਚਲਦਿਆਂ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਿਤਾਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਦਿਤੀ: ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਜੂਨ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਬਖਸ਼ੋ ਪਰ ਹਿਰਦਿਓਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਂ ਕੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਕੀਤਾ, ਤੂੰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁਛ ਲੈ, ਨਾਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਛੁਟੀ ਲੈ ਦੇ। ਮੈਨੂੰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਿਖ ਚੇਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕਿਧਰੇ ਜਾਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ । ਮੈਂ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ, ਨਾ ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਕਿਹਾਂ ਆਇਆ ਹਾਂ ਨਾ ਹੀ ਆਗਿਆ ਲੈਣੀ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ 6.6.85 ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲੀ। ਸੰਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਭਿਆਨਕ ਵਾਪਰਨਾ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਸਰਕਾਇਆ: ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲ ਰੁਖੇ ਤੇ ਸੜੇ ਹੋਏ ਵਤੀਰੇ ਤੋੱ ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ। ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕੋਈ ਵੀ ਮੋੜੇ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਦਾ ਕਲੇਸ਼ ਪਾਈ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਐਤਕਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚਿਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਗਿਆ। 22 ਜਾਂ 23 ਮਈ ਦੀ ਰਾਤ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਠਾਕਰ ਜੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰਾਤੀਂ 11 ਵਜੇ ਤਕ ਬੈਠੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਖੀ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਆਖਿਆ, ਮੈਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਆਤਮਘਾਤ ਕਰ ਲਵਾਂਗਾ ਜਾਂ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਰੋਜ਼ ਦੀ ਖੜਖੱਸ ਨੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਖਿਆ ਹੈ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਠਾਕਰ ਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲਏ ਬਗ਼ੈਰ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਜਾਣ ਲਈ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਪੁੱਟਿਆ। ਪਰ ਉਹ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬਿਨਾ ਪੁਛਿਆਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਨਿਕਲ ਗਏ । ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਤਕ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਾ ਲਗਾ ਪਰ ਜਦੋਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰੱਖਣ ਖ਼ਾਤਰ ਨਿਤ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਗਏ ਤਾਂ ਠਾਕਰ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਪੁਛ ਗਿਛ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰਾਤ ਦਾ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਦੱਸ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਤੇ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜਿੰਮੇ ਲਾਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਸਰਸੇ ਜਾ ਕੇ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਦੁਆਰਾ, ਦਿੱਲੀਓਂ, ਮਨਾਲੀਓਂ, ਬੈਂਗਲੌਰੇਂ ਪਤਾ ਕਰਾਂ। ਮੈਂ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸਰਸੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਕਈ ਥਾਂ ਫੋਨ ਖੜਕਾਏ ਅੰਤ ਦਿੱਲੀਓਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਠਾਕਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਡਰਾਈਵਰ ਤੇ ਸੇਵਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਦੱਸੇ ਪੁੱਛੇ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਥੇ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ । ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਤੇ ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਘਰੋਂ ਪਤਾ ਕੀਤਾ: ਮਾਲੂਮ ਹੋਇਆ ਠਾਕਰ ਜੀ ਅਜੇ ਏਥੇ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 256 ਮੈਂ ਫੋਨ ਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਉਤਰ ਦਿਤਾ। ਮੈਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ, ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਜਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਗਿਆਂ ਭਾਵੇਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਪੁਛਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਹੀ ਜਾਣ ਲਈ ਆਖਣ। ਗੱਲ ਕੀ ਬੜੇ ਤਰੱਦਦ ਨਾਲ ਠਾਕਰ ਜੀ, ਇਕ ਵਾਰ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਆਏ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਅਤੇ ਬੇਬੇ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਡਰਾਮਾ ਦੱਸਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਮੇਰਾ ਵੀ ਲੱਕ ਹੀ ਤੋੜ ਦਿਤਾ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਦੱਸ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਜੇ ਤਕ ਮੈਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਠਵਾਦ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਏਨੀ ਬੇਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਰਖਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਤਾਂ ਹੁਣ ਸਾਹਮਣੇ ਵੇਖ ਚੁਕਾ ਸਾਂ। ਠਾਕਰ ਜੀ ਅਜ ਕਲੂੂ ਬੈਂਗਲੌਰ ਹਨ। ਵਡੇ ਬੀਬੀ ਜੀ ਦੋਹਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਬੇਬੇ ਜੀ ਕੋਲ ਜੀਵਨ ਨਗਰ। ਨਿੱਕੇ ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੈਰੋਬੀ ਹਨ ਅਤੇ ਠਾਕਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਅੰਗੂਰ-ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਣ ਲਈ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ 14- 15 ਜੂਨ ਤਕ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਰਹਿਣਗੇ ਉਪਰੈਤ ਸੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ। 18 ਜਾਂ 19 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਦੀ ਸੈਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਮਸਤਾਨਗੜ੍ਹ ਜਾਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਤੇ ਜਾਣਾ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੁਖੀ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ: ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਦੂਰ ਗਏ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਰਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੀ ਨੌੜਤਾ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸੈਕੇਵਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਮਦਾਰ ਤੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਮੁਕਾ ਦਿਤੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਜਾ ਖਿਮਾ ਮੰਗੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸਗੋਂ ਔਖ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਬੇਬੇ ਜੀ ਵੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਜਥੇ ਨੂੰ ਕੌੜ ਕੁਸੈਲਾ ਬੋਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਏਨਾ ਸਮਾਂ ਰਹਿਣ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਔਖੇ ਹੋਣ। ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਬੁਖਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਨੰਦਾਂ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਵੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਤੰਗ ਨਜ਼ਰ ਵਤੀਰੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚੰਦ ਸੁਆਰਥੀ ਹੀ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ 'ਚੋਂ ਇਹ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹਨ, ਦੂਜੇ ਸਭ ਦੂਜੀ ਤਰਫ਼! ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 257 16 ਜੂਨ 1985, ਐਤਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਦੇ ਏਧਰ ਓਧਰ ਮੈਂ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਗਿੱਟੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਗਿਆਂ ਜੋ ਖਬਰਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨਕੁਨ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਹੋਲਾ ਅਣਹੋਇਆ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸਾਰੇ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਕੁਇਕ ਟੈਵਲਜ਼ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ. ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੋਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਤਕ ਗੱਲ ਕਰ ਦਿਤੀ ਕਿ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਹੋਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇਗਾ। ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਇਲਮ ਤੋਂ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਧੈਨ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਵਕਾਰ ਦਾ ਸੁਆਲ ਬਣਾ ਕੇ ਹੰਗਾਮਾ ਨਹੀਂ ਖੜਾ ਸੈਪਰਕ ਕਰ ਕੇ ਮੁੜ ਕੇ ਆਸਵੰਦ ਕੀਤਾ। ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਵਾਲੇ ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ 60 ਟਿਕਟਾਂ ਦਾ ਖਰਚਾ ਦਿਵਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਕੁਇਕ ਟੈਵਲਜ਼ ਵਾਲਿਆਂ ਉਹ ਰਕਮ ਜਾ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਸਿੱਕੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਕੇ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਇਕ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਟਿਲ ਹੈ। ਰਕਮ ਦੇ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਵਿਚ ਜ਼ਰਾ ਦੇਰੀ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਫੋਨ ਕਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹੋਲਾ ਪੋਸਟਪੋਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਰਾਗੀ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਣਗੇ, ਐਥਲੀਟ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣਗੇ । ਅਗਲੀ ਧਿਰ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਮੰਗਿਆ ਪਰ ਏਧਰ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਨੰਨਾ ਪਰਧਾਨ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਚਾਵਲਾ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਕੈਂਸਲੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕਿਨ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਤਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ? ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲਈ ਨਹੀਂ ਗਈ ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੈਸਪਾਲ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਤਕ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰ ਦਿਓ ਹੋਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਵੀ ਮਾਲੂਮ ਹੋਇਆ ਕਿ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਹੈਸਪਾਲ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਫਹਿਰਿਸਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਭੇਜਿਆ ਜੋ ਹੋਲੇ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸ ਤਰਫੋੜਾ ਸੁਟਿਆ: ਅਗੇ ਯੂ.ਕੇ. ਵਾਲਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਟਿਕਟ ਨਹੀਂ ਭੇਜੀ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਲਿਓ' ਰਕਮ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਹੁਣ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਫਹਿਰਿਸਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਲਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 258 ਕਾਹਦਾ ? ਅਸਲ ਵਿਚ ਨਾ ਯੂ.ਕੇ. ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਨਾ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾਨ ਪਾਤਰ ਦਾ ਪਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਾਰਾਂ ਹੇਠ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਵਿਚੋਂ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਨੂੰ ਹੈਸਪਾਲ ਦੀ ਇਨਸਲਟ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਏਧਰ ਨੀਅਤ ਦਾ ਰੌਲਾ ਹੈ। ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਆਪਰੇਟ ਤਾਂ ਕਰਦੇ ਨਹੀਂ ਉਲਟਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਲੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬਣਿਆ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਮਨਿਸਟਰ ਢੌਣੇ ਹਨ ਤੇ ਏਧਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਾਹਲੀ ਰਕਮ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਟੈਲੀਗਾਮ ਜਾਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਭੇਜੀਆਂ ਸਨ, ਉਹ ਬੰਦ ਕਰਵਾਈਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾ ਸ਼ੇਰੀ ਦਿਤੀ ਕਿ ਹੋਲਾ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਦੋ ਬੰਦੇ ਬੋਬਈ ਭੇਜ ਦਿਤੇ ਪੈਸੇ ਲਿਆਉਣ ਵਾਸਤੇ। 20-30 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਜੇ ਥੁੜ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵੀ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਵਾ ਦੇਣਗੇ। ਮੈਂ ਉਸ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਤੇ ਡਾਇਲਾਗ ਦੀ ਡਿਟੇਲ ਨਹੀਂ ਦਿਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਬੋਤਾਜ (54060) ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਕਲਮਬੋਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਾਡੇ ਬੀਤੇ ਨਾਲ ਸੈਬੈਂਧਤ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਰਾਹ ਪਧਰਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੂਬਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪਰਵਾਰ `ਚੋਂ ਪੋਤਰੇ, ਸ. ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਘਰਜਾਖੀਏ ਦੇ ਪਰਵਾਰ 'ਚੋਂ ਪੋਤਰੇ, ਭਾਈ ਰਾਇ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ 'ਚੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਆਦਿ ਲਭ ਲਭ ਕੇ ਸੈਪਰਕ ਕਾਇਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਕਰਨ ਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੁਨ ਦੇ ਹੀ ਧੰਦੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਚਿੱਠੀ ਫੜਾਈ। ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸੀ। 24.10.84 ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ, ਲੇਖਕ ਅਬਲੂ (ਬਠਿੰਡਾ) ਦਾ ਹਾਕਮ ਸਿੰਘ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਾਕਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਲਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਅਬਲੂ ਦਾ ਉਹ ਕੌਣ ਆਦਮੀ (ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘ) ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਬਠਿੰਡਾ ਕਿਲੇ ਦੀਆਂ ਸਭ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਤੋੜ ਕੇ ਕਿਲੇ ਦੇ ਉਪਰ ਜਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਚਿਠੀ ਉਹਦਾ ਉਤਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ: “ਉਸਦਾ ਪਤਾ ਲਗ ਗਿਆ ਹੈ ਅਬਲੂ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਆਦਮੀ ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਕਿਲੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਹੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 259 ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਲਗਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਣਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਉਹ ਬਠਿੰਡੇ ਵਾਲੇ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਖਤ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। “ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕਿਲੂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਕਿਲੋ ਦੇ ਬੂਹੇ ਅਗੇ ਜਿਹੜਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਖੜਾ ਸੀ ਉਸਨੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਲੇ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਕਿਲੋ ਦੇ ਬੂਹੇ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਿਆ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉਪਰ ਕਿੱਥੋਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੈ। “ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਕਿਲ੍ਹ ਉਪਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਪਾਸ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਕਿਲੇ ਦੇ ਥੱਲੇ ਉਤਰ ਆਇਆ। ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਕਿਲੋਂ ਦੇ ਬੂਹੇ ਵਿਚ ਲੈ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਿਲੇ ਦੇ ਬੂਹੇ ਵਿਚ ਕਈ ਮੰਤਰੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ, ਕਿਲੂੰ `ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਖਤ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਤੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਪਰ ਕਿਉ' ਚੜ੍ਹਿਆ! ਤੇਰਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਬੋਲਿਆ, ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਖ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਕਿਲੇ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਈ ਮਨਾਹੀ ਨਹੀਂ। ਸਿਖ ਸ਼ਹੀਦ ਜਿਧਰ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਵੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੀ, ਦੁਬਾਰਾ ਫੇਰ ਉਸੇ' ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਵਿਖਾ। “ਬੂਹੇ ਵਿਚ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਦੁਬਾਰਾ ਫੇਰ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉਪਰ ਜਾ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਿਆ ਕਿ ਕਿਥੋਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਫੇਰ ਕਿਲੇ ਉਪਰ ਤੁਰਦਾ ਵੇਖਿਆ। “ਜਦ ਉਸਨੂੰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਕਿਲੇ ਉਤੋਂ ਉਤਾਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੇ ਛੱਡ ਦਿਤਾ ਤੇ ਕੋਈ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਲਾਈ। ਕਿਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਢ ਦਿਤਾ। ਫੇਰ ਉਹ ਘਰੇ ਆ ਗਿਆ। “ਉਸ ਨੇ ਨਾ ਹੀ ਮਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹਾਂ, ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੂਜਾ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਕਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਭੇਸ ਬਣਾ ਕੇ ਕਈ ਬਣਾਉਟੀ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਧੂ ਆਦਮੀ ਸੀ।” ਪਤਾ: ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਹਾਕਮ ਸਿੰਘ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕਖਾਨਾ: ਅਬਲੂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤੇ ਤਸੀਲ ਬਠਿੰਡਾ, ਵਾਇਆ ਜੈਤੋ ਮੰਡੀ, ਪਿੰਨ ਕੋਡ : 151202 ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 260 17 ਜੂਨ 1985, ਸੋਮਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਵੇਰੇ 9-10 ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਅੱਜ ਫਿਰ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਵਲ ਗਿਆ। ਗਿੱਟਾ ਵਖਾਣ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਸੀ ਕਿ ਗਿੱਟਾ ਠੀਕ ਬਝ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਰਦ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਬੈਠੇ ਬੈਠੇ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਰੌਣਕ ਹੋ ਗਈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਤ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਸਤਰ ਧੋਣ ਵਾਲਾ ਸੇਵਕ ਆਇਆ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਹੋਲੇ ਤੇ। ਇਸ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬੋਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਦੋ ਚਿੱਠੀਆਂ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿਤੀਆਂ, ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਸੀ। ਝੱਟ ਕੁ ਮਗਰੋਂ ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ (ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੈਤ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਪਾਠੀ) ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬੋਂ ਆ ਪਹੁੰਚਾ। ਇਹ ਜੋੜਾ ਵੀ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਕ ਜੋੜਾ ਮਸਤਾਨ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਆਣ ਪਹੁੰਚਾ। ਸਭ ਲਈ ਜਲਪਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਨਵੇਂ ਆਦਮੀਆਂ 'ਚੋਂ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਂਗਰੀ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਸੱਲੀ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਪਹੁੰਚੇਗੀ। ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਰੋਦ ਕੇ ਘਰ ਗਿਆਂ ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਹੀ ਰਾਤੀਂ ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ: ਕਵੀ ਜੀ, ਪਰਸੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਪੁਤਰੀ ਦੇਵੀ (ਜਸਕਿਰਨ) ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਗੁਰੂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਈ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੇਬੇ ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ: ਬੁਝੋਂ ਖ਼ਾਂ, ਭਲਾ ਕੌਣ ਹੈ ? ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਬੇਬੇ ਜੀ ਨਾ ਪਛਾਣ ਸਕੇ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ: ਕਵੀ ਜੀ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ, ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਨ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਲਉਢਾ ਪਹਿਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮਨਧੀਰ ਸਿੰਘ (ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਲੜਕਾ) ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਲਿਫਾਫਾ ਫੜਾ ਗਿਆ: ਹੈਸਪਾਲ ਜੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰੋਂ ਲੈ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 261 ਕੇ ਆਏ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗੂਰ ਭੇਜੇ ਹਨ। ਇੰਜ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮਾੜੇ ਮਸਕੀਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮੀਂ 105 ਐਫ਼ ਰਾਜੌਰੀ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ ਪਿੰਸੀਪਲ ਬੀਬੀ ਬੇਅੰਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸਵੇਰੇ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ 20.6.85 ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਨਾਮਧਾਰੀ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਸੈਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੁਰਗਵਾਸੀ ਮਿੱਤਰ ਸੰਤ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਲਾਇਲਪੁਰੀ ਦੀ ਪੋਤਰੀ ਪ੍ਰਭਜੋਤ ਬਾਰੇ ਕਹਿ ਰਖਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਐਮ.ਏ., ਬੀ ਐੱਡ. ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਸਤਿਕਾਰ ਲਈ ਬੀਬੀ ਬੇਅੰਤ ਕੌਰ ਨੇ ਅੰਗੂਰ ਪਰੋਸਣ ਦੀ ੪ ੭ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਕੇ ਅੰਗੂਰ ਇਸ ਘਰ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਦੌਰਾ 18 ਜੂਨ 1985, ਮੰਗਲਵਾਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 9-10 ਵਜੇ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜਿਹੇ, ਮਾਨ ਸਰੋਵਰ ਗਾਰਡਨ , ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ। ਅਗੇ ਕਾਫ਼ੀ ਰੌਣਕ ਸੀ। ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀ ਏਥੇ ਸਨ। ਅਜਨਾਲੇ ਤੋਂ ਸਤ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਆਪਣੇ ਕੌਮ ਆਇਆ ਸੀ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ: ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੀ ਰਕਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਥੁੜ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਉਹਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ਰਚੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਅੱਜ 50 ਸਰੀਰ ਡੀਲੱਕਸ ਰੇਲ ਗੌਡੀ ਤੇ ਬੈਬਈ ਵਾਸਤੇ ਵਿਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ 3 ਵਜੇ ਤਕ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣਾ। ਏਨੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ-ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੜਕਾ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆ ਗਿਆ: ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੁਹਾਡਾ ਫੋਨ ਹੈ। ਸੈਤ ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਪਰਵਾਰ ਸਕੱਤਰ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ। ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਦਾ ਲੈਗਰ, ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਸਹੂਲਤ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਪੱਪੂ ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸਕੱਤਰ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਤੋਂ ਆਏ ਫੋਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦੇ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 262 ਗੁੜਗਾਵਾਂ ਤੋਂ ਰਕਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਹੋਰ ਚਾਰਾਜੋਈ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਨੂੰ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਸੋਖੀ ਅਤੇ ਸੈਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦਾ ਲੜਕਾ ਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਚੋਂ ਹੈ। 11 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਸੀਂ - ਮੈਂ ਤੇ ਵਰਿਆਮ” - ਕੁਇਕ ਟੈਵਲਜ਼ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ, ਕਰੋਲ ਬਾਗ਼ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਫਰਿਹਿਸਤ ਮਿਲ ਗਈ। ਪੰਜਾਹ ਬੰਦੇ 20.6.85 ਨੂੰ ਬੈਬਈ ਤੇ ਇਥੋਪੀਅਨ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ: 1. ਠਾਕੁਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ . ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਸੈਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਸੱਗੂ, ਦਿੱਲੀ ਸੀ ਪਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ, ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ - ਬੀਬੀ ਬਲਜੀਤ ਕੌਰ ਕਪੂਰ - ਸੂਬਾ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ ਜਗਾਧਰੀ 12. ਸੋਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਲਾਂਗਰੀ ਸੈਤ ਨਗਰ 13. ਸੈਤ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ, ਕਪੂਰਥਲਾ 14. ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਮਠਾੜੂ, ਕਪੂਰਥਲਾ 15. ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ, ਦਿੱਲੀ 16. ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ 17. ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ “ਵਰਿਆਮ” ਜਲੰਧਰ 18. ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ 19. ਸੀ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਸਪੁੱਤਰ ਸੈਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ 20. ਸੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਚਿਆਰਾ 21. ਸੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਚਰਾੜੀ (ਫਗਵਾੜਾ) 22. ਸੀ ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਸਰਸਵਤੀ ਗਾਰਡਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 263 ੯ ੦੦ ੮) ੦੧ ੮੧ -> ੪੬2 [> ੮ ੮ ੮ ਦ ਸੈਗੀਤ ਜੱਥਾ 29. 24. 25. 26. 27. 28 2 ਸੈਤ ਖਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ, ਨਾਭਾ ਸੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤਾਰ ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਸੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ, ਸਾਰੰਗੀ ਸੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਕੀ, ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਸੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਸੀ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਹਾਕੀ ਟੀਮ 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. ਸਤ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਰਹਿਬਰ, ਮੈਨੇਜਰ ਸ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਪਨਿਹਾਰੀ, ਹਾਕੀ ਕੋਚ ਸੀ ਹਰਮਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਰਵਾਨਾ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) 37 ਸੀ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) 38. 29. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. ਸੀ ਗੁਰਮੇਜ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਬੱਗਾ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ (ਸਰਸਾ) ਸੀ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਨਗਰ(ਸਰਸਾ) ਸੀ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੀ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੀ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ, ਸੀ੍‌ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੀ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਸੀ੍‌ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੀ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਸੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਜੀਵਨ ਨਗਰ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 264 51. ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਪਾਸਪੋਰਟ, ਹਵਾਈ ਟਿਕਟ ਤੇ ਹੈਲਥ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲੈ ਕੇ ਹੋਰ ਕੰਮ ਭੁਗਤਾਂਦਾ ਮਸਾਂ 1.15 ਵਜੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ। 2.45 ਵਜੇ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲਈ ਬੱਸ ਲਈ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਪੰੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸਮਾਨ ਸਮੇਤ ਇਕ ਤਕੜਾ ਹਜੂਮ ਡਿੱਠਾ, 20-22 ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਤੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ, ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਤੇ 8 ਕੁ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸਾਥੀ, ਦੋਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ, ,ਵਰਿਆਮੁ ਤੇ ਸੈਤ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਸੱਗੂ ਆਦਿ। ਸਫੈਦ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ, ਬੀਬੀਆਂ ਦਾੜੀਆਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਸਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ, ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਢੌਡਾ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵੀ। ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਡੀ ਖਾਨਿਓਂ ਗਈ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਡੀਲੱਕਸ 4 ਘੰਟੇ ਲੋਟ ਹੈ। ਹੁਣ 7.20 ਸ਼ਾਮੀ ਚਲੇਗੀ। ਕਿਧਰ ਜਾਈਏ, ਕਿਵੇਂ ਦੁਪਹਿਰੀ ਬਿਤਾਈਏ, ਅੰਤ ਪਾਸੇ ਮਾਰਦਿਆਂ ਲਤੀਫ਼ੇਬਾਜ਼ੀ ਸੁਣਦਿਆਂ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਫਿਰਦਿਆਂ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 7 ਵਜਾ ਹੀ ਦਿਤੇ । ਅੱਜ ਪਲੈਟਫਾਰਮ ਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਫੈਦ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਲੇ 7-8 ਜਣੇ ਹੀ ਸਾਂ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚੌੜੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ, ਸਫੈਦ ਸੋਹਣੇ ਗੋਲ ਦਸਤਾਰੇ, ਕੁਰਤੇ ਤੇ ਚੂੜੀਦਾਰ ਪਜਾਮੇ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਕਰਖਣ ਸਨ। ਫੇਰ, ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਤੇ ਇਤਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਖਲੋਤੀ ਜਵਾਨੀ। ਗੱਡੀ ਡੀਲਕਸ 7 ਦੀ ਥਾਂ 8 ਵਜੇ ਵੀ ਨਾ ਆਈ। ਥਕਾਵਟ ਤੇ ਉਡੀਕ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਤਾਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਾਂ। ਅਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਸੀਟਾਂ ਕਨਫਰਮ ਨਹੀਂ, ਬੈਠਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਸਲੀਪਿੰਗ ਬਰਥ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ । ਭਾਵੇਂ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ ਦੀ ਜੋੜੀ ਜਥੇ ਪਾਸ ਤੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸੈਬੈਧਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਕੱਟਦੀ ਰਹੀ ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਜਾਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਸਦੇ - ਇਕ ਬੇਚੈਨੀ ਹਰ ਪਾਸੇ ਸੀ। 20 ਸਿੰਟ ਘਟ 9 ਵਜੇ ਡੀਲਕਸ ਨੇ ਆ ਸ਼ਕਲ ਵਖਾਈ। ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਫੂਕ ਮਾਰੀ: ਮੇਰੇ, ਤੁਹਾਡੇ, ਸੈਤ ਖ਼ਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 265 ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਵਾਸਤੇ ਚੇਅਰ ਕਾਰ ਦੇ ਸੀ-1 ਕੌਚ ਵਿਚ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹਨ । ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਖ਼ਬਰ ਆਈ 34 ਸਲੀਪਿੰਗ ਬਰਥ ਵੀ ਮਿਲ ਗਏ ਹਨ । ਅਸਾਂ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਗੋਡੇ ਨਿਸਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸਲੀਪਿੰਗ ਬਰਥ ਲਈਏ ਜਾਂ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਿਟਿੰਗ ਸੀਟਾਂ! ਪਰ ਏ.ਸੀ. ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਿਤ ਗਈ। ਹਨੇਰਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 9.15 ਵਜੇ ਡੀਲਕਸ ਨੇ ਛੁਕ ਛੁਕ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਸਹਿਜ ਭਾ ਹੀ ਉਹ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਰਿੜ ਪਈ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ । ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਘੰਟੇ ਦੀ ਲੈਮੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਭੋਗੀ, ਹੱਦ ਹੀ ਸੀ। ਗੱਡੀ ਬਾਹਰਲੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਧੁੱਸਦੇ ਈ ਆਪਣੀ ਬਿਜਲਈ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੂਰ ਤਕ ਵੇਖਦੀ ਤੁਰੀ ਗਈ, ਸਾਡੀਆਂ ਥੱਕੀਆਂ ਨਿੰਦਾਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਿਟ ਗਈਆਂ! 19 ਜੂਨ 1985, ਬੁੱਧਵਾਰ ਬੋਬਈ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਸੈਂਕੜੇ ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਅਤੇ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਝਾਗਦੀ ਡੀਲਕਸ, ਸਾਡੀ ਜਾਗ ਵਿਚ ਰੁਕੀ ਤਾਂ ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਦਾ ਜੈਕਸ਼ਨ ਸੀ। ਨਾਗਦਾ (ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਰਤਲਾਮ, ਦਾਹੋਦ (ਗੁਜਰਾਤ) ਗੋਦਰਾ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਦਿਨ ਦੇ 12.30 ਵਜ ਗਏ। ਫਿਰ ਬੜੰਦਾ, ਸੂਰਤ ਲੈਘਦਿਆਂ ਵਲਸਾਦ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) 4.30 ਵਜੇ ਆ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਸਤ ਵਜੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਬੋਬਈ ਏਰੀਏ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਦਾਦਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ 8 ਵਜ ਗਏ। ਬਰਸਾਤ ਘਿਰੀ ਬੰਬਈ ਠੰਢੀ ਠਾਰ ਤੇ ਨਹਾਤੀ ਨਹਾਤੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਸਟੇਸ਼ਨੋਂ' ਸਮਾਨ ਲਾਹੁੰਦਿਆਂ ਸ. ਮਨਫੂਲ ਸਿੰਘ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਈ ਸ. ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ, ਲੜਕਾ ਸ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਇਕ ਦੋ ਹੋਰ ਸਰੀਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਪਿਆ ਤੇ ਬਾਹਰ ਖਲੋਤੀਆਂ ਜੀਪਾਂ, ਤੇ ਬਸ ਵਿਚ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਸਮਾਨ ਧਰ ਨਾਮਧਾਰੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰੇ! ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਨਾ ਠਾਕਰ ਜੀ ਆਏ ਹਨ (ਉਹਨਾਂ ਇਹ ਸਫਰ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਕਰਨਾ ਸੀ) ਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੇਵਕ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਚਿਆਰਾ। ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪਿਛੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ ਇਹੋ ਹਾਲ ਕਿਸੇ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਦਾ ਸੀ। ਬੈਬਈ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੈਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸੈਤ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਹਜ਼ੂਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਾਟੀ, ਸੈਤ ਮਨਫੂਲ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ, ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੱਬਲਪੁਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 266 ਮੌਕੇ ਤੇ ਆਏ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਸੈਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਸੈਤ ਨਗਰੋਂ' ਅਗਾਊਂ ਆ ਕੇ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਕਰੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਠੇਕੇਦਾਰ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ ਘਰੋਂ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਪੁੱਜ ਗਏ ਤੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਹਵਾਈ ਟਿਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਸਬੰਧਿਤ ਕਾਗਜ਼ਾਤ ਹਰੇਕ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਤੇ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਇਕ ਦੋ ਹੋਰ, ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਏਥੇ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। 9.30 ਵਜੇ ਤਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਛਕ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਬੈਬਈ ਦੇ ਕੁਝ ਪਰਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਰਾਤ ਦੇ ਵਿਸਰਾਮ ਲਈ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ, ਜਥਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ, ਸੰਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸੱਗੂ, ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ, ਉਸਤਾਦ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਖ਼ਜ਼ਾਨ ਸਿੰਘ, ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲਾ, ਸੈਤ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ, ਪੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕਵੀ ਤੇ ਇਕ ਦੋ ਹੋਰ ਜਣੇ ਸੈਤ ਮਨਫੂਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਚੰਬੂਰ, ਦਉਲਾਲੀ ਏਰੀਏ ਵਿਚ ਆ ਗਏ। ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਲਾ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ ਘਰ, ਪਰਵਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਵਲੋ ਭਾਵਨਾ ਭਰੀ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਰਾਤ ਬਿਰਾਜਿਆਂ ਥਕਾਵਟਾਂ ਲਥ ਗਈਆਂ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਆਰਾਮ ਕਰ ਸਕਣਾ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਸਹਾਰਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ 'ਤੇ 4 ਵਜੇ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਟਾਈਮ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਜਾਹਜ਼ ਨੇ 8 ਵਜੇ ਹੀ ਚੱਲਣਾ ਸੀ। 20 ਜੂਨ 1985, ਵੀਰਵਾਰ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਸੈਤ ਮਨਫੂਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਖਦਾਈ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਸਾਫ ਸੁਥਰੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਿਚ ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਨੀਂਦ ਆ ਗਈ ਪਰ ਸਵੇਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਕਾਹਲ ਨੇ 3 ਵਜੇ ਜਗਾ ਦਿਤਾ ਤੇ 4 ਵਜੇ ਤਕ ਅਸੀਂ ਸਭੇ ਹੀ ਜਾਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਸਾਂ। ਪਰ ਸ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਜੀਪ ਤੇ ਸਿੱਧਿਆਂ ਸਹਾਰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਇਕ ਫ਼ਿਕਰ ਭਰੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣਾ ਦਿਤੀ ਕਿ ਇਕ ਟਾਇਰ ਪੰਕਚਰ ਹੈ। ਜੀਪ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗੀ। ਮਨਫੂਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾਵਾਂ ਸ. ਸੁਦਾਗਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ 10 ਮਿੰਟ ਤਕ ਇਕ ਕਾਰ ਤੇ ਇਕ ਜੀਪ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਬੱਤੀਆਂ ਦੀ ਸੁੱਤ-ਉਨੀਂਦੀ ਜਿਹੀ ਲੋਅ ਵਿਚਦੀ ਜੀਪਾਂ, ਕਾਰਾਂ ਦੰੜਦੀਆਂ ਸਹਾਰ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਲ ਚਲ ਪਈਆਂ, ਜਿਉਂ ਜਿਉ' ਨੇੜਾ ਆਉਂਦਾ ਗਿਆ, ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟੈਕਸੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਲਾ ਵਧਦਾ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 267 ਆਪਣੇ ਗਰੁੱਪ 'ਚੋਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਸਾਂ। 4.30 ਵਜੇ ਜਦੋਂ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਤੇ ਰਾਗੀਟਾ ਦੀ ਬੱਸ ਆ ਗਈ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸਹਾਰਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਤ੍ਰਹਿਕ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਉਸਰਈਏ ਨਾਮਧਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਤਾਂ ਵੀ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਹੰਗਾਮਾ ਜਿਧਰ ਜਾਂਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬਦੋਬਦੀ ਖਿਚ ਲੈਂਦਾ। ਮਿ: ਬਰੂਆ, ਇਥੋਪੀਅਨ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਜਿੰਮੇਦਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਾਰੇ ਭਾਰ ਦੀ ਜੁਖਾਈ ਵਲ ਲਗ ਗਿਆ, ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਹੋ ਕੇ ਕਸਟਮ ਵਲ ਹੋਏ, ਪੁਲਿਸ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਸੰਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ, ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਵਰਿਆਮ ਅਤੇ ਮੈਂ ਵੱਖ ਬੈਠਾ ਲਏ ਗਏ, ਅਧਿਕਾਰੀ ਗਣ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਸਲਾਹਾਂ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਬੱਚੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੇ ਖਾਸ ਪੜਤਾਲ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਅੰਤ ਬੰਬਈ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਰੁਖੇ ਵਤੀਰੇ ਤਂ ਸਾਡੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਟੀ ਮਿਲੀ। ਫੇਰ ਸਕਿਊਰਿਟੀ ਚੈੱਕ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ। ਮਸ਼ੀਨੀ ਚੈੱਕਿੰਗ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਦਿਤਾ ਅਤੇ 8 ਵਜੇ ਤਕ ਅਸੀਂ ਐਥੋਪੀਅਨ ਦੀ ਈ.ਟੀ. 641 ਨੰ: ਦੀ ਫਲਾਈਟ, ਬੋਇਗ 767- 2ਸੀਓ ਈ.ਆਰ. ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੇ। ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ, ਬੀਬੇ ਦਿਸਦੇ ਸੁਖਾਵੇਂ ਸੇਵਾਦਾਰ, ਨਾਨ-ਸਮੋਕਿੰਗ ਲਾਂਜ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਬੈਠਣਾ ਤੇ ਸਵੇਰੇ 4 ਵਜੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਫਲਾਈਟ ਦਾ 8.15 ਵਜੇ ਅਦੀਸ ਅਬਾਬਾ ਅਤੇ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਵਾਸਤੇ ਉਡਣਾ ਸਾਡੀ ਤਸੱਲੀ ਤੇ ਸੁਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ। 1389 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਿੱਲੀਓਂ ਬੈਬਈ ਤਕ ਡੀਲਕਸ ਮੇਲ ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਗੇ 3873 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਦੀਸ ਅਬਾਬਾ ਤੇ ਫੇਰ 1832 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਤਕ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਕੁੱਲ = 7094 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਫ਼ਰ ਸਾਰੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤਕ ਸੀ। 216/-ਪ੍ਰਤੀ ਟਿਕਟ ਚੇਅਰ ਕਾਰ ਦਿੱਲੀ -ਬੰਬਈ 10350/- ਪ੍ਰਤੀ ਹਵਾਈ ਟਿਕਟ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ। ਪਰ ਹੋਲੇ ਦੇ ਫੈਕਸ਼ਨ ਵਾਸਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕੱਠਾ ਤੇ ਤਕੜਾ ਗਰੁੱਪ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ, ਸੋ ਪ੍ਰਤੀ ਟਿਕਟ 6000/- ਤਕ ਦਾ ਹਵਾਈ ਟਿਕਟ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਹਨ। ਜਿਧਰ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 268 ਜਾਣ ਮੇਲੇ, ਜਿਧਰੋਂ ਆਉਣ ਮੇਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਸਾਧ ਸੈਗਤ ਆਪਣਾ ਆਪ ਲੁਟਾ ਕੇ ਪ੍ਸੈਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਸ਼ਾਇਦ ਬੰਬਈ ਵੀ ਨਾ ਵੇਖ ਸਕਦੇ, ਉਹ ਦੂਰ ਦੂਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾ ਮੁੜਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਇਹ 48 ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦੀ ਸੈਗਤ ਦਾ ਹੋਲਾ ਵੇਖ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ 25 ਦਿਨ ਤਕ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਕਰਨਗੇ। ਸੁਖਦਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਰੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਥੋਪੀਅਨ ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਵਾਲੇ ਸਾਨੂੰ ਵੈਜੀਟੇਰੀਅਨ ਖਾਣ ਪੀਣ ਨੂੰ ਚੋਖਾ ਚੋਖਾ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ: ਦੁੱਧ, ਸੇਬ, ਕਾਜੂ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਦੇ ਡੱਬੇ, ਜੂਸ ਤੇ ਕੈਂਪੇ ਸ਼ੈਂਪੇ। ਇਕ ਤਕੜਾ ਗਰੁੱਪ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਦਿਲ ਪਰਚਾਵੇ ਦੀ ਸਮਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਟਾਈਮ ਦੇ 1.10 ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਅਦੀਸ ਅਬਾਬਾ ਐਥੋਪੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਬੈਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਆਣ ਉਤਰੇ । ਏਥੇ ਅਜੇ 10.30 ਹੀ ਵਜੇ ਸਨ ਸਵੇਰ ਦੇ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਅਸਾਂ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਦੀ ਉਡਦਿਆਂ ਚਿੱਟੇ ਚਿੱਟੇ ਜਲ- ਫੌਭਿਆਂ ਦੇ ਅਦਭੁਤ ਨਜ਼ਾਰੇ ਵੇਖੇ। ਕਦੇ ਤਾਂ ਲਗੇ ਜਿਵੇਂ ਰੂੰ ਗੋਹੜਿਆਂ ਦੀ ਇਕਸਾਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉਤੋਂ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਦੇ ਜਾਪੇ ਉਭਰਵੇਂ ਫੋਮ ਗਦੈਲੇ ਉਤੋਂ ਦੀ ਤਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕਦੇ ਲਗਾ ਸਫ਼ੈਦ ਰੇਤ ਦੀ ਵਿਛਾਈ ਉਤੇ ਪਰਛਾਈਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਚਿਟੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅਲੌਕਾਰ ਰੰਗ ਵੇਖਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ। ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਣ ਲਈ ਐਥੋਪੀਅਨ ਦੀਆਂ ਸੁਅੰਗਣੀਆਂ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ ਬੁਝਾ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਰੀਆਂ ਬੈਦ ਕਰ ਨਾਲ ਦਿਲ ਪਰਚਾਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਇੰਜ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਿਆਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਿਆ। “ਟਰਾਂਜ਼ਿਟ ਲਾਂਜ ਵਿਚ ਢਾਈ ਘੰਟੇ ਬਿਤਾਉਣੇ ਪੈਣਗੇ” ਸੁਣਦਿਆਂ ਈ ਖਾਨਿਉਂ ਗਈ। ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਬਦਲ ਕੇ ਦੂਜੀ ਫਲਾਈਟ 841 ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਜਿਸਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। 10-15 ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਰ ਸਨ, ਜਹਾਜ਼ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾ ਜਹਾਜ਼ ਲਗਭਗ 300 ਸਵਾਰੀਆਂ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਕੇਵਲ 75 ਚੁਕ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਏਥੇ ਨਵਾਂ ਅੱਡਾ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ, ਧੁੱਪ ਦੀ ਬਹਾਰ ਵਿਚ ਖਿੜਿਆ ਖਿੜਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਲੋਂ ਨਿੱਘਾ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਅਗਲਾ ਸਫ਼ਰ ਭਾਰਤੀ ਵਕਤ 2.15 ਤੋ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 269 ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਦੇ ਪਰਵੇਸ਼ ਤੇ ਅਰੂਸ਼ਾ ਦੇ ਦਿਲ ਮਨਜਾਰੋ ਇਟਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ 420 ਭਾਰਤੀ ਟਾਈਮ ਤੇ ਜਾ ਉਤਰੇ । ਇਸ ਵੇਲੇ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਸਮਾਂ 2.20 ਸੀ। ਦੂਰ ਦਿਸਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆ ਵਿਚਾਲੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਇਹ ਅੱਡਾ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਛੋਟਾ ਜਿੰਨਾ ਹੈ, ਪਰ ਪਟੜੀਆਂ ਵਲੋਂ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ ਉਡਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਨੇ 10, 000 ਫੁਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਲਈ। ਅਗਲੀ ਉਡਾਣ ਕੇਵਲ 45 ਮਿੰਟ ਦੀ ਸੀ। ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਦੇ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ 5.50 ਭਾਰਤੀ ਟਾਈਮ ਤੇ ਆਣ ਉਤਰੇ । ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਟਾਈਮ 3.50 ਸੀ। ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਵੇਖੇ ਏਅਰ ਪੋਰਟ ਦੀ ਕਲਪਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਜੋ ਫਾਈਵ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਢਾਬਿਆਂ ਦੇ ਕੱਦ ਕਾਠ ਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਤਾਂ ਏਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ, ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਤੇ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੇ ਯੋਗ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ ਉਤਾਰਾ ਸੀ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਉਡੀਕ-ਕਕਸ਼ (੪09 ੩੫੧0੬) ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਫ਼ੈਦ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਦਿਸ ਪਈਆਂ। ਪੋਰਟ ਵੱਲ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ, ਮਸ਼ੀਨੀ ਗਲੀਆਂ ਕਸਟਮ ਹਾਲ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ, ਸਭ ਕੁਝ ਹੀ ਸੋਹਣਾ ਮਨਮੌਹਣਾ ਸੀ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਇਹ ਸਹਾਇਤਾ ਸੀ। ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਆਰਚੀਟੈਕਟ ਦਾ ਕਮਾਲ ਤਕ ਤਦ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸੈਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸੱਗੂ ਸਦਕੇ ਬਲਿਹਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਖੰਭਿਆਂ ਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਨਾੜੀਦਾਰ ਛੱਤ ਵਰਗਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਸਟਮ ਹਾਲ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਅਸੀਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ਨੂੰ ਫਿਰਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਸਕੱਤਰ ਸ. ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ ਤੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਸ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆ ਪਹੁੰਚੇ। ਐਕਸਚੇਂਜ ਕੰਟਰੋਲ ਦੇ ਫਾਰਮ ਭਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਤਿੰਨਾਂ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਹ ਜਣਿਆਂ ਦੇ ਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿਤਾ ਪਰ ਮਸਲਾ ਧੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਯੈਲੋਂ ਫੀਵਰ ਦਾ ਟੀਕਾ ਕਿਉਂ ਲਵਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਏ ਤੇ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੁਸਤ ਦਰੁਸਤ ਪਹੁੰਚ ਨੇ 10 ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਹੀ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਸਾਰਾ ਜਥਾ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤਾਂ ਏਅਰ ਪੋਰਟ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਉਹਲੇ ਹੇਠ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਾਲਰੇ, ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ, ਸ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜਥੇਦਾਰ, ਪੰਡਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 270 ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਾ, ਨੈਰੋਬੀ ਦੇ ਸੈਤ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਨੈਰੋਬੀ, ਸੈਤ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਚਾਨਾ ਨੇ ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਾਡੇ ਟਾਈਮ ਦੇ 9 ਵਜੇ ਰਾਤੀਂ ਪਰ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦੇ 7 ਵਜੇ ਸ਼ਾਮੀਂ ਅਸੀਂ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਾਲ ਦਾਰਾ-ਸਲਾਮ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਹਾਲ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਾਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਡੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਮੈਟਾਡੋਰ ਤੇ ਬਸਾਂ ਨਾਲ ਰੌਣਕ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਪਰਸਪਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦਿਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਕ ਵੱਡੀ ਚਕੌਰ ਲਾਈਨ ਸਾਹਮਣੇ ਪਾਮੀਨੈਂਟ ਨਾਮਧਾਰੀ, ਏਥੋਂ ਉਥੋਂ ਦੇ, ਦੂਜੀਆਂ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਚ ਜਹਾਜੋਂ ਉਤਰੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸੈਬਧਿਤ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ, ਸਾਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਡਿਊਟੀਆਂ ਲਾਂਦਾ, ਡੇਰੇ ਵੰਡ ਕਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ. ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਅਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਆਦਰ ਨਾਲ ਬੈਠਾਅ ਥਾਓ' ਥਾਈਂ ਪੁਚਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਸਾਂ ਮੁਢਲਾ ਜਲਪਾਨ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਾਲਰੇ ਹੁਰਾਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਕੀਤਾ। ਏਥੇ ਪੰ: ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਸੈਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਰਜ਼ੀ ਦਾ ਡੇਰਾ ਸੀ। ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਦਾ ਉਤਾਰਾ ਮਸਾਸਾਨੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬੰਗਲੇ ਪਾਸ ਕਿਸੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਸਾਨੂੰ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਸ. ਤਿ੍‌ਲੌਚਨ ਸਿੰਘ ਹੁੰਜਨ, ਸ. ਪਵਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਜੰਡੂ ਦੇ ਬੰਗਲੇ ਨਿਵਾਸ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਾਮਾ ਪਰਵਾਰ ਹੈ। ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸਹਿਤ ਸ. ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ-ਧਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਮੇ ਲੈ ਲਈ। ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣਾ ਓਥੇ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਨਿਰੈਤਰ ਭਜਨ - ਵਰਨੀ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਨਾਮਧਾਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਰਦਾਨਿਆਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਪਾਲਰੇ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਘਰ ਹੈ। ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ ਦਾ ਬੰਗਲਾ, ਜੋ ਮੱਸਾਸਾਨੀ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹੈ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਏਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਸੰਤ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ, ਉਹਦਾ ਲੜਕਾ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ, ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫਗਵਾੜਾ, ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ (ਗੁਰੂ ਕਾ ਨਿਜੀ ਸੇਵਕ) ਨੂੰ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਿਤੀ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਕੇ ਰਾਤ ਦਾ ਲੈਗਰ ਮੌਸਾ ਸਾਨੀ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਛਕਿਆ ਗਿਆ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 271 24 ਜੂਨ 1985, ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਚੁਪੀਤੇ ਵਸਦੇ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਕਿਨਾਰਾ, ਭਰਪੂਰ ਹਰਿਆਲੀ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ਕੀ ਪ੍ਰਧਾਨ , ਜਿਧਰ ਵੇਖੋਂ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭੁਤਵ। ਅੱਧੀ ਆਬਾਦੀ ਮੁਸਲਿਮ, ਅੱਧੀ ਈਸਾਈ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਈਦ ਦਾ ਮੇਲਾ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਰਾਤੀਂ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਾਲ ਦੇ ਸਾਹਵੇਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਮੁਸਲਿਮ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਵੇਖੀਆਂ, ਭਾਵੇਂ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਨਾਸ਼ਤਾ ਸ. ਤੁਲੌਚਨ ਸਿੰਘ ਕੇ ਬੰਗਲੇ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਲਈ ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ- ਨਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ ਕੇ ਬੈਗਲੇ ਮਸਾਸਾਨੀ ਗਏ। ਸਾਰੀ ਸੈਗਤ ਦਾ ਲੈਗਰ ਹੀ ਏਥੇ ਸੀ। ਮੈਂ ਅਤੇ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ “ਵਰਿਆਮ” ਨੇ ਕੁਝ ਸਮੁੰਦਰ ਲਾਭ ਵੀ ਲਿਆ। ਇਹ ਮਠਾੜੂ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਅਸਲੋਂ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਏਥੇ ਵੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਗੁਜਰਾਤਣ ਬੀਬੀ ਕੰਵਲਦੀਪ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਪਿਛਲੇ ਦੌਰੇ ਸਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਕਰ ਕੇ ਗਏ ਸਾਂ, ਉਹ ਘਰ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੁਲੀ ਮਿਲੀ ਤੇ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਓਤ-ਪ੍ਰੰਤ ਹੈ। ਇਹ ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੂਜੀ ਨੂੰਹ ਹੈ। ਸੈਤ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ - ਬੀਬੀ ਚੰਨਣ ਕੌਰ, ਸੋਧੀਆਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲਾਂਗਰੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਹੈ। ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਨੇ ਮੁੜ ਤੋਂ ਸੋਧ ਸੈਭਾਲ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲੰਗਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਮਠਾੜੂ ਨਿਵਾਸ ਵਿਚ ਹੀ ਹੈ। ਏਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅੱਸੂ-ਕੱਤਕ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਧੁੱਪ ਸੁਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਦੀ ਸਤਾਂਦੀ ਨਹੀਂ। ਮੋਟੇ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਰੌਂਤ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਰੀਰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤੋ' ਆ ਕੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹੋਲੇ ਦੀ ਨਿਰਵਿਘਨਤਾ ਲਈ ਭਜਨ ਵਰਨੀ ਕਰ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਗੰਗਾ ਵਹਾ ਰਹੇ ਹਨ: 1. ਪੰ: ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਝੱਲਾਂ ਵਾਲੇ (ਕਥਾਕਾਰ) 2. ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ (ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੱਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ) 3. ਸੈਤ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢੁਲਕਈਆ, ਦਿੱਲੀ 4. ਸੋਤ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਇਸਰੀ 5. ਸੈਤ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰਾਣੀਆਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 272 6. ਸੈਤ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ (ਰਸ਼ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਭਾਈ) 7. ਮਸਤਾਨਾ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਅੱਜ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਕੀਨੀਆਂ, ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਕੀਨੀਆਂ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਮੈਚ ਹੈ ਅੱਜ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਦੇ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਅੱਜ ਇਹ ਮੈਚ ਵੇਖਣ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਜਥੇ ਨੇ ਸ਼ਾਮੀਂ 6 ਤੋਂ 7 ਵਜੇ ਤਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕੀਤਾ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਟੇਪ ਭਾਸ਼ਣ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਿਮਰਨ ਵੀ ਤਾਂ ਸੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ 'ਚਤਰਾਈ ਨਾ ਚਤਰ ਭਜ ਆਣ” ਹਰਬੋਸ ਸਿੰਘ ਘੁੱਲੇ ਦੇ ਜਥੇ ਨੇ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਬਦ ਸਮਾਪਤੀ ਤੇ ਰਾਤ 8.30 ਵਜੇ ਤਕ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਨੇ 200 ਸੋਤਿਆਂ ਨੂੰ “ਹਉ ਛਲਿਹਾਨੈ ਜਾਓ ਸ਼ਾਲ ਤੰਨੇ ਨਾ# /ਵਟਹਾ” ਸੁਹਣੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਸਹਿਤ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਹਿੰਦੂ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਕੁ ਦੂਜੇ ਸਿਖ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਰਸ ਮਾਨਣ ਆ ਪਹੁੰਚੇ! ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਾਲ ਦੇ ਭਵਨ ਵਿਚ ਸਮੁਚੀ ਸੈਗਤ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪਾਣੀ ਛਕਿਆ। ਇੰਜ ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਨ ਵੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। 22 ਜੂਨ 1985, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ (ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ) ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਆਮਦ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੰਗਰਾਮ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕੀਰਤਨ ਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ। ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਸੈਗਤ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਰਸ਼ਾਰ ਤੇ ਪੂਰਾ ਸਰੂਰ ਰਿਹਾ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਸਭ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗੱਡੀਆਂ ਭੇਜ ਕੇ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੈਗ੍ਹਿ ਕਰ ਲਿਆ। 6.30 ਵਜੋ` ਵਾਰ ਦਾ ਭੌਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਅਨਾਊ'ਸਮੈੱਟ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਮਠਾੜੂ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਾਰਜ ਕਰਮ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਦਿਤੀ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਵੇਰੇ 4 .30 ਤੋਂ 6.30 ਤਕ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ, ਸ਼ਾਮੀ 6 ਤੋਂ 7 ਤਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਫਿਰ ਰਾਗੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਉਪਰੈਤ ਇਕ ਜਥੇਦਾਰ ਦਾ ਹੌਲੇ ਦਾ ਦੀਵਾਨ, 9 ਵਜੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 273 ਤਕ ਸਮਾਪਤੀ। ਬਾਹਰੋਂ ਆਈ ਸੈਗਤ ਦਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਮੱਸਾ ਸਾਨੀ ਸ. ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਸੀ ਮੌਠੀਆਂ, ਬਾਲੂਸ਼ਾਹੀ, ਲੱਡੂ, ਮੋਸੂ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦਾ। ਸਾਫਟ ਵਾਟਰ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਸਾਰੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਖੁਲ੍ਹੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਆ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਭਰਮਣ ਕੀਤਾ। ਏਥੇ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਬੀਚ ਤੇ ਗਏ ਇਹ ਲੋਹੇ ਮਿਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਾਲੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਲਈ ਪਰਵਾਨਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਹਾਂ, ਐਨ ਕੰਢੇ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਰੀਕ ਸਫ਼ੈਦ ਰੇਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੁਖ ਮਾਣਨ ਲਈ ਦੂਰ ਤਕ ਚਲਦੇ ਗਏ ਤੇ ਜਿਥੋਂ ਕੁ ਜਗਹ ਜ਼ਰਾ ਸੂਤ ਕੀਤੀ ਅਰੁਕ ਛੱਲਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਣੀ ਜਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਤ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਨਾ ਨੇ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਸੈਗਤ ਨੂੰ ਸੇਵਾ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਮੂਲ-ਵਾਸੀ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਨਾਲ ਸੁਹੇਲੀ (ਬੋਲੀ) ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦਾ ਬੱਸਾਂ ਟੈਕਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਖੜਦਾ ਹੈ। ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਲੈਗਰ ਫਿਰ ਮੌਸਾ ਸਾਨੀ ਮਠਾੜੂ-ਬੈਗਲੇ ਸੀ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੱਪੂ (ਦਿੱਲੀ) ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਫੋਨ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਅੱਜ ਹੀ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ।... ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਹੋਲੇ ਵਿਚ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ।... ਠਾਕਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਹਰਿਆਣੇ ਰਹਿਣਾ ਯੋਗ ਜਾਤਾ ਹੈ।... ਲਕਸ਼ਮੀ ਕੁਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੇ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈਸਪਾਲ ਦਾ ਰਾਹ ਵੀ ਰੋਕ ਰਖਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਸਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਸੈਭਾਵਤ ਨਹੀਂ। ਸਚਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੱਜ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਫੈਲਾਅ ਦੀ ਝਲਕ ਵੇਖੀ। ਉਹਦਾ ਵੀ ਜੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਟੀ.ਵੀ. ਇੰਡਸਟਰੀ ਖੜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਪਰ ਏਥੋਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਖਤਰੇ ਹੇਠ ਰਹਿਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਤਰਜੀਹ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਰੀਝ ਦੱਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਕ ਹੋਲਾ ਉਹ ਕੱਲਾ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਕਰਵਾਏਗਾ। ਇਹ ਗੱਲ ਛੇਤੀ ਕੀਤਿਆਂ ਆਖੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਸੈਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼, ਮਾਇਆ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੇ ਸੈਗਤ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੰਮ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਖ਼ਰਚੇ-ਭਰੇ ਕਾਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ 274 ਸ਼ਾਇਦ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਲਾ, ਹੈਸਪਾਲ-ਮਨਚੰਦਾ ਦੀ ਜੋੜੀ ਦਾ ਸੈਕਲਪਿਆ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਕੁਮਰਸ਼ਲ ਬੈਂਕ ਦਾ ਚੱਕਰ ਪਰਵਾਨ ਨਾ ਚੜ੍ਹਨ ਦੇਵੇ! ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸਮੇਂ ਸ. ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੈਗਤ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਅਜ ਸਵੇਰੇ ਦੇ ਠਾਕੁਰ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੈਰੋਬੀ ਵਿਚੋਂ 50-60 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋਰ ਸਰੀਰਾਂ ਨਾਲ ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ 1000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਫਰ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਰਾਤੀਂ 12 ਵਜੇ ਦਾਰਾ ਸਲਾਮ - ਤਨਜ਼ਾਨੀਆਂ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। 9 ਕੁ ਵਜੇ ਤਕ ਉਸ ਦਸਿਆ ਕਿ ਅਗਲੀ ਭਲਕ ਸਵੇਰੇ 6 ਵਜੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣਗੇ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਜਣੇ ਅੱਜ ਉਹ ਸਥਾਨ ਵੇਖਣ ਗਏ ਜਿਥੇ ਕੰਮਾਂਤਰੀ ਹੌਲੇ ਦਾ 4 ਦਿਨਾ ਸੈਸ਼ਨ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਹੜਾ ਟੀਨ-ਛੱਤਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਸੈਸਥਾ ਨੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਇਹ ਸਮਾਂ ਬਾ-ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸ. ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਸਿੰਘ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਕੁਝ ਨੀਗਰੋਂ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲਗਾ ਕੇ ਮੰਚ, ਖੰਭੇ, ਛੱਤ ਸਭ ਨੂੰ ਹੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਰੌਣਕ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਹੋਲੇ ਵਾਲੇ ਮੰਚ ਦਾ ਢੰਗ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ, ਇਹ ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਦੂਜੇ ਰੁਖ ਵਿਚ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਕਾਮਰੇਡ ਸੁ